Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1806

Tooneelen uit het Rijk der Geesten, van Hendrik Stilling. Uit het Hoogduitsch naer de tweede uitgave. II Deelen. Te Dordrecht, bij A. Blussé en Zoon. In 8vo. I. 1804. 306 bl. II. 1806. 332 bl.

Toevallig bleef het eerste Deel van dit Werkje bij ons liggen, hoewel het eene vroegere melding verdiende. Het is intusschen een reeds, ook hier te lande, vrij algemeen gelezen en geprezen Geschrift van eenen Man, die ook onder ons bij den naam van stilling reeds genoegzaam bekend, en, in meer dan een opzigt, voordeelig bekend is; maar die vooral bekend behoort te zijn, als een Man van eene zeer levendige verbeelding, een Profeet en Ziender van den tegenwoordigen tijd, wiens godsdienstige denkbeelden, niet zelden overdreven genoeg, echter alle toonen, dat hij zedelijkheid innig gevoelt, en als het doel van iederen Godsdienst eerbiedigt. In zo verre dan ook durven wij deze Tooneelen vrijmoedig aanprijzen, en, wij gaan nog verder, wij willen dezelve vele Lezers wenschen. Deze boekjes stellen de leer van toekomende belooning en straf, eene hoogstgewigtige leer, die in het gemeene leven maar al te dikwijls vergeten wordt, hier zinlijk voor, en brengen de zielen in den

[p. 527]

afgescheidenen staat bijeen; waaromtrent de Schrijver, wel is waar, ons het ware en echte even weinig zeggen kan, als wij zelve dat weten, maar hij brengt toch zeer veel voor, waarvan wij het ware en echte gevoelen, al is 't dan ook dat men de inkleeding en verziering hier en daar zonderling vreemd vinden zal. De lezing van dit Werkje kan derhalve zeer veel nut aanbrengen, en echte Christelijke gezindheden en daden krachtig in de hand werken. Niettegenstaande de Schrijver toch, gelijk bekend is, de eeuwigheid der straf in de toekomende wereld duidelijk ontkent, zo doet hij de ontzettende waarheid diep in het hart indringen, dat den verdoemden zo wel als den zaligen zijne werken volgen, en verklaart dit op de natuur en de openbaring gegrond. Ziet hier eene der vele plaatsen, waarin hij hieromtrent zijn gevoelen uit, en waaruit men den doorgaanden geest van dit Geschrift nagenoeg zal kennen: ‘Gij weet, dat de Hel en haere drie bijzondere deelen geen ander oogmerk heeft, dan de geesten, die zich door zachte middelen in hun aardsche leven niet tot hunne bestemming wilden laeten leiden, hier door steeds harderen, langzaemerhand daer heen te brengen, dat zij eindelijk hunne waere richting voor volmaektheid en geluk aenneemen. Daar nu alle zinnelijke genoegens hier ten eenemael ophouden, vinden zij ook voor hunne begeerten en dristen geen voedsel meer; het komt derhalven alleen daer op aen, dat zij hunne begeerten verloochenen en dooden, en het onverzettelijk voorneemen neemen, om van nu af aen tot heil des algemeens werkzaem te zijn. Zoo dra zij nu overeenkomstig dit voorneemen beginnen te handelen, zich voor alle verdoemde geesten leeren démoedigen, iedereen te gehoorzaemen, zoo lang hij niets euvels beveelt, en overal nut te stichten; dan houdt de prikkel des doods op te woeden, en de invloed des Heere begint in het binnenste van den geest te werken in die evenredigheid, waerin de wil naer waerheid en deugd staet. Zachtmoedigheid en liefde overwinnen Satan en Hel. Aen middelen ter dezer erkentenis ontbreekt het ook daer niet, doch de terugkeering wordt al geduurig oneindig moeilijker, dan in het eerste leven, en, wee zijner! die haer tot hier toe uitstelt.’ - En elders is het: ‘Welke middelen 'er in den afgrond (!) der Goddelijke wijsheid en liefde nog verborgen liggen, om ook ein-

[p. 528]

delijk deze millioenen arme geesten’ (t.w. de Duivelen) ‘te redden,’ (want gered worden zij zeker) ‘dit zal de groote toekomst ontwikkelen, en voor ons allen eene onuitputbaere bron van zaligheden wezen.’ Hierbij vinden wij deze aanteekening, denkelijk van den Schrijver: ‘Zou het kwaed zoo eeuwig zijn, als God? - dat zij verre! De eeuwige liefde zal eindelijk alles overwinnen, en dan zal God alles in allen zijn.’

Wij eerbiedigen het godsdienstig gevoel van den Schrijver, en vertrouwen, dat de lezing van dit Werkje, voor den genen, die toetsen en beproeven kan, onschadelijk, ja voor verstand en hart voordeelig kan zijn; hoezeer wij uit hetzelve, ook al hadden wij hier geene aanhaling van jacob böhme gevonden, wel zouden hebben opgemerkt, dat de Schrijver ook in het lezen van mystieke boeken zijne stichting zoekt.

Een uittreksel is hier ondoenlijk; iets uit het Voorberigt voor het tweede Deel nemen wij nog over: ‘Ik verzoek alle die Lezers, welken de voorstellingen van den Hades, van de geesten-wereld, van den hemel, van de hel, van het oordeel der zielen na den dood, enz. strijdig, ongelooflijk, of zelfs zondig voorkomen, dit geheele werk als een nuttig verdichtsel en zinnebeeldige voorstelling van de lotgevallen der menschen na den dood, of als een kleed van die waerheid aen te merken, dat op den mensch na zijnen dood een zeer ernstig gerigt wagt en dat hem zeker vergolden zal worden na dat hij in zijn leven gedaen heeft het zij goed het zij kwaed. - Die echter ook geloven kan en wil, dat 'er waerlijk zulk een Hades is, en gronden daervoor in de H. Schrift vindt, die stichte zich op zijne wijze, het blijft hem gegund.’ Eilieve! waarom niet? ook al ware het dat iemand het denkbeeld van volstrekt eeuwige stellige straf tot zijne stichting behoefde!