Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1806

[p. 476]

Dissertatio Exegetico-Theologica, de notione formularum ΒΑΣΙΛΕΙΑ Τ Ν ΟΥΡΑΝΩΝ, ΤΟΥ ΘΕΟΥ et ΤΟΥ ΧΡΙΣΤΟΥ, in pluribus N.T. locis; &c. &c. Auctore E.M. Dorper, J^r. Amstelodami apud J.A. Meijboom. 1806. 8vo. f. maj. pp. 87.

Wanneer men in aanmerking neemt, dat de Steller van dit Strijdschrift, volgends 't geen hij ons in de Voorrede zegt, eerst nadat hij de Utrechtsche Academie verlaten had en reeds onder het getal der Proponenten aangenomen was, door den Hoogleeraar van nuijs klinkenberg is opgewekt, om iets van dien aart te schrijven, en aan het Amsterdamsche Athenaeum, daar hij zijne studien begonnen had, openlijk te verdedigen, en dat 'er, tusschen dit laat begin der gantsche onderneming en de openbare uitgave, maar zeer weinig tijd verloopen is; dan verdient zeker dit eerste voortbrengsel van des Jongelings arbeidzaamheid nog al eenigzins gunstiger beöordeeld te worden, dan andere dergelijke proeven van naarstigheid en kunde, waaraan men vooronderstelt dat de behoorlijke tijd heeft kunnen besteed worden.

De stof, door den jeugdigen Schrijver bewerkt, is, in de laatste jaren, door onderscheidene geleerde mannen opzetlijk behandeld, en veel lichts daarover verspreid. Niet alles, wat daarover geschreven is, schijnt hem bekend geweest te zijn. De bekende Verhandelingen van de Hoogleeraaren van voorst en rooijaards, over dit onderwerp, hebben wij nergens aangehaald gevonden. Die van den Hoogleeraar heringa heeft hem veel geholpen. Van die van flatt, storr en anderen had meer partij getrokken kunnen worden.

De Verhandeling is verdeeld in drie Hoofdstukken. In het eerste wordt onderzoek gedaan naar den oorsprong der spreekwijzen, het Koningrijk der Hemelen, het Koningrijk van God en het Koningrijk van Christus, die in het N.T. verwisseld worden, en ontwijfelbaar uit de Profetische Schriften des O.T. zijn overgenomen, 't geen in de genoemde Verhandelingen omstandig aangetoond, en door den Heer dorper hoofdzakelijk herhaald is, p. 4-9. - In het tweede wordt, p. 10-35, de Leer van het N.T. over het Koningrijk van Christus, of wel over

[p. 477]

diens wijduitgestrekte opperheerschappij, door Hem in den Hemel aanvaard, toen Hij aan Gods rechtehand geplaatst is, (welk denkbeeld de Schrijver, zonder dit plaatst is, (welk denkbeeld de Schrijver, zonder dit echter bepaaldelijk te zeggen of te bewijzen, voor het algemeene hoofddenkbeeld, bij deze spreekwijzen altijd ten gronde gelegd, schijnt aan te nemen) onderscheidentlijk nagegaan, en aangetoond: (1) Welk getuigenis een Engel daaromtrent, in de boodschap aan Maria, Luk. I:32, 33, in duistere bewoordingen, afgelegd heeft. (2) Wat 'er door Johannes den Doper nader van gezegd is, Matth. III:2. (3). En vervolgends duidelijker door Jesus zelf op vele plaatzen. (4) En nog veel omstandiger, en ook klaarder, door de Apostelen. Dit Hoofddeel is verreweg het beste der geheele Verhandeling. Men moet den Heer dorper den lof geven, van de voorlichting, die hij bij de aangehaalde Schrijvers vond, naatstig gebruikt, 't voornaamste, in eene goede orde, bijeenverzameld, en verstandig beöordeeld te hebben. - In het derde wordt uitvoerig gehandeld over de andere meer bijzondere beteekenissen der genoemde spreekwijzen, p. 36-87. Hiertoe brengt de Schrijver het onderscheiden gebruik derzelven,

(1) Van de rijksonderdaanen, waartoe wel alle schepselen in 't algemeen behooren, maar inzonderheid de vereerers van Jesus, alle belijders van 't Christendom, doorgaans de Kerk of Gemeente van Christus geheten. In dien zin (de Schrijver noemt deze de eerste en eenvoudigste beteekenis) worden vele plaatzen, vooral uit de Euangelien, opgevat, en naar deze vooronderstelling, in navolging van flatt en anderen, verklaard. Hiertoe zal ook de spreekwijs, in het Koningrijk der Hemelen in te gaan, behooren; die dan zoo veel zegt, als een Christen te worden, zich bij de Gemeente der Christenen te voegen.

(2) Van de Christelijke Leer, of wel van de aankondiging van het Euangelie. Deze beteekenis wordt maar in weinige plaatzen, uit de Euangelien en Handelingen der Apostelen, aangenomen.

(3) Van de toekomstige hemelsche gelukzaligheid. De Zaligmaker zal reeds nu en dan, ook in dezen zin, van Gods Koningrijk gesproken hebben. Dat bedoelde ook de moordenaar aan 't kruis, toen hij tot Jesus zeide, gedenk mijner, als gij in uw koningrijk zult gekomen zijn.

[p. 478]

De Apostelen hebben inzonderheid, in hunne Brieven, dikwijls deze beteekenis gevolgd.

(4) Van 't rijksbestuur zelf, of oefening der koninglijke macht. Daartoe zullen de volgende plaatzen, Matth. XVIII:23-25. XXV:1-13, 14-30. Luk. XXI:31. 1. Kor. XV:24-28. 2 Tim. IV:1, behooren.

Of nu deze rangschikking de waare, en de bijzondere verklaring der bijgebragte plaatzen wel getroffen zij, willen wij niet beslissen. Over velen derzelven meenen wij voor ons anders te moeten denken. 't Komt hier voornamelijk aan, om 't algemeene meest heerschende denkbeeld, als grondslag der onderscheidene beteekenissen, die niet zoo ver uit elkanderen loopen, als zij wel schijnen, juist te bepalen, en, op uitlegkundige gronden, aan te wijzen, welke onderscheidene richtingen dit denkbeeld, eerst in de redenen van Jesus, en daarna in de leerwijze der Apostelen, heeft gekregen, zoodat 'er dan eens iets meer, en dan weder iets minder bij ingesloten geweest is, waaruit de verschillende beteekenissen ontstaan zijn. Dit ontbreekt in deze Verhandeling.

De Latiniteit is in dezelve zeer gebrekkig, zoodat men zich veelal verbeeldt Nederduitsch met Latijnsche, en dan nog dikwijls kwalijk gekozene, en tegen de regels der taal gebruikte, woorden te lezen. P. 7. wordt subjiceret, haberet, coërceret, voor subjecturus, habiturus, coërciturus esset, geschreven, en deze lompe fout komt telkens terug. P. 12. propagata voor aucta. P. 15. ne tamen putemus voor nec tamen existimandum est, of iets dergelijks. P. 26. propriosensu voor primo. P. 33. in oppositione cum voor opposita. P. 35. neque dubitabit quispiam serre judicium voor ex dictis intelligitur, quid judicandum sit, of iets dergelijks. P. 55. mox voor modo. P. 62. ne cui offendat voor quem, en liceat observasse voor observare. En zoo zouden wij kunnen voortgaan. Liever voegen wij 'er nog een voorbeeld eener geheele zinsnede bij: p. 83 leest men: Non tamen est justa conclusio, cum propter haec exempla vocis primam notionem immutemus, quae profecto intacta manere debet et servari, usquedum idonea sit eam violandi ratio. Zulke taal is men aan 't Amsterdamsche Athenaeum niet zoo gewoon. De Hoogleeraar van nuijs klinkenberg had ten minsten de meest in 't oog loopende gebreken moeten aanwijzen. En waartoe den Jongeling

[p. 479]

gedrongen, om, nadat hij de Academie verlaten had, nu nog te Amsterdam eene Dissertatie te gaan vervaardigen, 't geen hij te Utrecht op zijn gemak had kunnen doen, en waartoe hem zijne Leermeesters aldaar, de Heeren rooijaards en heringa, geene mindere handleiding zouden gegeven hebben? De kundige dorper toont genoeg aanleg te hebben, om, eenmaal behoorlijk te regt gewezen zijnde, zijnen eerwaardigen stand tot eere te kunnen verstrekken.