Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1806

Zoo gaat het in de Wereld. Door August Lafontaine. IIde Deel. Met Plaaten. Te Amsterdam, bij J. Allart. 1805. In gr. 8vo. 342 Bl.

Het is van dezen Schrijver eene wel zeldzame verdienste, dat hij, bij het vermenigvuldigen van hetzelfde soort van geschriften, zijnen Lezeren altijd nieuw en onderhoudend blijft, en dat wel zonder zodanige kunstgrepen, als waarvan zich anderen wel eens bedienen, die ons telkens ouden kost in nieuwe schotels opdisschen; zonder vreemde inmengzelen; zonder zich te schikken naar den smaak of wansmaak van een groot gedeelte van het algemeen; maar door die zelfde eenvoudige, treffende schoonheden, de natuurlijke daarstelling van den gang des hartstochts in het menschlijk hart, en de opwekking van het gevoel voor het zedelijk grote, ware en goede, waardoor zich leder zijner verzierde verhalen (welk van dezelve men dan ook het eerst onder 't oog krijgt) aan een ieder' aanprijst. Onlangs, wij herinneren ons niet recht waar, vonden wij de Romans van lafontaine mede onder de zedelijke vergiften gerangschikt: met eene verdubbelde opmerkzaamheid lazen wij daarom dit zijn geschrift; maar wij betuigen oprecht, dat wij niets, volstrekt niets konden opmerken, hetgeen tot deze beschuldiging aanleiding geven kon. Men kan ieder boek en ieder woord misbruiken, ook de gezondste, voedzaamste spijzen; maar dan is toch de Lezer of Beoordeelaar, en geenzins de Schrijver, de onwaardige vergiftmenger. Het menigvuldig romanlezen mogen wij, der jeugd vooral ook, niet aanprijzen; ongelukkig de mensch, die daarin zijn éénig zedelijk voedsel vindt! maar toch beklagen wij hem in ons hart, die ieder zodanig geschrift maar aanstonds met ijzing verwerpt; en zodanige strenge zedemeesters bedriegen zich voorzeker, wanneer zij menen, dat zij geloof vinden, of den smaak voor dit soort van geschriften verbannen zullen bij het lezend publiek; - ja, bij dezen zo algemenen smaak, verblijden wij ons hartlijk, wanneer wij zien, dat het ware en goede toch ook alzo zijne lezers, en dikwijls ook zijne volgers vindt.

De Roman, Eduard en Margaretha, of de spiegel des menschelijken levens, getiteld, is in Brieven geschreven; en het is bijna niet doenlijk, om in het kort een denkbeeld te geven van den loop des verhaals, hetwelk met dit Deel begint, en omtrent de belangrijk-

[p. 468]

ste personen den Lezer zo geheel onzeker laat, dat hij niet kan nalaten het vervolg met het grootst verlangen te gemoet te zien. Behalven Margaretha, maken wij hier nog kennis met een paar recht lieve meisjes, Lotje en Chrisje, alle reeds van eenen minnaar voorzien, gelijk die in eene Roman maar zelden aan een lief juffertje ontbreekt; voorts zekere Mejuffrouw of Madame Armand, een zonderling schepsel, half beminlijk, half haatlijk, immers zo ver wij haar tot nog toe hier leren kennen; die eenen waardigen man, wien zij voor een oogenblik betoverde en verleidde, steeds in vrees houdt, en den Lezer met hem, daar de verstoring van zijn huwlijksgeluk toch eindlijk haar doelwit schijnt; en die nu ook de oorzaak, hoewel de onschuldige oorzaak, is der verdenking van Eduard, Margaretha's verloofden, van wegen zijne betrekking tot haar, die toch eeniglijk het belang zijns vriends is. Terwijl Chrisje's vrijer, zekere Leizer, ons voor het eindlijk lot van dat goede meisje schrikken doet, zo smart het ons in de ziel, dat de waardige Alexander, die 't goede Lotje zo zeer verdient, door haar, zo schijnbaar te recht, verdacht wordt van het grootste boevenstuk, en dat deze edele harten tot geene wederzijdsche opheldering geraken, en elkanderen niet kunnen aantreffen. - Doch alle deze bezwaren ruimt voorzeker het volgende Deel ten genoegen op.

Behalven de bij uitstek wel getekende en wel volgehoudene karakters der Heren van Meurs, de vader en oomen der heldin van deze geschiedenis, is Alexander, de jongeling door deze mannen gevormd, wiens strikte eerlijkheid zo uitnemend uitkomt bij de laaghartige hoogheid zijner naaste bloedverwanten, de held, wiens geschiedenis ons 't meest belang voor hem inboezemt; en de roerende geschiedenis van zekere Freule Doortje, welke in vroegeren tijd met eenen tuinman was doorgegaan, en over wie nu, naar 's vaders bepaling bij uitersten wil, in de Familie van Meurs als 't ware de vierschaar gespannen was, en de nu eerst geöpende brieven van dit lieve, maar onvoorzichtige meisje, persten ons de tranen uit de oogen, en is voor de kennis van het menschlijk hart bij uitnemenheid leerzaam.

Dit weinige zij genoeg ter herinnering bij een volgend Deel; bevordering van het zedelijk goede, en eene zeer grote toegevenheid voor de menschlijke zwakheid bij den evenmensch; (indulgent à toute autre, à lui meme sevère;) is in deze Roman het kenlijk doel. Ziet hier een grappig ernstig woord; toen Eduard met Grietje inkwam, en deze gelieven zich zo op 't oogenblik verloofd hadden, sprak de vader, die het aanstonds merkte:

‘Zacht!’ riep hij uit, ‘spreek staande, bid ik u; want ik voorzie reeds een menigte grimassen, waarbij gij datgeen, wat u 't naast bij de hand is, een weinig gevoelig

[p. 469]

zoudt aangrijpen; en mijne benen zijn podagreus.... Nu, let op, hoe hij met elken zucht een paradijs, en met elk ô! eene zee van blijdschap voor het licht zal brengen. In een ach! zal hij de gehele zaligheid des hemels inwikkelen, even als een bonbon in een stukje papiers; - dood en leven, tijd en eeuwigheid zullen van zijne lippen vallen, gelijk sneeuwvlokken op eenen Decemberdag. - Nu, Eduard, begin maar.’

‘Deze wonderbaarlijke prophetie, die hij op eenen plechtigen toon uitsprak, (schrijft Eduard aan zijn vriend) verdoofde mijn vuur, en ik zeide zeer koel: ‘zo even heb ik Grietje mijne liefde verklaard, en ik bid u te vergunnen, dat zij mijne vrouw worde.’

‘Hm!’ antwoordde hij, geheel koel; ‘nu ja, en als 't zijn kan binnen kort. - Zijn uwe bedden en linnens gereed, Grietje? - Nog iets, Eduard! Vooreerst geef ik mijne dochter niet meer mede dan het erfdeel harer moeder, het welk ongeveer vierduizend daalders bedraagt. Nu, geeft elkander de hand, en gij allen, die hier tegenwoordig zijt, wenscht hun geluk. Wij hebben eene schoone aanspraak verloren.’

‘De oude spotter had zijn doel bereikt; wij gaven elkander zoo koel de hand, dat men allengs begon te lagchen, en wij zelven mede lagchen moesten. ‘Zoo brandend heet als uwe gezichten het aankondigden, moest de liefde niet zijn,’ zeide hij. ‘Kom nu, en laat ons aan tafel gaan.’

‘Na den maaltijd riep hij mij alleen,’ onz. en toen Eduard nu den vader verzekerde: ‘Mijne liefde moet op den laatsten dag van mijn leven nog zijn hetgeen zij heden is;’ was het antwoord:

‘Haat haar maar niet, na verloop van jaar en dag, omdat gij koelder geworden zijt; vergeef het haar, dat hare tranen niet meer onschatbare, uit den hemel druipende paerlen zijn, maar kinderen der luimen, en dat haar handdruk uw hart niet meer in beweging brengt; - als zij alle uwe begeerten voldaan heeft, en zij juist daarom arm is; als hare wangen niet meer bevallige rozen zijn, en haar boezem niet meer de gelukverspreidende troon der liefde, maar slechts een boezem is, mijn zoon! bemin haar dan uit dankbaarheid. .... ô Moge de hemel, uit zijnen reinsten beker, vrede in uwe harten, eendragt en geduld voor uwe wederzijdsche gebreken, uitgieten! - Geloof mij, wij beminnen de vrouwen eerst te veel, en dan te weinig; in den beginne maken wij haar tot Godinnen; moet het haar dan niet smartelijk vallen, als wij haar ten laatsten niet eens vergunnen menschen te zijn?’