Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1806

Nieuwe Mengelingen, door Mr. Willem Bilderdijk. Iste Deel. Te Amsterdam, bij J.W. IJntema en Comp. 1806.

(Vervolg van bl. 323.)

Geheel opgetogen en als weggesleept door de voortreffelijke blijken van het dichtvermogen van bilderdijk, waarvan wij de sprekendste proeven gaven, verlieten wij den Lezer. Wij moeten echter, der waarheid hulde doende, betuigen, dat, gelijk alle dichtverzamelingen, zoo ook deze hare zwakkere gedichten heeft. Bijzonder is ons voorgekomen, dat dezulke, welke, op de geestelijke leest geschoeid, het oude leerstellige van het Gereformeerde Kerkgenootschap met zich voeren, onder deze te rangschikken zijn. Het moet eene kunst zijn, bijna boven het bereik van den besten Dichter, in het geestelijke vak altijd met smaak en levendigheid te arbeiden: hoe velen hebben hierop schipbreuk geleden! 'Er zijn, b.v., in de laatste tijden, zoo vele gezangen voor den openbaren Godsdienst uitgekomen, dat men verbaasd staat, wanneer men de menigte van Kerkgezangen en Liederen, bij onderscheidene Gezindten gebruikt, of nog te gebruiken, nagaat; en hoe weinige zijn regt dichterlijk! Men zegt wel: dit behooren ze niet te zijn; zij moeten eenvoudig stichten; dat hoogdravende komt niet te pas. Wij antwoorden: stichten moeten zij; en voor het eenvoudige zijn wij zeer; maar kunnen zij daarom niet regt dichterlijk zijn, zonder al te hoogdravend te worden? is de Rei in den Lucifer niet eenvoudig, en toch allertreffendst en schitterend van echte poëtische trekken? Men deed inderdaad beter, uit alle de voorhanden zijnde gezangen, door lieden van juisten smaak, de beste te doen kiezen dan telkons bij ieder Kerkge-

[p. 460]

nootschap geheel nieuwe zaam te stellen, niet, gelijk men dan nog zou verwacht hebben, vervaardigd door een uitgelezen getal van de allerschitterendste Vernuften, maar door velen van den tweeden en derden rang; zijnde die van den eersten rang, zoo 't ons voorkomt, zelden in deze soort van gedichten geraadpleegd geweest. Dan wij dwalen af.

Geestelijke Verzen, Leerstellige Gedichten konden wij van bilderdijk verwachten; maar geestelijk Proza te vinden van zijne hand, verwonderde ons. Zoodra wij vernamen, dat in zijne Nieuwe Mengelingen stukken in ongebonden rede voorhanden waren, verblijdden wij ons, meenende eenige heldere lichtstralen omtrent het Treurspel, den Lierzang, de Geschiedenis der Dichtkunde, onze Taal of iets dergelijks te zullen ontmoeten, waarbij het niet missen kon, of wij eindigden onze lezing beter onderwezen. In deze verwachting, het zij dan te regt of te onregte, vonden wij ons bedrogen, en wij lazen de volgende stukken: Van het Geluk, door james harris, en Gesprekken daarover. Verscheiden Betrachtingen, als over de Borgtochtelijke Voldoening; over de Erfzonde; over de Onsterfelijkheid der Ziel; over de Algemeene en Bijzondere Voorzienigheid.

Wij zullen thans kortelijk over dezelve ons oordeel zeggen. Vooraf vergunne men ons deze algemeene aanmerking.

Wij zijn in het Godsdienstige ten allersterkste voor de vrijheid van het openbaren der onderscheidene gevoelens, en prijzen het zeer in onzen Schrijver, dat hij vrijmoedig en onbewimpeld voor de zijne, schoon, gelijk hij zelf naar waarheid zegt, hors de saison zijnde, uitkomt. Dit toont, in allen gevalle, dat hij prijs stelt op den Godsdienst, en zijner overtuiging zich niet schaamt, gelijk velen, die, de inspraak van hun hart omtrent God en Godsdienst weinig achtende, ten believe van anderen zichzelven verloochenen en spotten met een lagchend wezen, terwijl hun geweten tegen hen getuigt. Prijzen wij in bilderdijk deze rondborstigheid; even opregt betuigen wij, dat, onzes oordeels, eene betere verlichting zulke onderwerpen, als b.v. de Borgtochtelijke Voldoening, de Erfzonde, de Algemeene en Bijzondere Voorzienigheid, en andere struikelblokken van menschelijke twistzucht, allengskens uit de geschilboeken der Godgeleerden verschuift; dat zij, gevaarlijke woorden van ons maaksel weinig achtende, zich meer bepaalt tot het eenvoudige der Euangelieschriften.

Om van de stukjes zelve met een enkel woord iets te zeggen; dat van harris komt ons vrij duister voor, en heeft weinig bevalligheid. De Gesprekken over harris' stukje zijn iets levendiger. Dat over de Borgtochtelijke Voldoening heeft, wat stijl en wending betreft, hier en daar iets naïfs. Het stuk-

[p. 461]

je over de Erfzonde begint aldus: ‘Onder de stukken, waarin men zelfs bij de Rechtzinnige Christengemeenten in onzen tijd ongevoeliger wijze van de oude en waarachtige strengheid van Leer schijnt afgeweken te zijn, is het mij altijd voorgekomen, dat er bijzonderlijk twee zijn, die des opmerkzamen Geloovigen aandacht verdienen: dat der Erfzonde naamlijk, en dat der Onterflijkheid van de Ziel.’ Welk eene gelijkstelling! Wij, en duizenden met ons, zouden 't niet in gedachten nemen, deze twee leerstukken als in êénen adem te noemen: de Onsterfelijkheid der Ziel - welk Christen loochent dezelve? De Erfzonde -! Wij, en duizenden met ons, verwerpen dit leerstuk, zoo als het bij sommigen der Hervormden oudtijds, en ook hier wordt aangenomen; en 't is misschien daarom, dat ons de vergelijking der Erszonde met den Polypus, door bilderdijk hier aangevoerd, met velen, onzes ondanks, deed lagchen.

Dat de Schrijver niet onder de verdraagzaamste Christenen behoort, zal men, vreezen wij, besluiten uit het stukje over de Onsterfelijkheid der Ziel; het bevat veel wonderlijks. Beter beviel ons dat over de Algemeene en Bijzonderen Voorzienigheid; het is hier en daar met eene fiksche pen geschreven, en bevat veel overtuigends voor iemand, die lust heeft over dergelijk een onderwerp na te vorschen. De aanleiding tot dit stukje was eenvoudig deze.

‘Wanneer ik mij in Londen op zekere maaltijd bij jonggetrouwden bevond, werd daar door iemand die in ons Vaderland gereisd had, geopperd, dat het in Holland een spreekwoord was, dat de huwlijken in den Hemel gesloten worden. Dit zeggen bracht de aanwezende Gasten rondom mij een' lachenden plooi in 't gezicht, en men vroeg mij, als Hollander, of ik dit ook geloofde? Zoo afkeerig ik ben van de Leerstukken des Christendoms noodeloos in gezelschappen uit te kramen, zoo zeer heb ik altijd gegruwd van mijne erkentenis er van te verbloemen. Het is eene niet onschuldige onvoorzichtigheid, wanneer men ze aan den smaad der bespotting van lichtzinnigen blootstelt; maar het is eene verlochening van het Kruis van Jezus, wanneer men ze zich toont te schamen. Ik andwoordde dus eenvoudig en met ernst: “Ik geloof aan eene bijzondere Voorzienigheid in alles.” Men zweeg etlijke oogenblikken, en het gesprek veranderde. Maar een oud man van de andere zijde der tafel, dien ik naderhand verstond een' Kerkelijke te zijn, stond op, drukte mij de hand, waarop hij een' beweeglijken traan vallen liet, en zei mij half fluisterende: “You are in the right, Sir, and I thank you: for a general Providence is no Providence at all.” [Gij hebt gelijk, Mijnheer, en ik dank u: want eene algemeene

[p. 462]

Voorzienigheid is zoo goed als geen.] Dit voorval tros mij, en eerst lang daar na vernam ik hoe mijne gants eenvoudige woorden dien braven Grijzaart zoo zeer hadden kunnen aandoen. De algemeene verwerping naamlijk van het Leerstuk der bijzondere Voorzienigheid, die, tot droefheid der naauwer denkende waarachtige Christenen, in Engeland plaats heeft, was er de oorzaak van.’

Nu volgt een fraai geschetst, maar zwart tafereel der gesteltenis van de Christelijke Kerk in Duitschland; waarna de Schrijver tot de behandeling van zijn stuk overgaat.

In alle deze Vertoogen, waarmede onze Voorouders zeer gediend zouden geweest zijn, beviel ons het zakelijke weinig; de groote Man, echter, blinkt hier en daar ook in deze duisternis.

Wij zouden der waarheid te kort doen, zoo wij betuigden, dat wij naar meer dergelijke stukken van den Heere bilderdijk verlangen. Liever zien wij dezen Geleerden in andere vakken der Letterkunde werkzaam. Wij verheugen ons, dat deze zeldzame Man zich thans weder in ons Vaderland gevestigd bevindt, en wenschen niets hartelijker, dan dat zijne Landgenooten met allen ijver zoo veel mogelijk zullen pogen te vergoeden de ondankbare en schandelijke behandeling, hem in den jare 1795 aangedaan; terwijl wij tevens hopen, dat bilderdijk, alle Theologische, Politieke en Letterkundige onverdraagzaamheid daarlatende, zich zijner grootheid waardig zal gedragen.

Tot onze vreugde berigt de Uitgever voor deze Nieuwe Mengelingen den Lezer, dat het tweede Deel geheel uit Verzen zal bestaan; en, zijn de geruchten gegrond, zoo bevat hetzelve kunstjuweelen van het eerste water. Wij verlangen met ongeduld, en zullen in alles toonen, dat wij der waarheid eene opregte hulde bewijzen.