Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1806

Handleiding tot Onderwijs in den Christelijken Godsdienst. Door Pieter Beets, Pz. Leeraar der Doopsgezinden, te Westzaandam. Te Zaandam, bij H. van Aken, 1806. In gr. 8vo. 180 Bl.

De Eerw. beets gaf in 1788, ten behoeve zijner Leerlingen, in zijne vorige Gemeente te Leer in Oostvriesland, een Leerboekjen uit, onder den titel: Onderwijs in den Godsdienst van Jesus Christus. Dit uitverkocht zijnde, kwam hij op 't denkbeeld, om hetzelve te doen herdrukken; doch bij rijper overweging begrijpende, dat dit zoo min zou voldoen aan zijn eigen smaak, als aan het nut zijner tegenwoordige Leerlingen, wier behoeften van eenen anderen aart waren, en waarom dit Boekjen eene aanmerkelijke verandering moest ondergaan, vervaardigde hij een geheel nieuw Werkjen. Het vorig Opstel ons niet ter hand gekomen zijnde, kunnen wij niet beslissen, in hoe verre het tegenwoordige 'er van verschilt. Het is niet, in den ou-

[p. 430]

den vorm, bij wijze van Vragen en Antwoorden, en ook in 't geheel niet voor kleine Kinderen, maar voor meer gevorderden geschreven, die in de Kindercatechisatie reeds eenige kundigheden, zoo wel in de Bijbelsche Geschiedenissen, als in de eerste Grondwaarheden van Godsdienst en Zedekunde, hebben opgedaan. 't Zedekundig gedeelte is vooral met zorg bewerkt, om een der grootste gebreken van vele Leerboeken, waarin de Zedekunde of geheel overgeslagen, of slechts ter loops aangestipt wordt, te verhelpen. Hier en daar zijn Aanmerkingen bijgevoegd, zoo wel tot eigen nadenken en onderzoek voor gevorderden, als tot eene verdere ontwikkeling van de zijde des Onderwijzers. Hierdoor vooral onderscheidt zich dit Onderwijsboek van de meeste anderen, dat daarin ook de lotgevallen der Christelijke Kerk voorgedragen zijn. De Schrijver vond dit, vooral in deze dagen, niet onbelangrijk, waarin de Roomschgezinden zoo vele pogingen in 't werk stellen, om de Protestanten tot zich te lokken: waarom hij dan ook deze Geschiedenis zoodanig heeft zoeken te behandelen, dat de diepe verbastering der Christelijke Kerk vóór de Reformatie, en de ware grondslagen van het Protestantendom, met deszelfs gelukkige uitwerkselen, daarin doorstraalden, en elk Christen opmerkzaam gemaakt wierd op de wegen van Gods bestuur in dezen. In de voordracht der Christelijke leerstellinen betreedt de kundige Schrijver doorgaans den middelweg tusschen hen, die zich stipt aan de oude rechtzinnigheid houden, en anderen, die geen zwarigheid maken om nu en dan van 't aangenomen stelzel af te gaan. Hij tracht alleen den Bijbel te volgen.

Na eene korte Inleiding, bevat het eerste Hoofddeel de Geschiedenis van den Oorsprong, de Stichting en Lotgevallen van den Christelijken Godsdienst, bl. 5-34. Het tweede, den Inhoud van den Christelijken Godsdienst, of korte Schets van de Leer van Jesus, bl. 35-147. Het derde, de Waarheid en Goddelijkheid van den Christelijken Godsdienst, bl. 148-168. Bij deze verdeeling ontbreekt, zoo als men uit het getal der bladzijden voor elk Hoofddeel zien kan, geheel en al de evenredigheid der deelen, die beter zou in acht genomen zijn, wanneer men het eerste in eene meer bijzondere Inleiding gebragt, en het laatste, indien het dan moest achteraan komen, bij wijze van

[p. 431]

Aanhangzel had laten volgen. - Ook kunnen wij onze goedkeuring niet geven aan de bijgebragte rede, om over de Waarheid en Goddelijkheid van den Christelijken Godsdienst eerst aan 't slot te handelen. Zal een nadenkend Leerling niet veel vroeger verlangen onderricht te worden, of 'er goede gronden zijn, om 't Goddelijk gezag der Heilige Schriften, en wel des O. zoo wel, als des N. Verbonds, (waaruit van 't begin af, en vervolgends overal, bewijzen voor elke leering afgeleid worden,) aan te nemen; en kan men dit voegelijk zoo lang verschuiven, tot dat men bekend geworden is met den geheelen inhoud der Leere? Hoe vreemd moet 't voorkomen, ook uit de Schriften des O. Verbonds, waarheden van den Christelijken Godsdienst telkens te zien bewijzen, zonder dat daaromtrent iets voorafgegaan is? - 'Er is nog iets in de verdeeling, dat ons niet wel bevalt. De Schrijver maakt van de Leer van Jesus, in 't tweede Hoofddeel, drie Afdeelingen. Zij zal (1) Waarheden, (2) Voorschriften, (3) Beloften en Bedreigingen behelzen. Het denkbeeld van Beloften heeft nog zoo iets van de oude manier, om een voornaam gedeelte der Christelijke leeringen in den vorm van een Verbond, met al 't geen dan daartoe behoort, in te kleeden. Dit bedoelt de geleerde beets niet. Maar mogelijk heeft hem een gezegde van Paulus, 1 Tim. IV:8, op dit denkbeeld gebragt. Hoe 't daarmede zij, deze schifting heeft, onzes inziens, veel ongeschiktheid. Wij zouden het alles liever in twee Afdeelingen hebben laten afloopen, de eerste over Leerstellingen, de tweede over Voorschriften. In de eerste kon, in dat gedeelte, waarin de Schrijver God beschouwt, in zijne genadige bestelling, om het menschdom te verlossen en zalig te maken door Jesus Christus, meest alles gebragt zijn, wat men nu vindt onder 't opschrift van Beloften en Bedreigingen. Over de Bedreigingen kon 't noodige gezegd zijn, bij de verklaring van Gods zedelijk bestuur over den mensch.

Behalven deze verbeteringen in de orde, bijaldien de Eerw. beets 'er ook, bij nadere overweging, zoo over mogt denken, zouden bij eene nieuwe uitgave, die wij zeker verwachten, nog hier en daar kleine onnaauwkeurigheden kunnen verholpen worden; b.v. bl. 38. Oneindige wijsheid schrijft de leer van Jesus aan God toe, liever duidelijkheidshalve, De leer van Jesus schrijft

[p. 432]

oneindige wijsheid aan God toe. Bl. 36. ‘Dit leven (van God) is eeuwig, dat is zonder begin en einde, en God is dus ook onveranderlijk, blijvende altoos dezelfde, onverderfelijk, en onafhangeljk.’ Onverderfelijk is hier, dunkt ons, overtollig. - Bl. 49 is Eph. II:1-10 bijgebragt, ook ten bewijze, dat de menschen eene hoogere verlichting en ondersteuning behoeven, zullen zij Gods bevelen gehoorzamen. Zou de Apostel Paulus dit daar wel bedoeld hebben?

De Eerw. beets houde ons deze weinige bedenkingen ten goede over zijne anders zoo geheel loffelijke onderneming, die wij ook hartelijk toejuichen. Wel verre van den edeldenkenden man onze gedachten te willen opdringen, hebben wij alleen, door dezelven hier ter neder te schrijven, gepoogd 't onze toe te brengen, om dit Opstel, bij eene nadere omwerking, nog eenen hoogeren trap van volkomenheid te doen bereiken.