Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1806

De Geest der Engelsche Staatkunde. Te Amsterdam, by J.L. Werlingshoff, 1805. In gr. 8vo. 101 Bl.

Zo als wij het Werk, in het voorgaande Artikel aangekondigd en beoordeeld, uit de hand lagen, kreegen wij dit Stukje. De veelvuldigheid van bijzonderheden, welke het eerstgemelde aanboodt, die wij oordeelden voor onze Leezers te moeten overneemen, was oorzaak dat wij slegts ter vlugt den inhoud aanstipten van de drie laatste Hoofdstukken. Waarlijk, wanneer wij ons het geleezene en welgestaafde daarin, de Staatkunde der Engelschen ontvouwende, herinnerden, kwam het ons bij de leezing van het boven aangeduide Werkje als 't ware voor, dat wij van een ander Land, van een ander Volk lazen: alleen de Naamen en de Omschrijvingen en de Titel verzekerden ons van het tegendeel.

Den Heer goede zal niemand, die het gemelde Deel zijns Werks geleezen heeft, voor een Partijschrijver tegen Engeland, maar veeleer voor een Man houden, dat Volk toegenegen; dan de Schrijver van deezen Geest is zo volkomen Engelschgezind als een Engelschman zelve, ja mag gezegd worden veele bedaarde Oordeelaars over de Engelsche Constitutie, in dat Rijk zelve, voorbij te streeven.

Geen twijfel lijdt het, of hij zal, onder den hoop Engelschgezinden hier te Lande, bijval vinden; doch men moet met dien geest bezield zijn, om te erkennen, dat de Schrijver den waaren Geest der Engelsche Staatkunde opgeest. Moeilijk zou het ons niet vallen, dit, ten aanziene van veele bijzonderheden, met den vinger aan

[p. 261]

te wijzen; dan dit te doen, zou op eene Wederlegging uitloopen.

Hoe zeer de Schrijver zijn Werkje wil aangezien hebben, als geene gemeenschap met de tegenwoordige gebeurtenissen hebbende, getuigen veele bladzijden, en inzonderheid de Aanteekeningen, volstrekt het tegendeel. Zo vinden wij, bl. 20, ('t geen wij afschrijven, om tevens een staal van 's Mans stijl te geeven) waar hij, van de Gelijkheid spreekende, onder andere zegt: ‘Wie weet al verder niet, hoe de Philosophische Redenaars en Declamatoren, Encyclopedisten en Oeconomisten daar van opdeunden op eenen toon, die somts gansch niet zonder grond deed vermoeden, dat zij aan de Phrénésie laboreerende waren; of die ons waarlijk voet gaf om hunnen pedagogischen Ernst, eens van agteren, op eene recht-phlyacographische wijze, na-te-denken? - (Maar men permitteere mij deeze vraag, in parenthesi, hier tusschen in te vlechten) hebben die zoo bijzonder-verlichtte Wijsgeeren, die te gelijk wel eens als Staatshervormers op het tooneel verscheenen, de Menschen ook beter, vrijer en gelukkiger gemaakt? - Men laate het Antwoord gerustlijk aan de Ondervinding over! - Haar is zulks zeer wel toevertrouwd!) - Men mag echter wel degelijk in twijfel trekken, of die zoo geillumineerde Philosophen zelven wel hebben ingezien, werwaarts het gevoelen van Gelijkheid, waar voor zij zich met zoo veel drifts in de bresse stelden, leidde. - Dat men bij de nieuwe Inrichtingen, zo hier als elders, maar eens een oogenblik met eenigen aandacht blijve stille staan, en men zal zoo tamelijk klaar kunnen bemerken, wat 'er de waare bedoeling van geweest zij.’

Op dien toon spreekt hij ook van de Vrijheid; bij voorbeeld: ‘Men heeft, gelijk men weet, de vrijheid willen gezogt hebben in - vrij van belastingen te weezen. Daar nu vóór de Bataafsche Revolutie van 1795 géén Land ter waereld exteerde, daar de Onderdaanen of Ingezétenen meerdere en zwaardere Lasten dan in Groot-brittanje draagen moesten (na die Revolutie echter zal men niet kunnen tegenspreeken, dat de Bataaven hunne Engelsche Overbuuren daar in verre hebben overtroffen.)’ - In eene Aanteekening spreekt hij gansch ongunstig over de thans hier te Lande ingevoerde algemeene Belastingen.

[p. 262]

Van de Eer der Zittinge in de Engelsche Regeering spreekende, maakt de Schrijver deeze Aanmerking: ‘De Eer daar en tegen van Zitting in de Hoogste Vergadering déézer Republiek te hebben, die, zo als men weet, te vooren óók gansch-niet gering was, schijnt echter thans niet wel zóó hoog meer gewaardeerd te worden; om dat 'er (zo men verneemt) zoo veelen - en wel van de Aanzienlijksten - gevonden worden, welke, nu, op die Eer maar gansch niet gesteld zijn.’

Gewaagende van de Ideeën in Engeland over de Reforme in de Representatie, zegt hij, ‘dat ze alle neerkomen om de Magt der Aristocratie te verzwakken;’ met bijvoeging: ‘Maar mij dunkt ik hoor nóg de weerklank van het geschreeuw, 't welk voor eenige jaaren in dit Gemeenebest, ook tegen de Aristocratie is aangeheft geworden, zonder echter het geschreeuw zelf weêr op nieuw te hooren herhaalen. - Wat of nu van dit laatste de reden zijn mag? Dat men zijn oogmerk heeft bereikt? - of (dit gevraagd in de waare of valsche vooronderstelling dat men wel zou schreeuwen mogen, indien men maar wilde) dat men het opgeeft? - Men gelieve de goedheid te hebben van maar voor mij te antwoorden.’

Genoeg hebben wij bijgebragt om den Geest deezes Schrijvers te doen kennen, alsmede welk een stijl hij voert: wel mogt hij, in de Voorrede, verschooning vraagen wegens de onduitsche woorden; hij mogt die ook wel gevraagd hebben wegens zijn stijl enz. enz.

Men hebbe nog geduld om het slot des geschrijfs te leezen, 't geen ons een kort begrip geeft van 's Schrijvers cenkwijze en trant van voordragt. Van Grieken en Romeinen, ten aanziene van het Staatkundige, iets in 't midden gebragt hebbende, laat hij zich op 't einde dus hooren: ‘De Engelschen nu begrijpen, zo het mij voorkomt, wel en te recht, dat Grieksche en Romeinsche Staatkunde, in de tegenwoordige Epoque, wel zou kunnen schijnen in staat te zijn, om voor eenen poos een allergeduchtst figuur te maaken; den kleinmoedigen angst en bedremmeling aan-te-jaagen; en zich te verheffen tot eene hoogte, waar tegen men bijnaar zou schrikken op-te-zien - maar dat dezelve thans - op den duur zich onmogelijk zou kunnen staande houden; om dat de aangenomene Politique van Europa zulks niet zou kunnen lijden: en dat der-

[p. 263]

halve, wanneer de Grieksche en Romeinsche Heersch- en-Veroveringszucht zich zouden mogen beginnen in te beelden, op het hoogste toppunt van Roem haare gadelooze Grootheid onwrikbaar gevestigd te hebben, zij wel eens ligtlijk haaren gewissen val het digtst zouden kunnen genaderd zijn. - De Engelschen willen dus, mijns erachtens verstandiglijk, gééne Grieken en Romeinen, maar slegts Engelschen zijn. - Zie daar de geest der engelsche staatkunde.’