Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1806

Antwoord op de Vraag over een volkomen voldoend en tot hier toe niet bekend middel, om rottend, bedorven en stinkend Water van alle bederf, onaangenamen reuk en smaak te zuiveren enz., door de Nation. Nederl. Huishoud. Maatschappij, op authorisatie van het Uitvoerend Bewind, uitgeschreven, en beantwoord door Abr. van Stipriaan Luiscius, M.D. en Chem. Lector te Delft. Aan wien ⅓ der Premie van ƒ 6000 is toegeweezen, en de overige ⅔, wanneer door Proeven, op een of meer Schepen in verschillende luchtstreeken genomen, gebleeken zal zijn, dat de opgegeven middelen aan het oogmerk der Vraag volkomen voldoen. Te Haarlem, bij A. Loosjes, Pz. In gr. 8vo. Behalven het Voorberigt enz. van XXXII bl., 50 bl.

Een veel breeder Voorberigt, dan de uitgegeevene Stukjes der Nationaale Nederlandsche Huishoudelijke Maatschappij doorgaans vergezelt, is aan deeze Verhandeling, over het zuiveren van bedorven Water, toegevoegd; strekkende om voor de Landgenooten open te leggen de redenen, die dit nuttig en allerbelangrijkst werk zo lang, tot leedweezen der Maatschappije, en geheel buiten haar toedoen, hebben vertraagd.

[p. 22]

Aanleidelijk tot het voorstellen des Vraagstuks, en het uitlooven van eenen zo aanzienlijken Prijs, was de vervoeging van zekeren james smith aan het Committé tot de zaaken van de Marine, in Aug. des Jaars 1796, en een Verslag, daarop in Julij des volgenden Jaars uitgebragt. In Wijnmaand diens Jaars besloot de Nationaale Vergadering de Huishoudelijke Maatschappij te volmagtigen, om, voor Rekening van den Lande, eene aanzienlijke Premie in Geld uit te looven aan den Ontdekker van een alzins voldoend nieuw Middel ter Waterzuivering. - Verandering in het Staatsbestuur deezes Lands veroorzaakte eene draaling, dat de Uitschrijving niet geschiedde vóór in den Jaare 1799, en de Beantwoording niet werd te gemoet gezien vóór of op den laatsten van Februarij 1800.

't Belang der zaake en de grootheid der Belooninge zetten veelen aan tot Proefneemingen en Verhandelingen. Niet minder dan Negenëndertig, zo Verhandelingen, Berigten als Brieven, ontving de Maatschappij, in het Hoogduitsch, Fransch, Engelsch of Nederduitsch. - De tijdsomstandigheden baarden nieuwe vertraagingen, waarbij kwamen Sterfgevallen eeniger benoemden tot het onderzoek, en onttrekkingen van anderen. Dan eindelijk slaagden de onvermoeide Bestuurders der Maatschappije, in Maart 1804, bij de Heeren ... eickma en m. baelde rochussen, te Rotterdam, en den Heer j. van breda, te Delft, om de gewigtige taak der Proefneeminge te aanvaarden.

Verre het grootste gedeelte der talrijke Stukken was beneden de aandagt en alle beoordeeling; dan een, onder de Zinspreuk Praestat fero quam nunquam, trok boven alle de aandagt der Onderzoekeren; met lof spraken zij van twee andere, alsmede van deeze en geene aanwijzingen, in een derde voorkomende. Dan het eerstgemelde stak boven de andere verre uit, en kreeg nog voller maate van goedkeuring, in het Antwoord, door gemelde Heeren, op nadere Vraagen der Maatschappije, ingediend.

Beide deeze Rapporten werden, op de Vergadering des verstreeken Jaars 1805, in handen eener Personeele Commissie, van der aa, jan kops, loosjes pz., en r. van den bosch, gesteld. Zeer gunstig was het Advijs deezer Heeren Adviseurs. Een derde gedeelte der geheele Premie kenden zij toe aan den Schrijver des

[p. 23]

eerstgemelden Antwoords, onder beding, dat nog eenige Proefneemingen, van groot aanbelang voor het Scheepsvolk, gelukkig slaagden. De uitkomst beantwoordde, volgens berigt van de Proefneemers, volkomen aan den wensch, en het gemelde deel der Premie werd toegekend aan den Schrijver, die zich onder de Zinspreuk Praestat sero &c. verborgen hadt, en, bij opening des verzegelden Billets, bleek te zijn, abraham van stipriaan luiscius.

Niet alleen verheugen wij ons, dat een zo belangrijk Stuk, in zo verre, voldoende beantwoord is, maar ook, dat een Nederlander dien Eereprijs heeft weggedraagen, en koesteren de hoop, dat de verdere Proeven, op zee genomen, zo zullen beantwoorden, dat ook het overige deezer aanzienlijke Belooning hem ten deel zal vallen.

Wij hebben, zeer verkort, het breedspraakig Voorberigt meenen te moeten opgeeven, om de stappen, door de loslijke Maatschappij in deezen gedaan, den Landgenooten te doen kennen.

De Inleiding ontvouwt het aanbelang deezer zaake voor de Zeevaard; alsmede de wijze, waarop de Prijsbehaaler op de gedagten gekomen is van zijn Zuiveringsmiddel.

De Verhandeling zelve is zeer klaar geschreeven, en gaat gepaard met eenige ophelderende Aanteekeningen, waarin de naderhand bijgevoegde met een (*) geteekend zijn.

Zeer kort, maar voldoende, geeft de Verhandelaar een beredeneerd verslag van 't geen 'er, in dit vak, door Scheikundigen gedaan is, zo hier te lande, als elders. Breedspraakig en naauwkeurig draagt hij zijne onvermoeide en herhaalde Proefneemingen voor.

Het beloop der zaake maakte breedere ontvouwingen, dan hij in zijne Verhandeling hadt kunnen voegen, noodzaaklijk; deeze gaf hij in een Bijvoegzel, waarin hij beloofde de uitkomsten nader te zullen opgeeven van twee Proefneemingen, om Water tegen het verderf te bewaaren; deeze maaken een tweede Bijvoegzel uit, en betressen een hoogst belangrijk stuk.

Drie ophelderende Plaaten vergezellen deeze weluitgewerkte en klaar geschreevene Verhandeling, van welke wij eene breedere opgave, die gedeeltlijk, buiten de Plaaten, hoogst gebrekkig zou weezen, onnoodig keu-

[p. 24]

ren: terwijl wij geen oogenblik den twijfel bij ons willen laaten huisvesten, of onze Landgenooten, die, of rechtstreeks, of zijdelings, belang bij een stuk hebben, voor de Zeevaard zo gewenscht, zullen deeze Verhandeling zich eigen maaken.

Eene Fransche Vertaaling, door den Schrijver, of onder diens opzigt, zou dit belangrijk stuk van eene uitgestrekter nuttigheid maaken. Misschien heeft de Drukker van de Nation. Nederl. Huishoud. Maatschappij daartoe reeds maatregelen genomen.