Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1803

Ontmoeting van den Abbé Barthelemy en den geleerden Baïardi.

Baïardi, de groote en onvermoeide zamenbrenger van geleerdheid agtbaar wegens de hoedanigheden van zyn hart, en vreeslyk, van wegen zyn geheugen, voor allen, die hem hooren spreeken, of het waagen zyne Schriften te leezen, heeft zich in allerlei slag van Letterkunde geoefend, en in zyn hoofd een verbaazenden, doch ongevormden hoop van kundigheden verzameld, welke hy zeer verward uitstalt. - Hy ving aan met eene Algemeene Lyst te zullen geeven van de Overblyfzels te Portici gevonden, die in één Boekdeel in Folio zou te voorschyn treeden; en dewyl de Plaaten, die dezelve zouden afbeelden, nog niet in gereedheid waren, verwierf hy van den Koning vryheid om aan 't hoofd van dit Werk eene Voorreden te plaatzen, bestemd om het tydperk aan te wyzen, de gevolgen en het gebruik aan te toonen van de naspeuringen te Herculaneum. Hy zondt het eerste Deel van die Werk in 't licht in Zeven Deelen in Quarto, zonder het onderwerp nog te hebben aangevangen.

Ik zal, zegt barthelemy, zyne wyze van schryven vermelden; zulks kan dienen tot eene handleiding der geenen,

[p. 409]

die hem willen volgen. Een Verklaarder deezer Oudheden moet derzelver evenredigheden kennen; wat heeft hy, ten dien einde, noodig? - Hier komt eene breedvoerige ontvouwing van de Maaten der Assyriers, der Babyloniers, der Persiaanen, der Grieken en der Romeinen. - De Gedenkstukken waren voor het grootste gedeelte uit de ruïnen van Herculaneum gehaald: deeze Naam, dezelfde als die Van Heraclea, werd gegeeven aan eene menigte van Steden: van alle deeze Steden wordt diensvolgens gesproken, met veele en breede uitweidingen in het veld der oude Aardrykskunde. - Herculaneum was gegrondvest door hercules; doch 'er waren veele Helden, die deezen naam droegen; de Tyrische, de Egyptische, de Grieksche, enz.; alle de Heldendaaden dier herculessen worden beschreeven. Nu kwam het 'er op aan, om te bepaalen, aan wien deezer allen Herculaneum de Stichting verschuldigd was; 't geen gelegenheid verschaft tot eene nieuwe uitweiding in het Ryk der Mythologie.

Het valt van zelve in 't oog, dat naspeuringen van deezen aart den Schryver zeer gemaklyk tot het vullen van Twaalf Boekdeelen zouden kunnen brengen: dan ongelukkig werd hy gestuit op deeze loopbaan, door een verzoek, dat hy voor een wyl dit werk zou staaken.

Eenigen tyd daarnaa keerde hy na Rome weder, te welker stede ik hem ontmoette. Ik vroeg hem, of hy zyne Voorreden hadt afgewerkt? Hy gaf my ten antwoord, dit werk voor eenigen tyd te hebben opgeschort, en dat hy, om in dien tusschentyd niet ledig te zitten, zich gezet hadt om eene verkorte Algemeene Historie te schryven, welke hy in Twaalf Deeltjes in Duodecimo zou bevatten, en dat hy een aanvang zou maaken met de oplossing van een zeer belangryk vraagstuk in de Geschiedenis en de Starrekunde, naamlyk het bepaalen van het punt des Hemels, waar God de Zon geplaatst hadt, by de Schepping der Wereld. Hy hadt zeer onlangs dit punt ontdekt, en wees het my aan op een Hemelglobe.

Voorheen had ik deezen zeldzaamen Schryver te Napels gezien; en deeze ontmoeting zal baïardi nog beter doen kennen. Ik vond hem in eene groote kamer: zwaar verkoud zynde, zat hy op een Sofa, die uitwees reeds veele jaaren hem gediend te hebben. Hy was in zulk ouderwets gewaad gedoscht, dat iemand het veelligt zou genomen hebben voor een kleed, een der oude Bewoonderen van Herculaneum ontnomen. Hy was bezig met zyn Amanuensis. Ik verzogt hem voort te vaaren, en zette my neder aan den voet van zyn Sofa.

Eenige Monniken uit Calabria hadden hem weezen raadpleegen over eene Kettery, welke zich in hunne nabuur-

[p. 410]

schap begon te verspreiden. Zy hadden ontdekt, hoe zekers copernicus beweerd hadt, dat de Aarde rondsom de Zon liep. Wat, vroegen zy, zou 'er dan worden van de plaatzen der Schriftuure, die verklaarden, dat de Aarde onwankelbaar gegrondvest stondt; - van het bevel, door josua gegeeven aan de Zon, dat zy stil zou staan? om niet te reppen van het getuigenis onzer eigene zinnen; of hoe wy ons voor vallen zouden hoeden, indien onze hoofden alle nagten nederwaards hingen? - De Prelaat beantwoordde alle deeze vraagen breedspraakig en geleerd, handhaafde de eer der Heilige Schrift, sprak van de wetten der zwaartekragt, ging het getuigenis der zinnen te keer, en besloot met de Monniken te raaden, de asch van copernicus, die zo lang gerust hadt, niet te stooren, maar met dezelfde gerustheid te slaapen, als zy duslange gedaan hadden.

Zyn antwoord gegeeven hebbende, hervatte hy de gegeevene verdeedigingen. Intusschen gaf ik hem berigt, dat ik door den Koning van Frankryk na Italie gezonden was, om zodanige Medailles op te speuren als nog in 's Konings Kabinet ontbraken, over welk Kabinet my de zorg was aanbevolen. Behalven dit had ik op my genomen kennis te maaken met Mannen, die in geleerdheid boven anderen uitstaken. - Dit hoorende, nam hy zyn muts af, verdubbelde zyne beleefdheden, en naa een geruimen tyd gehoest te hebben, verzogt hy my te mogen voorstellen Signora maria laura, zyne oude Vriendin, wier deugden haare geleerdheid en begaafdheden evenaarden, die Latyn, Grieksch en Hebreeuwsch verstondt, tekende en schilderde als apelles, op de lier speelde als orpheus, en borduurde als de Dogters van minos. - Deeze lofreden hadt hy niet uitgesproken, of maria laura verscheen. Zy mogt zestig of vyf-en-zestig jaaren oud weezen, maar zag 'er uit als een tachtigjaarige Signora.

In den loop onzes gespreks verzekerde hy my, dat hy afstamde van den Ridder bayard; dat hy niet alleen een Franschman was van geboorte, maar ook in zyn hart. Hierop boezemde hy zyne klagten uit, over de wyze, waarop men met de werken van Herculaneum handelde, de agtloosheid, welke de Regeering omtrent de Manuscripten betoonde, en over de jalousy, tegen hem ontstooken, van wegen de onderscheidende handelwyze, waarmede de Koning hem bejegend hadt.

By zekere gelegenheid noemde ik den naam van den Graaf caylus: deezen hoorende, riep hy uit: ‘Hoe! kent gy den Graaf? Hy is myn goede Vriend.’ - Zich tot Signora laura wendende, voer hy voort: ‘Weet, Signora

[p. 411]

laura! deeze Graaf caylus is een der eerste Edellieden in Frankryk, een van de geleerdste Mannen in de Wereld; hy bekleedt het Voorzitterschap in alle de Academien van Parys; hy is de Beschermheer aller Kunsten; hy verstaat alles, schryft over alles, en zyne Werken strekken tot verbaazing van geheel Europa!’ - Hierop keerde hy zich mywaards, vraagende in zeer slegt uitgesproken Fransch: ‘Wat toch heeft deeze caylus geschreeven? Ik heb nooit iets van zyne Werken gezien.’ - Zonder myn antwoord af te wagten, trok hy aan de schel, en deedt een Bediende binnen komen, dien hy beval, een groote doos met Papieren te brengen. Deeze bevatte, zo als ik welhaast ontdekte, eene verzameling van Latynsche Dichtstukken.

Baïardi stelde my de leezing van een stuk of twee voor: op myne betuiging, dat het my tot vermaak zou strekken, maar dat hy zo zwaar hoestte, gaf hy ten antwoord, ‘dat hy alles over hadt om my eenig vermaak te verschaffen.’ Om my dit te bezorgen, koos hy een Dichtstuk, getyteld: Eene ontleedkundige beschryving der Herssenen. Behalven myne onkunde van het Onderwerp, is de wyze, op welke de Italiaanen het Latyn uitspreeken, zo wydverschillend van de onze, dat al het schoon der verzen voor my verlooren ging. - Maria laura, die zulks bemerkte, deedt hem ophouden, toen hy omtrent honderd verzen geleezen hadt; zy merkte aan, dat een zo diepzinnig onderwerp, om eigenlyk regt gevat te worden, eene gezette leezing vorderde; zy stelde hem voor, liever zyn Dichtstuk op de Fontein van Trevi te leezen. Zich tot my wendende, sprak hy: ‘Signora heeft gelyk; gy komt van Rome; gy moet menigmaalen deeze Fontein bewonderd hebben. Ik was tegenwoordig by de ontdekking; de Oestro Poetico beving my, en ik heb, die aandrift volgende, zeer breed daarover uitgeweid in het volgend Dichtstuk.’ - Ik herinnerde hem nogmaals aan zyn hoest; maar te vergeefs; my bleef niets over, dan met geduld te luisteren.