|
| |
| |
| |
Leevensberigt van Michaël de Montagne.
(Naar het Engelsch.)
Wegens michaël de montagne, of montaigne, zyn de overgebleevene Leevensberigten schaars. Zyne Proeven, die 's Mans voornaamste Werk uitmaaken, hebben zints lange voor 't oog van allen opengelegen; maar van zyn Leevensbedryf zyn wy van minder toelichtings voorzien, dan wy wegens zodanig eenen Man, met reden, zouden wenschen.
Ten aanziene van deeze zwaarigheid zal men mogelyk, met eenigen schyn van waarheid, aanvoeren, dat montagne, in alle zyne Schriften, zo veel van zichzelven spreekt, dat zulks ten vollen genoegdoening kan verschaffen aan den opzamelenden Leevensbeschryver; nogthans zou het niet weinig moeite in hebben, daaruit eene Leevensbeschryving te vervaardigen; en dat Leevensberigt, schoon opgemaakt met de uiterste oplettenheid en naauwkeurigheid, zou dan nog veeleer op een vermelden van gevoelens, dan het opgeeven van gebeurtenissen, nederkomen. Wy hebben het, met dit alles, der moeite waardig geoordeeld, eenige byzonderheden, deezen zeldzaamen Man betreffende, op te zamelen, welke wy vermeenen niet algemeen bekend, of althans in zulk een daglicht nimmer gesteld te zyn.
't Geen meest algemeen erkend is van montagne's Geboorte en Opvoeding, verdient eerst geplaatst. Hy werd in den Jaare 1533, te Perigord, in Frankryk, gebooren, en stamde af van eene oude en adelyke Familie. Zyn Vader bragt hem met groote zorgvuldigheid op, en deedt hem het Latyn leeren, even als andere Kinderen hunne Moedertaal. Het middel, 't geen hy, ten dien einde, bedagt, was, dat hy zyn Zoon, toen deeze nog by de Minne was, en eer hy begon te spreeken, der zorge van een Duitscher aanbeval, die geheel geen Fransch verstondt, doch vry goed in de Latynsche taal bedreeven was. Aan deezen Duitscher werden vervolgens nog twee Persoonen toegevoegd, die met hem nimmer in eenige andere, dan de Latynsche taal, spraken; en het was een steeds standhoudende regel in het Huis- | |
| |
gezin, dat, ten zynen aanhoore, geene andere taal gesproken wierd. Meer dan zes jaaren hadt hy bereikt, toen hy even zo veel van het Fransch als van het Arabisch verstondt; doch hy hadt geleerd zo zuiver Latyn te spreeken als zyne Leermeesters. Zyne Huisonderwyzers waren Mannen van uitsteekende bekwaamheid; nicholas gronchi, die een Werk schreef: De Comitiis Romanorum; william guerente, die Aantekeningen op aristoteles vervaardigde; marcus anthonius de mureta, en de zeer beroemde george buchanan. Deezen verhaalden hunnen Kweekeling naderhand, dat hy het Latyn in zyne kindschheid met zo veel vaardigheids geleerd hadt, dat zy bykans schroomden, hem in die taal aan te spreeken.
Deeze handelwyze, om een Kind eene nutte doode of leevende Taal te leeren, heeft men, in laateren tyde, met vrugt te werk gesteld, en bevonden, dat een Kind, ten zelfden tyde, twee verschillende Taalen teffens konne aanleeren. Men brenge hier niet tegen in, dat zulks het geheugen der Kinderen overlaade met de onderscheidene benaamingen der dingen: want het zyn de benaamingen alleen, waarin men hun onderrigt, en die zy gereedlyk onthouden. Montagne's Vader moet voor deeze zwaarigheid niet beducht geweest zyn, daar hy zeer vroeg zynen Zoon het Grieksch by wyze van uitspanning liet leeren. Het ontbrak den Vader niet aan bezorgdheid voor het harssengestel zyns Zoons: in het denkbeeld staande, dat de harssens der Kinderen te zeer geschokt worden, wanneer men dezelve spoedig of met geweld uit den slaap wekt, deedt hy zyn geliefden Kweekeling alle morgens door het speelen op eenig Muzyk-Instrument wekken.
Omtrent zes jaaren bereikt hebbende, werd hy na het Collegie van Guyenne, toen het bloeiendste in Frankryk, gezonden; waar hy, onder het opzigt der beste Meesteren, vorderingen maakte, aan zyne vroegtydige vatbaarheid om leering te ontvangen beantwoordende.
Drie-en-dertig jaaren bereikt hebbende, tradt hy in het Huwelyk; schoon hy voorheen in eene zyner Proeven geschreeven hadt, dat hy zelfs met de Wysheid niet zou hebben willen trouwen, al hadt zy zich aangeboden. Hy verwierf het Lint der Orde van St. Michael, waarop hy, nog jong, boven alles een hoogen prys stelde; zynde dit
| |
| |
Ordeslint, ten dien dage, het uitsteekendst eerbetoon onder den Franschen Adel, en schaars toegedeeld. Eenigen tyd was hy Raadsheer in het Parlement van Bourdeaux; en de Regeering dier Stede verkoos hem tot Stads-major, op een tyd, dat hy zich te Rome bevondt, en zulk eene eer noch kon wenschen, noch verwagten. Hy stierf in den Jaare 1592, omtrent zestig jaaren bereikt hebbende, en werd te Bourdeaux begraaven; tot zynen dood toe, even als zyne Voorvaders, in de belydenis van den Roomsch-catholyken Godsdienst geleefd hebbende.
Montagne gaf in den Jaare 1580 zyne Proeven in 't licht. Hy hadt ze, gelyk hy rondelyk verklaart, enkel geschreeven om eene Schildery van zichzelven te geeven, zyne eigene luimen en neigingen, zyne zwakheden en zyne goede hoedanigheden teffens aan aller oog bloot te leggen. Dit plan deedt hem doorgaande van zichzelven spreeken, en heeft hem den naam van een Egoïst doen bekomen. Zulks gaf den zodanigen, die zyn Persoon of Beginzels niet toegedaan waren, de handen ruim, om hem, naar hun welgevallen, scherp door te haalen. Het onthaal, 't geen zyne Proeven ondervonden, by de eerste verschyning in de wereld, was, even als in vervolg van tyd, zeer wyd verschillende. Zy werden toegejuichd of gewraakt, naar de begrippen der menschen hun oordeel bepaalden. De zodanigen, die laag van de menschlyke natuur dagten, waren ingenomen met montagne: zy, in tegendeel, die 'er hooger denkbeelden van vormden, laakten hem; en het grootste deel des menschdoms is deezen laatsten toegedaan, als de Zelfliefde en Hoogmoed 't meest streelende. Men kan egter niet ontkennen, dat montagne zeer te wraaken is, uit hoofde van de onkieschheid eeniger zyner gevoelens, en den zweem van ongeloof, in andere doorstraalende; in deeze opzigten kan hy zo min als eenig ander Schryver, daaraan schuldig, verdeedigd worden; schoon allen toestemmen, dat hy onbetwistbaar een groot vernuft en een aanmerkelyken voorraad van geleerdheid bezat.
Dan, hoe verschillend men hem ook allerwegen beoordeelde, vondt hy bovenal in Engeland zyne bewonderaars. De vernuftige charles cotton, Esq. die ongetwyseld onder de eerste Vernuften van Engeland mag gerangschikt worden, heeft zich de moeite gegee- | |
| |
ven om montagne's Proeven in de Engelsche taale over te zetten, en betuigt te twyfelen, of 'er wel een beter Boek, dan dit oorspronglyke, van deeze soort bestaat. Lord hallifax, aan wien deeze Overzetting, in den Jaare 1700, werd opgedraagen, noemt dit ‘Het Boek, 't welk van alle, die in de wereld zyn, hem meest behaagde.’ Hy voegt 'er by, dat het vertaalen van 't zelve, en het dus het onze te maaken, niet alleen voor ons een dierbaar geschenk is, maar ook eene rechtmaatige bestraffing van de boekbeoordeelende onbeschaamdheid eeniger Fransche Schryveren, die zich de moeite gegeeven hebben om daarover te hairklooven, en uitzonderingen te maaken, ten einde den roem te bezwalken van deezen grooten Man, die de Natuur op een te uitsteekende schaal gevormd hadt, dan dat hy zich zou bepaalen tot de kieskeurigheid van een zeer gepolysten styl. Montagne liet zyn geest een vrye en volle vlugt neemen; en toonde, door een aartig soort van agtloosheid, dat hy de pen niet voerde om lof te behaalen, maar om der wereld eene waare schets te geeven van zich zelven en van het Menschdom. Hy hadt een afkeer van gemaakte en afgemeetene zinsneeden, en van zo veeler Schryveren toeleg, om de Leezers te vermaaken met zaakledige woorden-schuim. Hy liet alles aankomen op de natuurlyke kragt van eigen vinding, en eene uitsteekende toepassing van 't geen hy aan anderen ontleende. - De beste Uitgave van montagne's Werken is die van p. coste. Deeze is vermeerderd met verscheide Brieven van dien Schryver,
en doorgaande opgehelderd met Aantekeningen van den Uitgeever.
Dit zyn de weinige byzonderheden, welke wy wegens het Leeven deezes Mans hebben opgezameld. Wy zullen 'er byvoegen eenige getuigenissen hem betreffende, en oordeelvellingen over hem gestreeken. - De geleerde huet schryft, ‘dat de Proeven van montagne met regt den naam mogen draagen van Montaniana, als behelzende de gedagten van montagne, byeenverzameld zonder eenige orde of rangschikking. Deeze byzonderheid maakt misschien die Proeven zo onderhoudend voor zyne Landgenooten, die geen smaak vinden in het leezen van lange Verhandelingen; eene eigenschap, byzonder toe te kennen aan de Franschen van den tegenwoordigen tyd, die eenen afkeer hebben van de gevestigde
| |
| |
aandagt te leenen, welke Werken, met juistheid geschreeven, vorderen. De vryheid, met welke hy schryft, de verscheidenheid zyner stoffe, het overvloedig en gelukkig gebruik, 't welk hy maakt van metaphorische uitdrukkingen, hebben het Character van montagne, als een Volkbehaagend Schryver, meer dan eene Eeuw staande gehouden, en doen hem nog waarde bezitten. Metaphoras maaken een geliefd gedeelte uit in de schriften; zy toonen, naar het gevoelen van aristoteles, eene sterkte van geestvermogen, vol van beelden, en blyken draagende van de leevendigheid der verbeeldingskragt; terwyl zy, wel te passe gekoozen, en door het gezond oordeel wel toegepast, eene juistheid van begrippen aan den dag leggen. De misslagen in montagne bestaan in zyn Egoisme en losheid van styl. Een eerbied voor het Publiek mag men verwagten van allen, die zich tot hetzelve vervoegen; 't welk het geval eens Schryvers is.’ Zo verre de geleerde Bisschop van Avranches.
Bayle, die onder de Bewonderaars van montagne mag gerangschikt worden, berigt ons, ‘dat de beroemde charron de Proeven van montagne hoog agtte, en verscheide van diens Grondregelen omhelsde.’ - ‘Wy mogen gelooven,’ voegt 'er bayle nevens, ‘dat, van deeze twee Vrienden, de persoon, die hadt behooren te onderwyzen, de leerling was, en dat de Godgeleerde meer ontleende van den Heer, dan de Heer van den Godgeleerde. Men vindt in diens Boeken der Wysheid eene menigte van gedagten, die reeds te voorschyn getreeden waren in de Proeven van montagne. Die leerzaamheid van charron bragt ongetwyfeld zeer veel toe tot de byzondere genegenheid van montagne voor dien Godgeleerde, welke hem bewoog om deezen by uitersten wille het draagen van alle de Wapentekenen zyner Familie toe te staan, naa zynen dood; dewyl 'er geene manlyke afstammelingen waren. Charron betoonde zyne dankbaarheid wederkeerig door zynen uitersten wil: want hy besprak vyfhonderd Kroonen aan Madame leonora de montagne, Egtgenoote van den Heer camein, Raadsheer in het Parlement van Bourdeaux; terwyl hy deezen camein, voor het overige, tot zynen eenigen en vollen Erfgenaam benoemde.
Te Rome gaf men, in den Jaare 1774, Gedenkschriften eener Reize na Italie, over Zwitzerland en Duitsch- | |
| |
land, door michaël de montagne in de Jaaren 1580 en 1581 gedaan, in 't licht, vergezeld van Aantekeningen, door M. de queslon; II Deeltjes in 12mo. Deeze Reize is van weinig aanbelangs, dan alleen om den naam des Reizigers. By de Beoordeeling deezes Werks, in the Monthly Review 1775, verschaft ons de Steller van dezelve eenige aanmerkingen over het Leeven en Character van montagne, welke wy, als een zeer aanmerkelyk toevoegzel, hier plaatzen.
‘Deeze buitengewoone Man, zo zonderling in zyn schryven, heeft de wereld in de gedagten doen vallen, dat hy niet minder zonderling was in zyn leeven, dat hy, als 't ware begraaven in de stilste eenzaamheid, een afkeer van het gezellig leeven voelde, of zich geliet zulks te gevoelen; en dat zyne leevenswyze getuigenis droeg van een Man, zich kwellende over de zwakheid zyner natuure. - Wat ons betreft, wy hebben altoos, over 't algemeen, deswegen een ander begrip gekoesterd. Wy hebben montagne aangemerkt als een Man, die vry redelyke begrippen vormde en van de eenzaamheid en van het gezellig leeven; en wy herinneren ons by hem geleezen te hebben, dat het draaglyker is altoos alleen te weezen, dan niet in staat te zyn om in 't geheel alleen te zyn. Voor de zodanigen, die denken, dat, nu en dan, stille overdenking en afzondering noodzaaklyk zyn, voor zodanige weezens als wy menschen, tot ernstige bedagtzaamheid en het wel betragten van onzen pligt, zal het gevoelen van montagne zeer juist zyn.
Het Leevensberigt van montagne, door den Heer boukiet, eenige jaaren geleeden, in Londen uitgegeeven, is ongenoegzaam om zelfs een eenigzins voegelyk denkbeeld van dien beroemden Zedeschryver te verschaffen. Veel lichts, ten deezen opzigte, heeft men naderhand kunnen verzamelen uit den Heer de montesquieu de Jonge, den Abbé bertin en anderen, uit welken een veel volkomener Leevensschets zou vallen op te maaken.
De Uitgeever der opgemelde Reize heeft, in eene Voorreden van eenige uitgebreidheid, ons met eenige byzonderheden bekend gemaakt, strekkende om ons te versterken in de gunstiger denkbeelden, welke wy gevormd hadden van het gezellig Character deezes Mans. Begaafd met eene groote maate van natuurlyke leeven- | |
| |
digheid van aart, drift en vernuft, was zyn leeven verre van dat eens stilzittenden Bespiegelaars verwyderd; gelyk zy gereedlyk denken, die hem alleen beschouwen in den bepaalden kring zyns boekvertreks, bezig met het opstellen zyner Proeven. Montagne sleet zyne jeugdige leevensjaaren op verre na niet in de armen der ruste. - De onlusten en beweegenissen, waarvan hy getuige geweest was, geduurende vyf Regeeringen, welke hy hadt zien opkomen en ondergaan voor die van hendrik den IV, strekten in geenen deele om de hem eigenaartige werkzaamheid van geest te doen sluimeren. Zy zouden genoegzaam geweest zyn om de werkloosheid zelve in beweeging te brengen. Hy hadt Frankryk voor een groot gedeelte doorreisd; en, 't geen menigvoud beter doel beschiet dan eenig soort van Reizen, hy kende de Hoofdstad, hy kende het Hof. Hoe zeer hy aan Parys gehegt was, blykt uit het Derde Boek zyner Proeven.
Thuanus merkt op, dat montagne even gelukkig slaagde in zyn hof te maaken by den Hertog van guise, hendrik van lotharingen, en den Koning van navarre, naderhand hendrik de IV, Koning van Frankryk. Die Geschiedboeker voegt 'er by, dat montagne zich op zyn Landgoed in Blois bevondt, toen de Hertog van guise, in den Jaare 1558, vermoord werd. Montagne, schryft hy, voorzag, dat de Volksonlusten alleen een einde zouden neemen met het leeven van dien Prins, of van den Koning van navarre; dit blyk hebben wy van zyn staatkundig doorzigt. Hy bezat eene zo grondige kennis van het character en de geaartheid deezer Prinssen, hy las zo wel in hunne harten en verstondt hunne gevoelens, dat hy zynen Vriend thuanus zeide: de Koning van navarre zou zeker wel terug gekeerd zyn tot de Godsdienstbelydenis zyner Voorvaderen (die van de Roomsche Kerke), indien hy niet gevreesd hadt door zyne Party te zullen worden verlaaten.
Montagne, met één woord, hadt begaafdheden om op het openbaar tooneel eens Staatsmans op te treeden; maar zyne Wysbegeerte hieldt hem op eenen afstand verwyderd van Staats-onlusten; en hy bezat de bekwaamheid, om zich in de woelendste tyden van hevige partyschap zo te gedraagen, dat hy geen der twistende Partyen aanstoot gaf. Schoon 's Mans wys- | |
| |
geerige kunde niet zeer sterk in zyne Proeven uitsteekt, valt het gemaklyk te ontdekken, dat zyne veelvuldige en uitgebreide kunde van 't menschlyk leeven en character alleen konden opgedaan zyn in het daadlyk leeven. 't Is niet in het stille boekvertrek, dat wy kundigheden, als de zyne, opdoen: dit geschiedt alleen door een oplettend beschouwen van, en diep inzigt in de zedelyke daaden en beginzelen des gezelligen leevens.’
Men vindt in 's Mans Schriften veele trekken, ter aanduiding dienende van zyne Staatkundige denkwyze. ‘Het valt zeer gemaklyk,’ schryft hy, onder andere, ‘een Staatsbestuur onvolmaaktheid ten laste te leggen: want alle ondermaansche dingen zyn des vol. Het is zeer ligt, by een Volk veragting te doen ontstaan ten opzigte van oude gebruiken; niemand ondernam dit immer, of het gelukte. Doch om een beteren Staat te vestigen in de plaats des verwoesten, daarin hebben veelen zich te vergeefs afgesloofd. - In de openbaare zaaken is 'er niets zo slegt, indien het oud en vast is, dat niet beter gekeurd moet worden dan verandering en beroering. - Zy, die een Burgerstaat in beweeging brengen, vinden zich dikwerf het eerst in het verderf gesleept: hy, die verwarring veroorzaakt, trekt 'er zelden de vrugt van: hy maakt het water troebel voor andere Visschers!’
|
|
Auteursrechtvrij