Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1803

[p. 125]

Losse gedagten over trotschheid en eerzugt.

(Naar het Engelsch.)

Weinige dagen naa den Slag van Salamis werden alle de Veldheeren opgeroepen, om, voor het Altaar van den God der Zee, te verklaaren, wie zich in den Veldslag het meest onderscheiden hadt. Elk noemde zichzelven; de tweede plaats aan themistocles toewyzende. - Dit is de Geschiedenis van heel het Menschdom. Verzamel elke klasse uit de Maatschappy, de Kunstenaars van iedere benaaming, de Geleerden, - allen zullen zy de Atheensche Veldheeren volgen.

Een Dansmeester, die den Graaf van Oxford zekere pas niet kon leeren, hoorende dat Koningin anna hem tot eersten Lord der Thesaurie hadt aangesteld, gaf, te deezer gelegenheid, zyne verregaande bevreemding te verstaan. Hy riep uit: ‘Welke verdiensten kon de Koningin in harley ontdekken? Ik had hem twee jaaren onder handen, en kon eindelyk niets van hem maaken!’

Ieder schat alleen de bezigheid hoog, waarop hy gesteld is. De Schilderkunst is in 't oog van iemand, die in het beoefenen daarvan wel slaagt, de schoonste van alle kunsten; vraagt gy het gevoelen van een tweeden, het is de Beeldhouwkunde; en, volgens een derden, moet men den voorrang geeven aan de Muzyk. Deeze zal u het Schilderstuk der Gedaantverandering op den Berg, een ander u den Apollo van Belvedere voorhouden, een derde u uitnoodigen om haydn's Symphonien te hooren, om deezerwyze hun gevoelen door voorbeelden te staaven. Buiten twyfel is een gevoelen van Trots verschoonlyk, als men zulke Modellen naby komt; maar, over 't algemeen, staat Trots in eene omgekeerde rede tot verdiensten en bekwaamheden.

Men wenscht, over 't algemeen, dat de rest der wereld hunne wyze van denken en doen en smaak naar de onze regele; en wy gelyken meer of min naar den Cynischen Wysgeer, die, wanneer een hoop volks rondsom hem verzameld was, om zyne zonderlinge bedryven te aanschouwen, uitriep: ‘Ik lach om allen, die myn doen belachlyk achten!’ - ‘Dan,’ riep een der Omstanderen uit, ‘moet niemand op aarde veelvuldiger lachen, dan gy!’

Buitenspoorige Trots ontstaat uit verregaande onkunde van zichzelven. Een geruimen tyd moeten wy besteeden in het beoefenen van onszelven, eer wy kunnen slaagen

[p. 126]

om heen te dringen door het masker, 't welk de deugden, de goede hoedanigheden, de ondeugden of gebreken van anderen bedekt. Wy hegten hoogagting of versmaading aan de daaden van anderen, in evenredigheid der maate van overeenkomst of strydigheid met onze eigene, welke wy daarin ontwaaren. Uit deezen hoofde is het beroep, 't welk iemand bekleedt, de kunst, waarin hy zich oefent, het werk, 't geen hy bepeinst, altoos het eerste, het beste, het voortreflykste.

Hy, die gezegd heeft, dat Eigenliefde de ziel was der menschlyke Natuure, maakte zich zeker gemeenzaam met eene naauwkeurige kennis van het menschlyk hart. - Dit gevoelen van Trots heeft menigvoud invloed op ons oordeel, 't welk anderzins afhangt van de voorwerpen, die ons omringen, en den kring, waarin wy leeven. Wy neemen eindelyk aan, het character des lands, waarin wy woonen, van de bezigheden, waarmede wy ons onledig houden, van den kring, waarin wy ons beweegen. Naar deezen maatstaf bepaalen wy, wat groot, schoon, waar en goed is: wy vormen zekere denkbeelden; zy worden ons gemeenzaam; wy koesteren, wy bewonderen dezelve; wy verwerpen met versmaading, wat 'er tegen aan loopt, of tegen strydt. Het is, als 't ware, een zedelyke schaal, naar welke wy de gevoelens van anderen, alsmede hunne daaden, en zelfs hunne inzichten, afmeeten. Veelen zouden, indien zy daartoe de magt hadden, den dwingeland volgen, die, met eene vondryke wreedheid, een werktuig bedagt, 't geen hy te werk stelde omtrent allen, die zyne woede getergd hadden, en hun deedt verminken of uitrekken, naar maate zy langer of korter waren dan het werktuig der strafoefeninge.

't Geen wy gezegd hebben van de onderscheide rangen en soorten, die de Maatschappy uitmaaken, mag op geheele Volken worden toegepast. Geen is 'er, of hetzelve denkt andere Volken te overtreffen. Van de Chineezen, die zeker de voornaamsten niet zyn onder de Volken der Aarde, schoon men ze voor de talryksten houdt, tot de twee- of driehonderd Inwoonders van een der kleine Eilanden in de Zuidzee, heeft elk Volk, elke Stam, een eigen Trots, en schryft zichzelven hoedanigheden toe, welke hun onderscheiden van alle Volken des Aardbodems. De Chinees, die zich verbeeldt dat de Aarde een Vierkant is, en dat zyn Land in 't midden gelegen is, begrypt, dat elk ander Land in barbaarschheid gedompeld ligge. De Arabier, die zich verzekerd houdt, dat zyn Caliph onfeilbaar is, lacht om de eenvoudigheid van den Tartaar, die aan de Onsterflykheid van zyn Lama niet twyfelt. De Ethiopier, die voor een Boom op zyne kniën nedervalt, en buigt op het gezigt van een

[p. 127]

Plant, vindt elken dag een nieuw voorwerp zyner aanbidding, en beklaagt allen, die slegts één God vereeren.

Een Wilde, door zyne Landslieden gevraagd, welke Menschen de Franschen waren, een Volk, waarvan hy zo veel hadt hooren spreeken, dagt, dat hy de grootste lofreden over hun uitsprak, als hy ten antwoord gaf: Zy zyn Menschen, juist gelyk ik ben!

De Indiaansche Fabelschryvers, wier vertellingen meestal eene schoone zedelter bevatten, verhaalen, dat in den Indischen Oceaan een Eiland gevonden wordt, welks Inwoonders allen misvormd zyn. Een jong Vreemdeling kwam op 't zelve; hy was kloek van gestalte en welgemaakt. De Eilanders schoolden om hem heen, om zulk eene zeldzaame gedaante te zien. Gelukkig bevondt zich onder hun een geleerd man, die beweerde, dat het mogelyk was, zonder bochel gebooren te worden, en hadt hun, den ongelukkigen Vreemdeling te spaaren; zy moesten hem niet bespotten of beledigen, om dat de Hemel hem geene bevallige gedaante gegeeven hadt, maar den Hemel danken, wegens de meerdere fraaiheid en bevalligheid, aan hun geschonken.

Aan de oevers van de Rivier Missouri gaat het Opperhoofd eener Horde alle morgens uit zyne hut, wyst met zyne hand het pad aan, 't welk de Zon te oopen hebbe, en roept, op het oogenblik dat de Zon zich boven de kim vertoont: Gaa voort!

In deezer voege geeft elk Volk den voorrang aan zyne eigene gewoonten, staatsbestuur en wetten, boven die van alle andere Volken. Guy patin bestempelde de Engelschen met de benaaming van verscheurende Wolven; en de beschaafder addison vergenoegde zich met aan te duiden, dat de Franschen volmaakt Aapen geleeken.

Volks-trots, wanneer dezelve alleen gegrond is op beuzelingen en kinderagtigheden, is zeker belachlyk in het oog van den Wysgeer; maar dezelve houdt op, zodanig te weezen, wanneer hy eenen anderen grondslag heeft; en, waarlyk, in alle opzigten moet de Staatkunde denzelven aanmerken als een denkbeeld, waarvan men party kan trekken.

Hoogmoed is, egter, altoos geene ondeugd. Dit gevoel, voor veele wyzigingen vatbaar, wordt de bron van de edelste daaden, wanneer het ontstaat uit de rechtmaatige bewustheid van iemands eigene verdiensten. De toetssteen van rechtmaatigen Hoogmoed is de gewaarwording, in ons hervoortgebragt, door de talenten en verdiensten van anderen. Indien wy alleen wenschen een mededinger te evenaaren of te overtreffen, indien wy by diens dood een traan storten, voelen wy in ons hart een wettigen Hoogmoed, of liever Nayver.

De Grieken bezaten een wettigen Hoogmoed, welke de

[p. 128]

bron was van daaden, die den naam van dat Volk der Onsterflykheid gewyd hebben. Naa een' stryd werden de beenderen der zodanigen, die voor de zaak des Vaderlands gesneuveld waren, den Volke vertoond, met bloemen bestrooid: men hieldt een lofreden over deeze dus vereerde slagtoffers: dezelfde eerbetooningen schonk men den Soldaat als den Veldheer. Zy verstonden volmaakt de kunst om nuttige driften op te wekken en aan te kweeken. Hadden zy ten oogmerk, afschrik van de Dwinglandy in te boezemen, en dankbaarheid jegens de verdeedigers der Vryheid op te wekken, dan werden de Standbeelden van harmodius en aristogiton openlyk opgecierd. Verlangde men den bezwykenden geest van Godsdienstigheid op te wekken, men vertoonde de Standbeelden der Goden als geschonden.

De Ouden, de Grieken en de Romeinen, hadden de staatkunde, om den heilzaamen Volks-hoogmoed te onderhouden door gedenktekens, door zegepraalen, door openbaare lofredenen, en wyze inrichtingen. Niets werd verzuimd, 't welk kon medewerken om deezen Volks-geest op te wekken.

Men kan niet ontkennen, dat laatere Volken, op verschillende wyzen, dit voetspoet gevolgd hebben; niet lochenen, dat deezen daarin beter slaagden dan geenen. Vooringenomenheid, vooroordeel, partydigheid, hebben op de beoordeeling deezer laatere en hedendaagsche poogingen zo veel invloeds, dat het veiliger is, het by deeze algemeene aanduiding te laaten berusten, dan zich tot een beslissend Regter op te werpen.