Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1803

[p. 596]

Leer- en Handboek voor Genees- en Heelkundigen, om de Voorschriften van in- en uitwendige Geneesmiddelen behoorlyk in te richten: door Johann Clemens Tode, Hoogleeraar der Geneeskunde aan de Hoogeschool te Koppenhagen, en Lyf-arts van den Koning. Naar het Hoogduitsch. Iste Deel. Te Leyden, by A. en J. Honkoop, 1803. In gr. 8vo. 374 bl.

De konst, om Recepten te schryven, is voorzeker een vak in de Geneeskunde, op 't welk beide Genees- en Heelkundigen hunne aandagt niet genoeg kunnen vestigen. Alle misslagen in de hoedanigheid en in de hoeveelheid der Geneesmiddelen hebben hunne nadeelige gevolgen. Van vereeniging van zaaken immers, die, te zamen gevoegd, elkanderen vernietigen, kan men de voorgestelde werking niet erlangen: terwyl de dwaaling in de hoeveelheid een middel daarstelt, 't geen, te sterk in vermogen zynde, als een vergif werkt, of 't welk, door kragteloosheid, aan het bedoelde oogmerk niet kan voldoen. Veel danks zyn wy derhalven schuldig aan de Heeren gaubius en gruner, welke deeze stoffe het eerst met de vereischte aandagt en bondigheid behandeld hebben. Het voetspoor deezer voortreffelyke Mannen is door den Heer j.c. tode niet alleen op de gelukkigste wyze gevolgd, maar het is hem zelfs gelukt, zyne voorgangers te overtreffen, zo door eene meer uitvoerige behandeling, als door de gelegenheid, welke laatere ontdekkingen in de Scheikunde hem verschaften, om eenigzins gebrekkige stellingen te verbeteren.

In dit Werk heerscht alomme eene ongemeene duidelykheid, zo dat een ieder, die in de gronden der Geneeskunde behoorlyk onderweezen is, het gemaklyk kan verstaan: terwyl hetzelve zo volledig is, dat men 'er, omtrent alle eenigzins bruikbaare Geneesmiddelen, den weg vindt aangeweezen. Ook heerscht in dit Handboek eene zuivere eenvoudigheid, die zich door geene mengeling van zaaken, die tegenstrydig zyn, of die ten minsten niet by elkanderen passen, van het rechte spoor laat leiden. Men vindt in dit Werk een aantal van uitmuntende en ook van slegte en belagchelyke voorbeelden, wier verdiensten of gebreken op eene oordeel-

[p. 597]

kundige wyze worden aan den dag gelegd; waardoor een Leerling spoedig kan leeren, wat hy, tot het daarstellen van goede Recepten, diene in het oog te houden, en wat hy behoore te vermyden. De Vertaaler heeft zyne taak insgelyks met lof volbragt; en het zou hem geene oneere aangedaan hebben, zo hy zynen naam op het tytelblad had geplaatst.

Het eerste Deel, 't geen tot hier toe maar alleen het licht ziet, bevat de zes volgende Afdeelingen: Beschryving van een Recept. De Hoofddeelen van een Recept. Hoofdverdeelingen der Recepten. Verdeeling der zamengestelde Recepten. Voorloopige practicale Regels, betreffende de keuze der hoofd-classen en zoorten der zamengestelde Geneesmiddelen. En eindelyk de Verdeeling der Ingredienten, die in het Voorschrift van een zamengesteld Geneesmiddel kunnen plaats hebben.

De schryftrant van tode is onderhoudend en, daar het te pas komt, niet ontbloot van geest. Tot een staaltje zullen wy hier afschryven een gedeelte van des Schryvers aanmerkingen over de omzichtigheid, die een Geneesheer gebruiken moet, in het voorschryven van meer of minder kostbaare Geneesmiddelen. ‘Aan lieden van hoogeren stand kan men zekerlyk niet gevoegelyk geven, het geen men aan hunne dienstboden zou voorschryven. Door een al te goedkoop middel brengt men zich by hun niet in het beste crediet. Men komt tusschen de welvoegelykheid en de eenvoudigheid een weinig in het gedrang. Een Geneesheer, die altoos maar eenvoudig te werk ging, schreef aan een voornaam Heer, die anders voor een buikzuiverend Drankjen een mark betaald had, (de bediende moest zyne geneesmiddelen aanstonds betaalen) een paar lood Engelsch Zout voor, het welk die Heer in schoon water moest laaten smelten, en dan inneemen. Toen de bediende daar mede kwam, en zeide, dat het twee schellingen had gekost, werd het, met een walgelyken tegenzin, weggeworpen.

Ook onder de min-vermogenden zyn 'er lieden, die met goedkoope Geneesmiddelen zeer te onvreden zyn, dewyl zy eene veronachtzaaming en miskenning van hunnen welstand, en, zo zy het noemen, van hunne edelmoedigheid, daar in vinden. “Spaar toch niets, lieve Heer Doctor,” zegt een klein Koopman, het oog ter zyde op zyn zilveren theekop werpende: “Gy hebt dat niet noodig. Ik kan, Gode zy dank, het beste be-

[p. 598]

taalen, en myn hart is niet aan het geld verkleefd. Ik zie, gy kent my en myne omstandigheden niet. Hoe veel kragt kan 'er toch wel in dat mengzel steeken, het welk gy my daar hebt voorgeschreeven? Lieve God, het kost niet meer dan twee schellingen. Schryf gy maar op, Heer Doctor, ordonneer gy maar, en laat my voor de kosten zorgen.”

Den Armen schryve men, by voorbeeld, Poeders, en andere Geneesmiddelen, van weinig kostbaarheid in de bereiding en inpakking, voor, ook alleen de Kruiden enz. om Aftrekzels te maaken, wanneer andere redenen daar van niet te rug houden.

Over 't algemeen zyn Poeders die zoort van voorschriften, die het minst kosten, dewyl daar toe geene middelen, tot zamenvoeging, uittrekking of omwinding, geene warmte of groote moeite in de bereiding, en, in allen gevalle, alleen papier, tot inpakking, vereischt worden.

Zelfs Geneeskundig beschouwd, kan men van het Poeder, in 't algemeen, meer werkzaamheid verwagten, dan van Slikbrokken, Conserven, Pillen, Koekjes en Verzuikeringen; ja in zommige Geneesmiddelen meer, dan van gekookte Dranken en Aftrekzels: dewyl of de Ingredienten niet zo veel van hunne kragt verlooren hebben, of deeze kragt niet zo omwonden is, als in Geneesmiddelen van andere gedaanten.

Dan de voorzichtigheid gedoogt niet altyd, dat wy Poeders geven. Het is over het algemeen eene onaangenaame en, by den gemeenen man, vooral by Soldaaten en Matroozen, eene verdagte gedaante. De laatstgemelden spreeken dikwyls van de Poeders, die hunne Artzen hun geven, als waren het Mengzels van steenen en beeren. Mixturen hebben daadelyk meer vertrouwen, en verwekken minder afkeer. Thans zyn ook de afgetrokkene Wateren niet zo duur, of men kan, zonder buitengewoone kosten, wel een Mixtuur laaten klaar maaken. In allen gevalle zelfs zou men 'er schoon water toe kunnen neemen, hoezeer dit langer in de maag blyft liggen, dan afgetrokken water.’