Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1803

Reize van noodzaaklykheid en pligt na America; in eene reeks van oorspronglyke en echte Brieven, door de Echtgenoote van den Generaal Riedesel. Naar het Hoogduitsch. Te Haarlem, by A. Loosjes Pz., 1802. In gr. 8vo. 220 bl.

Meermaalen vonden wy, ter aanpryzing van eene en andere verdichte Geschiedenis, op den Titel, meer dan een Roman; op den Titel van het voorhanden zynde Werk zou men hebben mogen plaatzen, geen Roman; schoon de loop, afwisseling, en het einde van het daarin verhaalde, zo veel treffends en zonderlings bevatte, als men in eene verdichte geschiedenis verlangt.

Het Voorberigt leert ons den oorsprong deezer Reize kennen, en de benaaming, dat ze van noodzaaklykheid en pligt was, billyken. Van de Duitsche Troepen, die Engeland tot beteugeling van deszelfs Volkplantingen in soldy nam, voerde de Generaal van riedesel de Brunswyksche aan. In het Jaar 1776 ging hy aan derzelver spits na America, en verliet zyne Gemalin, met den wensch, dat zy, nevens haare kinderen, hem na het gemelde Werelddeel volgen mogt. Dit gebeurde, en gaf aanleiding tot de Brieven, in dit Werk begreepen. Deels zyn het Brieven, door den Generaal aan zyne Vrouw geschreeven; deels en meest van Mevrouw riedesel zelve op den gevaarlyken tocht, en geduurende haar verblyf in America geschreeven, zo aan haare Moeder als andere vertrouwde Vrienden.

Met geen oogmerk altoos om in 't licht gegeeven te worden vloeiden zy ter penne uit. Hiervan draagen zy alzins de merktekens; de kleinigheden, de byzondere aanmerkingen, welke alleen in eene gemeenzaame en vertrouwde Briefwisseling plaats grypen, wyzen zulks genoegzaam aan. - Voor eenige jaaren kwamen zy in handen van den Schoonzoon der Schryfster, de Graaf van reusz, te Berlyn. Hy bragt ze in orde, en liet 'er voor de Familie slegts een zeer gering aantal Exemplaaren van drukken, om ze als Ge-

[p. 259]

schenken uit te deelen. De Hoogduitsche Uitgeever verzogt van den Graaf vryheid, om 'er een oplaag ten algemeenen gebruike van te vervaardigen: hy bekwam dezelve, met byvoeging, ‘zo hy geloofde, dat daardoor nut konde gesticht worden.’ Hy betuigt, in dit vertrouwen te staan, en geeft 'er deeze reden van, welke wy te meer overneemen, om dat dezelve ons den aart van dit Werkje doet kennen, en ter staavinge dient van de aanmerking, waarmede wy de beoordeeling hebben aangevangen. - ‘Indien,’ schryft hy in het Voorberigt, ‘indien naamlyk voorbeeld meer ingangs vindt dan enkele leer; indien tedere Huwelyksliefde, indien Godsdienstige betrekking van moederlyke pligten, indien de grondstelling, dat, in alle omstandigheden en betrekkingen van dit leeven, niets zoo zeker geruststelling geeft, als de bewustheid van zyn pligt gedaan te hebben; indien opofferingen en zelfsverloocheningen van menigerlei aart dit streeven na vervulling van pligt niet verzwakken; indien standvastige overgaaf aan dat geen, wat de omstandigheden bestendig vorderen; indien dat alles voorbeeldig en des te schatbaarder is, naar maate het zeldzaamer, misschien byzonder in hooge standen, gevonden wordt: zoo kan eene leezing, die alle de gemelde deugden met de daad aangewend daarstelt, gewis niet zonder nut blyven. - Naar maate nu de waarheid meer waardy heeft dan de verdichting, naar maate moet ook het belang zoo veel grooter zyn, waarmede men deeze Brieven leezen zal; dewyl hier alles op daadzaaken berust; terwyl ook in den besten Roman de overtuiging, dat alles slechts om een zeker zedelyk doelwit verzonnen zy, de hartlyke deelneeming in het einde toch niet anders dan verflaauwen en aan de daarop berekende zedelyke werking hinderlyk zyn zal.’

Juist hebben wy deeze beoordeeling gevonden. Om dezelve te staaven, konden wy ligt eene menigte van voorbeelden aanvoeren; terwyl deeze zelfde Reis aan een gedeelte van den gevoerden Kryg tegen America door de Engelschen veel lichts byzet, en ook in dit opzigt leezenswaardig is. Voor een uittrekzel is dezelve niet vatbaar; en de vermeldenswaardige byzonderheden, schoon met veele dagelyksche voorvallen vermengd, zyn te veelvuldig om 'er aan te beginnen.

[p. 260]

Ons gunstig oordeel over deeze Reis mogen wy onderschraagen door dat onzer Duitsche Medebroederen, die de gereedste niet zyn om lofspraaken te neder te schryven. In de Allg. Litteratur-Zeilung vinden wy, des betreffende, opgetekend: ‘Deeze Reis schenkt een aangenaame leezing in verscheide opzigten. Eene Vrouw van aanzien, die uit liefde tot haaren Egtgenoot, en om aan diens verlangen te voldoen, hem met drie kleine Kinderen na een afgelegen Werelddeel volgt, en, niet afgeschrikt door de zwaarigheden, aan zodanig eene onderneeming verknogt, der gevaaren eener Zee-reize het hoofd biedt, haaren Egtgenoot onder het krygsrumoer opzoekt, hem in de nabyheid van het Slagveld vergezelt; daar zelfs, waar Mannen raadloos worden, met eene bewonderenswaardige tegenwoordigheid van geest handelt; eene Vrouw, eindelyk, die niet slegts deeze moeilykheden, maar ook de onaangenaam- en verdrietlykheden van eene treurige Krygsgevangenis moedig met haaren Egtgenoot deelt, en, onafgebroken, de daardoor dubbel zwaar geworden, en, onder deeze omstandigheden, nog vergroote pligten van Moeder en Egtgenoote getrouw vervult, - is voor elken gevoeligen Leezer een zo belangryk Character, dat zelfs een goede Roman niet ligt schooner stoffe zou opleveren, althans geen aanspraak maaken op eene zo leevendige deelneeming als deeze Brieven verdienen, waarin de Leezer overal de liefderyke tederheid van eene edele Gade en Moeder, alsmede de Waarheidsliefde eener goedhartige, dikwyls naïve Verhaalster aantreft.’ - In de Neue Allg. Deutsche Bibliothek by nicolai wordt een gelyksoortig en niet min gunstig oordeel geveld. Die Beoordeelaar is van gevoelen, ‘dat door de uitgave deezer Reize een weezenlyke dienst aan den kring der leesgierigen geschied is, en dezelve onder de zeldzaame Voortbrengzels geteld moet worden.’