Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1803

[p. 88]

Henriëtte, of de Vrouw zo als zy zyn kan. Een Leesboek voor alle Vrouwen. Uit het Hoogduitsch, door, P.G. Witsen Geysbeek. Te Zutphen, by H.C.A. Thieme, 1802. In gr. 8vo. 463 bl.

Hier wordt ons ene Vrouw geschetst zo als zy wezen kan; - zo als zy wezen moet? - althands niet zo als zy doorgaans is: zy gedraagt zich in zeer moeilyke omstandigheden, zo als geen Echtgenoot dit van de zyne verwachten kan, noch ook mag vergen. Henriëtte was de Dochter van enen armen Edelman; werd, met beide hare Broeders, zeer zorgvuldig opgevoed; dan, wegens de kommerlyke omstandigheden van hare Ouders, verliet zy al vroeg het vaderlyk huis, daar zekere uitmuntende en ryke Dame de zorg voor hare verdere beschaving op zich nam, en haar in de grote wereld bragt; terwyl hare beide Broeders in het Koninglyk Kadettenhuis geplaatst werden. Een droevig ongeluk treft de ouderlyke woning; deze brandt af tot den grond; henriëtte vindt hare Ouders, van alles ontbloot, in ene armoedige hut. Hare Moeder overleeft dien slag niet lang. Een onbarmhartig schuldeischer slaat het landgoed aan, en laat den ouden Vader niets overig. Henriëtte is ene tedere, waardige Dochter; zy deelt de uiterste, maar eerlyke armoede met haren Vader; is hem alles wat zy zyn kan, en verlaat hem niet. Eindlyk, op het dringend aanhouden eens Vriends, haalt de Vader zelve haar over; zy verlaat de hut, om, als Vriendin, door goede lering, en voorbeeld vooral, nuttig te zyn aan ene verwaarloosde, of liever door de opvoeding in den grond bedorvene Jongejuffrouw, de énige Dochter van dezen Vriend, (een man, die schatten bezit en een uitmuntend hart. Ene taak, hoe moeilyk ook, waarvoor zy toch volkomen berekend is; doch waarin zy zeer ongelukkig slaagt, alzo reeds alles goeds in het hart dezer jonge Dame verwoest is, en, hoewel haar hart en aanleg oorspronglyk goed was, de roerendste en sterkste voorvallen en omstandigheden op haar niets gene uitwerking meer doen, dan alleen berouw en een goed voornemen voor één ogenblik, terwyl zy kort daarop weer tot de verachtlykste zedelyke laagheid nederzinkt, en op de verachtlykste wys haren roem in hare schande zoekt; gelyk zy zich dan ook, en als jonkvrouw, en gehuwd, als vrouw en moeder, in overvloed en daarna in de bitterste armoede, voor ieder gevoelig hart als het zedelooste schepsel brandmerkt. Een karakter, (dit zeggen wy met genoegen) by zo veel gevoel, en in zodanige omstandigheden, buiten tegenspraak zeer overdreven; en hier

[p. 89]

zekerlyk alleen zo ingevoegd, opdat by dit contrast henriëtte, of de Vrouw zo als zy zyn kan, des te meer zou uitkomen.

Milfort, een Edelman van vermogen, leert henriëtte kennen; zy geeft hem hare hand, - een weinig onberaden, zouden wy zeggen, - doch met goedvinden haars Vaders; ook was hy in den grond een edel mensch, en in hare omstandigheden is het toch wel te verontschuldigen, dat zy niet alles nopens zyn karakter wist, hetgeen zy welligt had kunnen weten by een naauwkeuriger onderzoek. Enen korten tyd was haar huwlyk hoogst gelukkig; doch na enige weken reeds had zy vermoeden, en binnen kort werd het haar zekerheid, haar Echtgenoot schond de huwlykstrouw, en het spel was zyne hartstocht. By alle hare tedere liefde, die zy behoudt en betoont voor den onwaardigen, behandelt hy haar dikwyls norsch en koel, en verwyt haar zelfs hare armoede. Niemand klaagt zy, met niemand gaat zy te rade, dan met haren waardigen Vader. Zy beproefde de verbetering van haren dierbaren Echtgenoot op de zachtste, kieschste wys. Zekere Mevrouw lukas, ene onbeschaamde Boeleerster, was nu meestresse van zyn hart; en echter, om de eer van haren Man voor het publiek te bewaren, gedoogde zy deze niet alleen, maar drong 'er op aan, dat zy met haren Echtgenoot mede genodigd zou worden op een vriendenmaal. Christiane, ene harer Dienstmeiden, door haren Man bezwangerd, en daarna op ene eerloze wyze hulp- en raadloos gelaten, werd door haar verzorgd; zonder dat hy het weten kon, zorgde zy voor alles, en bewaarde zynen goeden naam, en moederlyk zorgde zy voor het kind, dat spoedig een weesje was. By zekere gelegenheid roert zy haren Man, en meent hem van het Spel afgebragt te hebben, daar hy in een treffend voorbeeld ziet, hoe ongelukkig een zyner Vrienden was, wien hy alles had afgewonnen, en die nu, door henriëttes beleid, het zyne terug ontfing, op ene voor milfort zeer vererende wys, daar hy anders met zyne brave vrouw en talryk gezin tot den bedelzak vernederd was: dan niet lang daarna had milfort alles in het Spel gewaagd, alles verloren; wilde het geluk dwingen, verloor nog al meer, meer dan zyn eigendom. Zy redt hem vrolyk door hare kostbare juwelen; een geschenk van milfort's Oom. En van dezen waardigen man was zy de lieveling. Hy hoorde, hoe zyn Neef zich misdroeg, riep haar en hare kinderen tot zich, en wilde haar als een vader verzorgen. Doch zy weigert, en blyft haren trouwlozen Echtgenoot in dit opzicht ook getrouw; smeekt voor hem. Trouw en teder was dit voorzeker; maar was het ook in alles voorzichtig en goed? dus vragen wy. De

[p. 90]

geschiedenis hier (dit had de Schryver in de hand) loopt wel af; milfort betert zich. Dan is deze uitkomst altyd zeker? Tedere, zachte toegevendheid, gadeloze liefde en trouw, zyn zeker voor de Vrouw de beste wapenen. Doch zulk een Man van zulk ene Vrouw! Zy was toch ook Moeder; en had zy dan niet enigzins, by deze gelegenheid, door dezen waardigen Oom, kunnen, moeten zorgen, dat althands niet eens alles voor hare kinderen verloren werd, en derzelver rechtmatige bezittingen niet de prooi werden (zo als toch ligt het geval had kunnen zyn, by alle hare pogingen op haren Echtgenoot) van valsche spelers, en deze of gene verachtlyke hoer?

Intusschen gelukten reeds enigzins hare pogingen; zy scheen het hart van haren Man weer aan zich te hebben getrokken; de dood van den waardigen Oom voltooide hare overwinning; hy vond de brieven en hare antwoorden, zag hoe veel hy zyne Gade verschuldigd was, en is nu voor altyd van zyne dwaasheid genezen. Nu vermag henriëtte alles; den Zoon van christiane voedt zy, hoe zeer milfort daar eerst tegen had, met den haren op; zorgt voor hare diepgezonkene ongelukkige Vriendin en hare kinderen; en (de geschiedenis van zekeren Predikant en zyne Zuster, die, hoe zeer anders lezenswaardig, eigentlyk tot henriëtte in gene betrekking staat, en het verhaal onnodig rekt, gaan wy met stilzwygen voorby) treffend eindigt dit boek met den aankoop van haar vaderlyk landgoed, door milfort, voor haren braven Vader, en de hulde der Landlieden van hunnen thands gryzen, zo teder beminden, waardigen Heer; welk toneel, hoe zeer het een weinig overdreven is, wy met aandoening en het grootst genoegen lazen.

Ene Roman, derhalven, Lezer! zo als 'er meer nog zyn, maar wel geschreven. Indedaad, voor zo velen, die helaas! niet anders dan zodanige Verhalen met genoegen lezen, een niet onaangenaam geschenk, en zelfs in meer dan een opzicht een nuttig tydverdryf. Maar waarom dezelve juist een Leesboek voor alle Vrouwen zou moeten worden, gelyk de titel zegt, zien wy niet door; en, oprecht gesproken, kunnen wy niet volkomen instemmen met den Uitgever, die ons bericht, dat dit Werk met recht als een Handboek des Burgerlyken Levens kan beschouwd worden.