Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1803

[p. 84]

Het Leven van een arm Dorps-Predikant. Door August Lafontaine. Uit het Hoogduitsch. Met Plaaten. Te Haarlem, by F. Bohn, 1802. In gr. 8vo. II Deelen. Te zamen 620 bl.

De arme Dorps-Predikant beschryft zynen levensloop vóór en in zyn huwlyk, zyn zoet en zuur, zyne huislyke vreugd en smart, zyne vreugd en smart aan zyne kinderen, hoe zy hem, hoe hy hen behandelde, hunne huwlyken; in één woord, ieder toneel is hier huislyk; en behoeven wy wel te zeggen, hoe een lafontaine den zestigjarigen achtingswaardigen man schryven laat? Wy kunnen van ons niet verkrygen, een geraamte te geven van de geschiedenis, welke, hoe belangryk ook, toch niet het voorname is, dat ons dit boek zo sterk doet aanpryzen; alleen zeggen wy, omdat dit by ene Roman zo als deze, in ons oog, zeer bevallen moet: den Dorps-Predikant, en alle de zynen, die ons by de lezing zo dierbaar worden, laten wy aan het einde van het Werk gelukkig.

Het is een boek, dit zeggen wy van goeder harte, dat iederen Lezer, die een mensch is, en als een mensch voelen en genieten kan, by uitstekendheid behagen zal. Geen mensch kan het in enen adem doorlezen; men legt het gedurig ter zyde, omdat men het hart door ene zucht moet lucht geven, of een dierbaar, reeds lang voorheen genoten, genoegen nog eenmaal moet genieten; en onze Lezer, in welk enen stand of betrekking ook, die deze Roman slechts met een vluchtig oog doorbladerd heeft, en ongelezen dezelve weg kan leggen, voor dien heeft waarlyk onze smaak, ons gevoel, voor het vervolg weinig waarde meer.

Wy konden vry wat zeggen, van het verbergen der kunst, of het ongekunstelde in dit uitmuntend verhaal, - over de eenvoudige kracht der uitdrukking, de ongezochte en onverwachte treffende wendingen, - wekking en leiding der hartstocht, - verlichte kennis en zuivere zedeleer; - dan waartoe zo veel lof? De Schryver brengt ons hier in gene denkbeeldige, maar in onze eigene wereld, in onzen huislyken kring; doet ons onze genietingen kennen; het voorledene ons herinneren, dikwyls met weemoedige vreugde, en stort ons dankbare vreugd, en moed en kracht in het hart; en, waarlyk dit is niet weinig ter aanpryzing gezegd, de treffende leer komt hier door het hart tot het verstand, en kan toch altyd den toets doorstaan van het gezond verstand. Mynentwege (zo spreekt de Dorps-Predikant) mag de volgende eeuw, en al was het duizend jaren hierna, lezen wat ik schryf; ik

[p. 85]

ben verzekerd overal harten te vinden, die kloppen zullen, als zy my lezen. Geleerdheid vergaat; maar vaders, kinderen, echtgenoten en harten, wier geschiedenis ik hier met eene volle ziel beschryve, zullen 'er zyn zo lang de wereld blyft, en zy zullen my ook verstaan. Wy verstonden den braven man en zyne brave menschen, met hunne gebreken en deugden, met hun zwak maar uitmuntend hart.

Wy willen het een en ander afschryven, ter proeve van den schryftrant, en van de Vertaling, die allen lof verdient; doch wy leveren slechts fragmenten. - ‘Eindelyk wy trouwden in de volgende Lente. Daags na de bruiloft, sloop ik met myne jonge vrouw stilletjes uit myn Schoonvaders huis, en het gewoel der vrienden, weg, door den tuin, en kuierde met haar naar myn dorp. Welk eene wandeling! Ik had voorgenomen, om, over deze wandeling, een afzonderlyk Hoofdstuk voor de moesjankers [die uitdrukking gevalt ons niet: wy twyfelen, of de Vertaler hier het rechte woord gekozen hebbe] te schryven, alleen om gelegenheid te hebben, om dezelve, met elken Lezer, hy zy dan moesjanker of niet, nog eens te doen. Doch hy, die zulk eene wandeling nooit gedaan heeft, gelooft niet, wat zy is; en die hem gedaan heeft, - lieve Hemel! zal die wel van my eene beschryving willen lezen? Zou hy niet, zich naast zyne echtgenote, of op haar graf, nederzettende, zyne eigene wandeling nog eens herdenken, en dan, met nieuwe liefde, aan het hart van de gezellinne zyns levens, of met eene gloeijende aandoening op haar graf nederzinken, en zeggen, het gene ik thans zegge: ‘O! hoe gelukkig is de mensch!’

‘Wy wandelden - naa myn, naa haar huis! Man en Vrouw!’ enz.

‘Na eene begaane onbillykheid wordt men gewoonlyk buigzamer en zachter, dan men te voren was. En het gene nog erger is, men bevindt zich, by deze verandering tot het zachte en weemoedige, zoo wel, dat men dit gevoel van eene verönächtzaamde deugd zelfs met den naam van deugd bestempelt. Somtyds zou men kunnen wenschen, onrecht begaan te hebben, om slechts tot deze zoo zachte deelneming met menschen te geraken, omdat zy zoo zoet is, en zich zelve als eene zedelyke volkomenheid voelt. Hoe misleidt de ydele mensch zichzelven, wanneer hy daalt, en wanneer hy klimt! Na elke deugdzame handeling, zelfs na eene zulke, die hem geene opöffering kostte, wordt hy moediger op zichzelven, strenger omtrent anderen, en wreed tegen hen, die vielen, waar hy staande bleef.’

[p. 86]

‘Hoe kan men ter wereld iets geloven zonder gronden? dat is toch niet mooglyk!’

‘Ach karel, zeide betjen teder: dat is wel mooglyk. Als ik ééns in een lente avondstond in onzen tuin kwam, en de hemel zich vol starren boven myn hoofd uitbreidde, de nachtegaal eenzaam in het duister zong, en myn hart daarby vreugdevol klopte: o, dan wist ik, levendig, dat 'er een God is, levendiger, dan na de langste duidelykste bewyzen in onze leeruuren.’

‘Schoone bewyzen! een nachtegaal, en een kloppend hart! zeide karel lagchend.’

‘O, zeide betjen, met opgeslagen oogen, wanneer een broedende nachtegaal vol liefde voor hare jongen, en een vrolyk menschenhart, het welk de liefde der nachtegaal voelt, geene bewyzen zyn voor het bestaan van eenen Algemeenen Vader, dan is 'er in het geheel geen bewys voor. En, lieve karel, als zulk een stil levendig gevoel het geloof niet weder in mietjen's hart terug brengt, - zullen het uwe boeken niet doen, hoe goed die ook zyn mogen.’

‘Gy werpt het koorn te gelyk met het kaf weg, betjen! zeide ik. Het een niet zonder het ander! Hoofd en hart zyn het gespan van het geloof.’

‘Neen, hernam betjen, ik verdedig mietjen enkel, myn vader; want ik vrees, dat karel, met yskoude besluiten, met het styve, “indien dit waar is, dan is dat ook waar; en derhalven!” op mietjen's warm hart vruchteloos aanvallen zal. O vader, een traan in het oog, en een gebed tot God, zyn voor eene twyfelende ziel de beste gronden. Geloof my, my overviel somtyds eene rilling, als ik de bewyzen zoo voor en tegen aanhoorde, omdat men zoo yskoud van het toekomende leven sprak, even als van het weder, dat morgen zyn zal. Ach vader, had ik de natuur, het broedende vogeltjen, de gelukkige insekten, het vrolyke leven der wereld, den stillen nacht met hare starren, het slaan der dorpsklok, niet gehad; de boeken zouden my juist tot twyfelen hebben kunnen brengen. Want zoo dikwyls ik de bewysgronden aanhoorde, vraagde eene stem in myn binnenste, als of die met de boeken spotte: En als het nu evenwel niet zoo was? Een blik op de starren, waar God is, gaf my weder warmte, en maakte my vertrouwend. Ik bid u, laat karel niet aan mietjens hart komen,’ enz.

‘Ach! het valt op elken dag zwaar, een ongeluk te moeten dragen; maar by een merkwaardig tydstip, by voorbeeld op zyn geboorte-, of op den nieuwjaars-dag, valt het dubbel zwaar. Dan oordeelt men zich byna bevoegd, om met het strenge noodlot te twisten. Op Zondag, op Feestryden, ont-

[p. 87]

sluit toch, denkt men, zelfs de wreedste heer zyne negerslaven van hunne boeijen: is het noodlot dan harder, dan de mensch? Het behoorde op den laatsten dag des jaars alle tranen op te drogen, alle wonden van het hart te helen, opdat enkel vrolyke en wel te vrede harten het nieuwe jaar begroeten. Maar het is anders, geheel anders! Ach! wy arme menschen!’

‘Het was nodig, dat ik my door kunst moed zocht te verwekken. Ik overzag den weg, dien de zon heden had af te leggen, en stelde my de zuchten van alle moede, kranke, kommervolle menschen in gedachten voor, over welke zy heden schynen zou. Alle deze zuchten moesten de myne verdoven; doch myne zuchten waren de eenigste in de natuur, myn hart het eenigste, het welk angstig klopte. Ik verhief my met myne verbeelding boven de zon, en streefde door tot aan de grenzen der schepping; maar het bleef, zoo als het was. Myn zuchten duurde voort, en was het eenigste wat ik hoorde. Nu verhief ik my boven het tegenwoordige, vloog tot aan den rand der verganglykheid, der toekomst, zag de rust in alle voorhanden zynde graven, en verbeeldde my de rust der toekomstige. Vergeefs! nergens vond ik troost.’

‘Zo als ik de deur intrad, zeide onze meid tegen myne jongste dochter: Huil niet, jansjen! hetgeen men op nieuwjaarsdag doet, moet men het gehele jaar doen! - Zal de Lezer wel geloven, dat deze woorden my den gehelen dag niet uit de gedachten gingen, zoo zelfs dat ik myne Vrouw en Kinderen over tafel bad, dat zy toch slechts eenmaal grimlagchen zouden, indien zy al niet vrolyk zien konden? Helaas! ongeluk is de waare bron van bygeloof, zoo wel als van geloof. Een hart, het welk menschen niet kunnen helpen, of het welk zy ongetroost laten, zoekt hulp in eene andere wereld, schept zyne hoop uit toevallige woorden, of uit de vlugt der vogelen, maakt het vallen van een steentjen op deze of gene plaats tot eene Godspraak, en vordert met een vast geloof een wonder van de Voorzienigheid,’ enz.

Wy mogen niet meer afschryven. -