Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1802

Levensbeschryving van Karel Wilhelm Scheele.

(Uit het Hoogduitsch van c.g. gruner.)

Scheele's leven levert ons een voorbeeld op van een' bescheiden Geleerde, die moeds genoeg bezat om de stille vergetenheid te kiezen boven de luidruchtige beroemdheid; wiens yver geen lof noodig hadt; wien de geleerden in zyn vak kenden, en zyne tydgenooten schier miskenden; die zich reeds eenen onsterffelyken naam verworven hadt, eer hy beroemd wierdt. Hy arbeidde voor zich in stilte, wenschte en zocht niets, dan meer en meer te leeren. Eindelyk wierdt hy door zyne gewichtige ontdekkingen verraden; en naauwlyks begon hy de vruchten van zyne poogingen te genieten, of hy wierdt der waereld voor altyd ontrukt. Zyn verlies en zyn roem verbreidden zich schier ter gelyker tyd. Men wenschte hem weder terug, daar hy naauwlyks recht bekend geworden was. Hy wierdt den 9 December 1742 te Stralsund geboren; zyn Vader was christiaan scheele, een Koopman, - zyne Moeder margaretha eleonora warnecross; hy was van elf kinderen het zevende, ging op de openlyke Schoole, en leerde niets; wierdt diensvolgens, in zyn veertiende jaar, naar den Apothekar bauch, in

[p. 576]

Gothenburg, een ouden Vriend, gezonden, om de Artzenymengkunde te leeren. Na dat zyne leerjaaren verbreken waren, bleef hy 'er nog twee jaaren als Provisor staan, en ging toen van daar naar Malmo by den Heer keuström. Tot dus verre bespeurde men in hem niets meer, dan geschiktheid en yver. Hy las vlytig alle Scheikundige Boeken, die hy maar kon bekomen, vooral neumann, doch zonder eenige byzondere voorkeur. Hy verdroeg de verandering van zyn tot hiertoe gehouden verblyf zeer gelaten; doorreisde de verschillende Provintien en Steden, en besloot eindelyk, in 1769, naar Stockholm en Upsal te gaan. Verscheiden Leden van de Academie der Wetenschappen verleenden hem het gebruik hunner Boekery, en moedigden hem aan, om, naar een aan de hand gegeven plan, eenige Proeven in 't werk te stellen. Hy leverde in 1770 zyne Verhandeling over de Vloeispaat aan de Academie over, en ging van daar in 1772 naar Upsal. Hier zette hy zyn' arbeid in stilte voort; maar de Heer locke, in wiens Apotheek hy stond, bemerkte weldra de uitgebreidheid zyner kundigheden, en zyne bekwaamheid in 't Laboratorium. Upsal was toenmaals door linnaeus de zetel der Natuurlyke Historie, en door bergmann van de zyde der Scheikunde beroemd geworden. Men raadde scheele meermaalen, zich aan den laatstgemelden te laaten voorstellen; doch hy verlangde en schuwde tevens die byeenkomst, uit vrees dat hy hem niet genoegzaam zou kunnen voldoen. En echter was hem bergmann's oordeel niet onverschillig. Hy ging eindelyk naar hem toe, was min of meer verlegen en beangst, dan wierdt door bergmann uit zyne verlegenheid gered. Hy toonde hem, sidderend en met nedergeslagen oogen, nieuwe Aarden, nieuwe Zuuren, nieuwe Metaalen, nieuwe Verwandschapstafelen, en eene nieuwe Theorie van Lucht en Vuur. Bergmann zweeg geheel verbaasd, wyl hy niet begrypen kon, hoe een onbekend jong Mensch zoo veelerlei ontdekkingen hadt kunnen doen, brak het stilzwygen, drukte hem vergenoegd de hand, en kende hem den verdienden lof toe. Ter gelyker tyd, 1775, benoemde hem de Stockholmsche Academie, waaraan hy zyne Proeven over het Benzoë-zout en het Arsenikzuur hadt voorgelegd, als gewoon Medelid; een voorbeeld dat eenig in zyn soort is, wanneer men zich

[p. 577]

scheele als Apothekarsgezel voorstelt; - en bergmann bezorgde hem, in 1777, een jaarlyks Pensioen van 600 Livres, om de noodige onkosten tot zyne proeven te kunnen goedmaaken.

Dit alles nam hem veel tyd weg. Hy trachtte, in 1777, zich een geruster verblyf te verschaffen, en wees alle voordeelige aanbiedingen van de hand, die bergmann en de Regeering hem deeden. Hy ging naar Köping, een Zweedsch Landstadje, om het bestier van de Apotheek te dier plaatse over te neemen, misschien ook wel om de hand der Weduwe, die voor zeer ryk gehouden wierdt, te bekomen. De Apotheek was zeer in verval geraakt: hy bragt dezelve weder in orde, loste de schulden af, die daar op stonden, liet een fraai huis bouwen, en trouwde nu eerst, den 18 Mey 1786, met de Weduwe. Doch op zynen Bruiloftsdag kreeg hy eene heete Koorts, en stierf den 26 Mey, in zyn 44 jaar, zonder de rust en het geluk te genieten, die hy nu zoo naby was.

Het leven van groote Mannen heeft gewoonlyk twee deelen. Het eene bepaalt zich tot benoodigdheden, betrekkingen en verstrooijingen, het andere is den arbeid toegewyd, en te meermaalen wint het eerste op rekening van het laatste, dat daarby lydt. In scheele's leven vindt men dat contrast niet. Het is arm in gebeurtenissen, maar ryk in ontdekkingen. Aan hem ziet men, hoe veel het enkel talent, zonder rang of tytel, zonder begunstigers en voorthelpers, doen kan. De vergelyking van zynen korten leeftyd met de menigte zyner uitvindingen, der menigvuldige hindernissen, welke hy te overwinnen hadt, met het kleen getal hulpmiddelen, die hy ter bereiking zyner oogmerken bezat, toont ons hem geheelenal, zo als hy was. Om in het naarspooren der Natuur gelukkig te zyn, is gezond verstand, vermogen, en een wys gebruiken van den tyd, noodig: scheele hadt, buiten tegenspraak, veel verstand, maar te weinig van die beschaafde opvoeding, welke vereischt wordt, om dat verstand al vroegtydig te wyzigen, en de noodige richting te geeven. Zyn daaglyksche arbeid verwyderde hem van alle onderricht; het maaken zyner vorderingen viel hem zeer zwaar, dewyl hy de vereischte grondbeginselen der Natuurleere alleen uit Boeken zich kon eigen maaken en

[p. 578]

bestudeeren. Hy hadt van niemand onderricht bekomen: hy was, in zeker opzicht, de leerling van zyn eigen vernuft, en hadt aan zyne eigen vlyt alles te danken. Vandaar ook, dat zyne leerwyze dikwyls onnaauwkeurig is; maar wanneer hy duister schynt te zyn, doet een lichtstraal de wolk verdwynen, die hem schynt te omhullen. Wanneer zyne gevolgtrekkingen niet juist schynen, keert hy terstond weder van dezelve terug. Hy hadt een gering vermogen, maar genoeg om zynen roem te bevestigen. Van 600 Livres, zyn jaarlyks inkomen uitmaakende, waren 'er 500 voor zyne menigvuldige en moeijelyke proefneemingen bestemd. Na weinige proeven verkreeg hy het resultaat. De ondervinding verleende hem de beste beslissende uitspraak omtrent de belangrykste vraagen. De tyd behoorde niet hem toe, maar den Heer, by wien hy als Apothekarsgezel stond; doch zyn genie was zyn eigendom, - en dit, met werkzaamheid gepaard, voerde hem tot zyn doelwit. Hetzelfde vuur, waarby hy zynen Artzenymengkundigen arbeid verrichtte, was ook toereikende tot zyne onderzoekingen. De avonduuren, wanneer hy vry was, wist hy verstandig zich ten nutte te maaken. Hy scheen nooit bezig te zyn, en nimmer toch zat hy ledig. Hy overdacht, eer hy begon te arbeiden, en dit maakte dat hy altyd by slechts één werk staan bleef. Niemand hadt minder gereedschap noodig dan hy: vanhier dat hy zoo veele nuttige ontdekkingen met zoo weinig onkosten deed.

Bergmann en scheele arbeidden beiden tot volmaaking der Scheikunde; maar ieder op eene verschillende wyze, en in verschillende omstandigheden. Beiden waren het voorwerp van de nieuwsgierigheid der reizende Geleerden. De President de virly en de Spanjaard elluyart ondernamen gemeenschappelyk de reis naar Zweden, om beiden te zien en te spreeken. De manier, waarop scheele hen ontfing, maakt zyn character het best kenbaar. Zy gingen naar Köping; gaven de brieven van aanbeveeling, hun door bergmann gegeven, over; vonden eenen jongen man met een schortje voor, en vraagden naar hem. Hy brak den brief open en ontfing hen vriendelyk, nodigde hen te gaan zitten, liet zich in een gesprek met hun in, en bleef in zynen arbeid voortvaaren, zonder deswegen eenige verschooning te maaken. Hy sprak vol-

[p. 579]

komen onverschillig over vreemde en zelfgemaakte ontdekkingen, zonder verwaandheid of ontydige bescheidenheid. Hy verhaalde hun, zonder eenige achterhouding, alle zyne proeven, en mengde den lof van bergmann dikwyls met zyne redenen. De vreemdelingen lieten hem daaglyks des middags by hun ten eeten nodigen, en hy kwam telkens, zonder zich daarover te verontschuldigen. Maar zo dra de tafel was afgenomen, ging hy terstond naar huis, en zy vergezelden hem. Zynen tyd offerde hy aan niemand op. Eindelyk scheidden zy van hem, overtuigd dat alle Geleerden hun geleerd aanwezen zouden kunnen verdubbelen, wanneer zy, gelyk scheele, het juk van plichtpleeginge wisten af te schudden.

Eene Vrouw, Madame picardet, leerde de Hoogduitsche en Zweedsche Taalen, om zyne Werken in 't Fransch te kunnen overzetten. De onderneeming was moeijelyk; dan de uitvoering voldeed aan de verwachting.

F.J.V.M.