Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1802

Verhandeling over de vroegste geschiedenis van den wyn; gepaard met aanmerkingen over de plaatzen, waar de wyn valt, en den aanleg van wyngaarden. Door C. Chaptal.

Weinig natuurlyke voortbrengzels zyn 'er, die door de menschen als voedzel gebruikt worden, welke hy niet veranderd of gewyzigd heeft door toebereidingen, die dezelve van den oorspronglyken staat vervreemden. Koorn, vleesch en vrugten laat men alle tot een begin van gisting komen, eer men ze ten voedzel gebruikt; en byzondere hoedanigheden geeft men aan voorwerpen van weelde en grilligen smaak, als tabak en reukwerken.

[p. 198]

Dan het is in de toebereiding van dranken, dat de mensch in 't byzonder de grootste maate van schranderheid en vinding gebezigd heeft: alle dranken zyn het werk van zyne eigene schepping; Water en Melk alleen uitgezonderd. De Natuur zelve verschaft geene geestige dranken; deeze laat de Druiven aan den Wynstok, indien ze niet versch geplukt worden, wegrotten: terwyl de kunst van dezelve een Vogt vormt, 't welk aangenaam, verkwikkend en versterkend is; den Wyn naamlyk.

Zeer moeilyk valt het, den juisten tyd te bepaalen, wanneer de menschen begonnen Wyn te maaken. Deeze gewigtige ontdekking schynt zich in de duisterheid der lang verstreekene eeuwen te verliezen; en de oorsprong van den Wyn heeft zyne Fabelleere, even als alle andere dingen, die voorwerpen van algemeene nuttigheid geworden zyn.

Athenaeus verhaalt ons, dat orestes, de Zoon van deucalion, te Ethna regeerende, den Wynstok plantte. De Geschiedschryvers stemmen overeen in te stellen, dat noach de eerste was, die Wyn in Illyria maakte, dat saturnus het op Creta, bacchus in Indie, osiris in Egypte, en Koning geryon zulks in Spanje deedt. Een Dichter, die alles aan Godlyken oorsprong toeschryft, gelooft, dat god, naa den Zondvloed, den Wyn aan 't Menschdom schonk, om hem ten troostdrank te strekken in zyn ongeluk; als hy ten aanziene van den oorsprong zich dus laat hooren:

Omnia vastatis ergo cum cerneret arvis
Desolata Deus, nobis felicia vini
Dona dedit, tristes hominum quo munere fovit
Reliquias; mundi solatus vite ruinam.

vanerii Praed. Rust.

Zelfs de afleiding des woords Wyn heeft verschillende gevoelens by de Schryvers doen gebooren worden: dan uit de lange reeks van fabelen, waarmede de Dichters, die altoos slegte Geschiedboekers zyn, den oorsprong des Wyns verdonkerd hebben, mogen wy eenige gewigtige waarheden opzamelen, en onder deeze aan de volgende plaats geeven.

De vroegste Schryvers verklaaren niet alleen, dat men wel bekend was met de kunst om Wyn te maa-

[p. 199]

ken; maar dat men tevens eenige vry naauwkeurige denkbeelden hadt, ten opzigte van de onderscheidene hoedanigheden en deugden, en de verschillende wyzen van bereiden. De Heidensche Godheden worden beschreeven, als het hoogste welgevallen scheppende in Nectar en Ambrosyn.

Dioscorides spreekt van den Caecubum dulce, en den Surretinum austerum &c.; plinius beschryft twee soorten van Albanischen Wyn, de eene zagt, de andere wrang. De wydberoemde Falernische Wyn was, volgens athenaeus, ook van twee soorten. De Ouden hadden desgelyks kennis aan speelenden Wyn; dit blykt uit de volgende plaats van virgilius:

- Impiger hausit
Spumantem pateram.

Wanneer wy naleezen, 't geen de Geschiedschryvers ons hebben nagelaaten, ten opzigte van den oorsprong der Wynen, by de oude Romeinen in gebruik, schynt het zeer twyfelagtig, of hunne Naakomelingen iets toegevoegd hebben aan hunne kunde, ten opzigte van dit onderwerp. Zy verkreegen hunne beste Wynen uit Campania, tegenwoordig Terra di Lavori geheeten, in het Koningryk Napels. De Falernische en Massische Wynen waren de voortbrengzels der Wynstokken, gebouwd op de heuvels rondsom Mondragon, aan welker voet de Garingliano, eertyds de Iris geheeten, stroomt. De Wynen van Amicla en Fondi werden geperst in de nabuurschap van Gaeta; de Wyndruiven van Suessa groeiden digt by de Zee. - Dan, niettegenstaande de groote verscheidenheid van Wynen, op den grond van Italie gekweekt, zette de toegenomene weelde der Romeinen hun aan, om ook Wynen in Asia te zoeken; en op hunne tafels schuimden in de bekers de kostbaare Wynen van Chio, Lesbos, Ephesus, Cos en Clazomene.

De vroegste Geschiedboekers, die ons bepaalde berigten wegens het maaken van Wynen hebben nagelaaten, stellen het buiten allen twyfel, dat de Grieken groote vorderingen gemaakt hadden in de kunst om Wyn te vervaardigen en te bewaaren. Zy onderscheidden denzelven in twee soorten, Protopon en Deuterion geheeten, naar gelange zy voortgebragt waren uit het sap, 't welk uit de Druiven liep, eer dezelve getreeden

[p. 200]

waren, en 't geen 'er by het treeden uitkwam. De Romeinen duidden die beide soorten van Wyn aan, door ze Vinum primarium en Vinum secundum te noemen.

Wanneer wy met opmerking leezen, wat aristoteles en galenus ons overgeleverd hebben, wegens de bereiding en de eigenschappen der beroemdste Wynen van hunnen tyd, kunnen wy niet wel nalaaten te gelooven, dat de Ouden de kunst bezaten om zekere soorten van Wyn te verdikken en te droogen, ten einde dezelve voor een langen tyd te bewaaren. Aristoteles verhaalt ons uitdruklyk, dat de Wynen van Arcadia zo droog wierden in de lederen zakken, waarin men dezelve hieldt, dat het noodig was, dezelve af te schrabben, en met water te verdunnen, eer men ze kon drinken; Ita exsiccatur in utribus ut derasum bibatur. Plinius gewaagt van Wynen, meer dan honderd jaaren bewaard, welke zo dik als Honig geworden waren, en niet konden gedronken worden vóór dat men ze in warm water hadt ontbonden, en door een doek gegooten. Men noemde dit Saccatio vinorum. Volgens martialis moest de Caecubaansche Wyn in deezer voege doorgegooten worden:

Turbida sollicito transmittere Caecuba sacco.

Galenus vermeldt van eenige Wynen in Asia, die in groote kruiken naby het vuur gehangen werden, en door uitdamping de vastheid van zout kreegen. Deeze bewerking droeg den naam van Fumarium. - Het was zeker Wyn van deeze soort, dien de Ouden in de opperste gedeelten van huizen, aan den zuidkant, bewaarden: deeze plaatzen droegen by onderscheiding den naam van Horreum vinarium, Apotheca vinaria.

Maar al dit gemelde kan alleen betrekking hebben tot zoete, zwaare en weinig gegist hebbende Wynen, of tot vogten, die niet veranderd en verdikt waren. Men mogt ze eer uittrekzels dan vogten heeten; en misschien waren het alleen rosynagtige zelfstandigheden, gelyk aan die heden gemaakt worden door de opdrooging en verdikking van Druivensap.

De Ouden hadden desgelyks kennis aan ligte Wynen, die men onmiddelyk dronk: quale in Italia quod Gauranum vocant et Albanum, et quae in Sabinis et in Tuscis nascuntur. Zy hielden de nieuwe Wynen als heet in den eersten graad, en de oudste als de heetste.

[p. 201]

Ieder soort van Wyn hadt een bekend en bepaald tydperk, vóór 't welk dezelve niet tot drank kon gebruikt worden. Dioscorides stelt dit tydperk op het zevende jaar, als een gemiddelden tyd. Volgens galenus en athenaeus werd de Falernische Wyn in 't algemeen nooit gedronken eer dezelve tien jaaren oud was, en nooit naa de verjaaring van het twintigste jaar. Voor de Albanische Wynen stelde men twintig, en voor de Surrentinsche vyf-en-twintig jaaren. Macrobius verhaalt, dat cicero, by damisippus ten maaltyde zynde, onthaald werd op Falernischen Wyn van veertig jaaren, door cicero gepreezen, als die zeer goed was voor dien ouderdom; bene inquit, aetatem fert. Plinius schryft van Wyn, aan calligulas tafel geschonken, die meer dan honderd-en-zestig jaaren telde. Horatius roemt Wyn van honderd Wyn-oogsten.

Laaten wy, dit van de Wynen der Ouden vermeld hebbende, ons oog vestigen op de Lugtstreek, den Grond, de Ligging, de Saisoenen, en wat meer tot den Wynoogst behoort.

(Men verwagte dit in een volgend Stukje.)