Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1802

De gewaande geestverschyning.

(Uit The Four Ages, &c. by william jackson van Exeter.)

Voltaire merkt ergens, met zyne gewoone sneedigheid, en niet duisteren toeleg, op, ‘dat de eerste Tydvakken der Menschlyke Maatschappy Tydvakken vol Wonderen waren.’ - Schotland was niet beschaafd, toen macbeth de Toveressen ontmoette; Rome kon op beschaafdheid niet roemen, toen curtius in den Vuurpoel sprong. Volken van zwakke verstandlyke vermogens hebben, ten allen tyde, in Geestverschyningen geloofd. 't Is heden ten dage overboodig, te zeggen, dat de vertellingen van Geestverschyningen misvattingen zyn of bedriegeryen; en dat de een en ander altoos zouden ontdekt worden, indien men braafheids genoeg bezat om het bedrog te ontdekken, of moeds genoeg om de oorzaak der aangejaagde vreeze op te spooren.

[p. 139]

In alle vertelzelen van deezen aart straalt blykbaar eene pooging door, om de Gebeurtenis zo bovennatuurlyk, wonderbaar en welbevestigd, als mogelyk is, te doen voorkomen; om allen vermoeden van bedrog te weeren, en alle tegenwerpingen, welke op de geloofwaardigheid mogten gemaakt worden, af te snyden. Ik zal my naar deeze standhoudende gewoonte voegen, en eene Geschiedenis eener Geestverschyning verhaalen, die ik durf zeggen, dat vergezeld ging van de sterkste omstandigheden, het wonderbaare, het bovennatuurlyke en het welgeslaagde van eenig verhaal betreffende. De Geschiedenis bestaat alsnog enkel in mondlyke overlevering, doch is al te fraai om verlooren te geraaken.

In eene Stad in 't Westen van Engeland hielden vier-entwintig Persoonen een weeklyks gezelschap, om punch te drinken, tabak te rooken, en over Staatszaaken te spreeken. Elk Lid hadt zyn vasten stoel, en die des Voorzitters was eenigzins hooger dan die der overige Leden. Een der Leden was zints eenigen tyd krank geweest, en bleef dus zyn stoel open.

Het gezelschap, op den gewoonen avond, te zamengekomen zynde, vroeg men elkander natuurlyk na den toestand van het eenigen tyd afweezig Lid. Daar hy in het naastbystaand huis woonde, ging een zyner meer byzondere Vrienden derwaards, om na hem te verneemen, en keerde weder met de ongunstige tyding, dat hy den nagt niet zou overleeven. Dit maakte het gezelschap droefgeestig; en alle de poogingen, om het gesprek op een ander onderwerp, dan dit naargeestige, te wenden, liepen vrugtloos af.

Omtrent middennagt (de tyd, van voorlange bestemd tot de verschyning van Spooken) werd de kamerdeur geopend - en de gedaante, in 't wit, van den stervenden, of gestorvenen, kwam ter kamer intreeden, en nam plaats in den ledigen stoel, voorheen door hem bezeten - hy zat stil, en sprak geen woord; met stilzwygen zag men hem aan. Deeze verschyning duurde lang genoeg, om alle de Persoonen, daar tegenwoordig, te verzekeren van de daadlykheid van 't geen zy gezien hadden; eindelyk rees hy op, wandelde na de deur, welke hy open deedt, en, 'er uit gegaan zynde, agter zich toehaalde.

Naa een lang stilzwygen, liet zich een uit het gezelschap hooren: ‘Indien slegts één onzer dit gezien hadt, hy zou geen geloof gevonden hebben; maar het is onmogelyk, dat zo veele Persoonen te gelyk kunnen miszien en daardoor bedroogen worden.’

Het gezelschap werd allengskens spraakzaamer; doch geheel het onderhoud bepaalde zich op het schrik- en schroomwekkend voorwerp, 't geen hun zo zeer en zo diep getroffen hadt. Zy scheidden, en gingen na huis.

[p. 140]

Den volgenden morgen deedt men onderzoek na den zieken Vriend. - Het werd beantwoord door een berigt van zynen dood - en vernamen zy, dat die moest voorgevallen weezen bykans op denzelfden tyd, op welken hy in hun gezelschap verscheen. Weinig twyfels viel 'er voorheen; maar nu kon 'er niets zekerder zyn dan de weezenlykheid der verschyninge in een gezelschap, waar zo veel persoonen zich byeen bevonden hadden.

Noodloos is het, te vermelden, dat zulk eene gebeurtenis zich welhaast over de geheele nabuurschap verspreidde, en geloof vondt zelfs by anderzins ongeloovigen: want in dit geval viel niet te redenkavelen; alles van dien aart viel weg, als aangekant tegen het getuigenis van drie-en-twintig getuigen. Te beweeren dat de wetten der Natuure onveranderlyk vast stonden, was belachlyk, daar zo veele geloofwaardige Persoonen het tegendeel getuigden.

Jaaren verliepen 'er - het Geval verdoofde, en zou bykans vergeeten geweest zyn, hadt men het niet nu en dan opgehaald, om een ongeloovigen in dusdanige verschyningen den mond te stoppen.

Een der Leden van het gezelschap was een Apothecar. In den loop zyner practyke werd hy geroepen by eene oude Vrouw, die zints langen tyd haar werk gemaakt hadt van Zieken op te passen. Zy vertelde hem, dat zy de wereld kon verlaaten met een gerust geweten; dan één ding lag haar drukkend op het harte. - ‘Gy,’ dus voer zy voort, ‘herinnert u zeker Mr. ***, van wiens Geestverschyning zo veel gesproken is. - Ik was zyne Oppaster. In den nagt, toen hy stierf, ging ik uit de kamer, om iets noodigs te haalen. - Ik weet zeker, dat ik niet lang weg geweest ben; maar wederkomende vond ik het bed zonder Patient. Hy ylde, en ik vreesde dat hy in zulk eene vlaag zich ten venster uitgeworpen hadt. Ik was zo zeer aangedaan, dat ik naauwlyks staan kon: maar, naa eene korte poos, kwam hy, huiverende van koude, de kamer in; zyne tanden klapten - hy ging te bedde, en stierf weinige oogenblikken daarnaa. - Myzelve aanziende als de veroorzaakster van zynen dood, hield ik dit verborgen, uit vreeze voor 't geen my deswegen mogt wedervaaren. Schoon ik de geheele vertelling der Geestverschyning op ééns kon hebben uitgemaakt, durfde ik het niet doen. Ik weet, waarby het toekwam, dat hy zelve de Persoon was, die in de Gezelschaps-kamer verscheen (my herinnerende dat het Gezelschaps-avond was); maar ik hoop, dat God en de Vrienden van dien Heer het my zullen vergeeven; en dan zal ik gerust sterven.’