Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1802

[p. 97]

Mengelwerk, tot fraaije letteren, konsten en weetenschappen, betrekkelyk.

Gedachten over het allervolmaaktst gebed. Door den Eerw. Steph. Hanewinckel, V.D. Min. te Oostgraftdyk, in Noordholland.

Veel is 'er over het Allervolmaaktst Gebed, het geen wy vinden matth. VI:9-13 en luc. XI:2-4, geschreven; zeer verschillende zyn de gevoelens der Uitleggeren over hetzelve. Men heeft dat Gebed op verschillende wyzen vertaald en verklaard, naar mate men over hetzelve dacht. - Ik zal, kortheidshalve, de verklaringen van anderen niet opgeven, maar alleen myne gedachten, zo als zy zyn, optekenen, en op die gedachten ene, ten dele nieuwe, en, zo ik vertrouw, duidelyke, en meer naar onzen spreektrant geschikte, vertaling bouwen; ook zal ik tevens met weinige woorden de gronden opgeven, waarom ik zó en niet anders vertaal. - Zo iemand van myne gedachten verschilt, dan zal het my tot geen gering genoegen verstrekken (het is my alleen om waarheid te doen), wen men my myne fouten op ene bescheidene wyze onder het oog brengt, en my beter onderricht. - Doch ter zake!

Ik ben het volkomen eens met die Uitleggeren, welke stellen, dat onze Heer jesus, toen Hy zynen Jongeren leerde bidden, zich bediend heeft van zegswyzen, welke ten dien tyde by de Joden in hunne gebeden in gebruik waren; maar ik kan nog niet met hun instemmen, die stellen, dat onze Verlosser enen meer verhevenen zin aan die gezegden zou gehecht hebben^(*); ik denk, in

(*) Wy lezen hier niets van. - Konden de Discipulen van onzen Here jesus wel terstond, dewyl zy met Joodsche denkbeelden als vervuld waren, enen geestelyken verheveneren zin aan de woorden van hunnen Godlyken Meester hechten? - Zou jesus wysheid dit geëischt hebben? - Hy spreekt hier eenvouwig, en niet als in Gelykenissen. - - Wanneer wy in de verklaring het eenvouwige volgen (dit is toch de eerste regel in de uitlegkunde), dan leveren ons deze woorden enen schonen zin op, en dan is dit Gebed juist berekend naar de behoefte van jesus Leerlingen, en - naar de behoefte van elken Bidder, van alle menschen. - Is dit Gebed niet voor iedereen zonder onderscheid geschikt? Heeft jesus hetzelve niet tot dat einde vervaardigd? - Kan ieder, zo het gevoelen, dat jesus ene hogere betekenis aan die woorden hechtede, doorging, wel dit Gebed bidden? Kan hy het wel verstaan? - Verstonden jesus Jongeren hetzelve dan wel?

[p. 98]

tegendeel, dat Hy de zegswyzen in denzelfden eenvouwigen zin gebruikt heeft, als waarin zy van de godvruchtige Joden in hunne gebeden gebruikt werden. - Hieruit moet derhalve ook volgen, dat 'er verscheidene Hebreeuwsche of Arameïsche spreekwyzen (Hebraïsmi sive Syriasmi) in dit Gebed voorkomen, welke wy niet woordelyk moeten vertolken, maar die wy, om duidelyk te zyn, naar onzen Westerschen spreektrant, alleen zakelyk moeten overbrengen.

Het komt my ook als ene fout voor, dat men elke Bede (gelyk men zegt) afzonderlyk op zichzelve neemt en verklaart; ik denk, in tegendeel, dat het Allervolmaaktst Gebed een uitmuntend geheel uitmaakt, het geen men niet by stukken verklaren, maar altyd in zynen gehelen samenhang moet nemen. Het gevoelen, echter, van hun, die de eerste Bede als den grond, het einde en doelwit van dit geheel Gebed, beschouwen, komt my het aanneemlykst voor. Is men 'er nogthands voor, om dit Gebed tot zekere delen te brengen, dan geef ik in bedenking, of men de drie eerste Beden niet, als uit elkander voordvloeiende, by elkander zou kunnen voegen; men kan dan ook de volgende samen verbinden (ik wil dit echter niet als myn gevoelen aangemerkt hebben), waarby dan het slot gevoegd wordt, als de reden, waarom wy zulks bidden. Ik beschouw het slot van dit Gebed als een gedeelte, hetgeen 'er volstrekt niet van kan weggenomen worden, of men neemt de reden en grond van vertrouwen, waarop ons gebed rust, te gelyk geheel weg^(*).

(*) Zo dit waar is, zou men dan hieruit ook een bewys kunnen opmaken voor de echtheid van dit gedeelte van het Gebed des Heren, hetgeen echter van velen verworpen wordt. De geleerde h. benzenberg pleit, na vele en sterkere bewyzen bygebragt te hebben, nogthands ook byna op dezelfde wyze voor de echtheid van dit gedeelte, in zyne Vindiciae breves Doxologiae matth. VI:13. paragr. 14. Dezelve zyn te vinden in de Symbolae Litterariae Duisburgenses. - By de eerste gelegenheid hoop ik den Lezeren dezes Maandwerks dit Stukjen vertaald mede te delen.

[p. 99]

Eindelyk - zullen wy het Allervolmaaktst Gebed wel en duidelyk vertalen, dan moeten wy 'er enige woordjens invoegen, niet alleen om den samenhang duidelyker te doen zien, maar ook omdat, gelyk ieder, die enigzins met den schryftrant des N.V. bekend is, weet, de, Schryvers van het N.V. gewoon zyn, vele Uitlatingen (Ellipses) te gebruiken, welke vooral in onze Westersche talen dienen aangevuld te worden. Zulke Uitlatingen hebben 'er zeker ook in dit Gebed plaats.

Eer ik myne vertaling geef, moet ik vooraf de betekenis van enige woorden vaststellen, opdat ieder zien kan, waarom ik zó en niet anders vertaal.

Matth. VI:9. Onze Vader, die in de Hemelen zyt, is, myns bedunkens, ene Hebreeuwsche wyze van spreken; want Hemelen wordt hier in het meervouwig getal gebruikt, ter naarvolging van het Hebreeuwsch ﬦימש, het geen in het meervouwig getal staat, wyl het in het enkelvouwig getal ימש hoog betekent^(*), en dus nooit, zo ver ik weet, in het enkelvouwige Hemel. Eenvouwig zouden wy moeten lezen πατεϱ οὐϱανιος Hemelsche Vader.

Naam betekent dikwyls in het N.V. Godsdienst, verering van God; b.v. hand. IX:15, 16. XV:26. XXVI:9, en andere plaatzen. Even zo betekent het Hebreeuwsch ﬦש dikwyls Godsdienst; b.v. deut. XIV:23, en elders.

Geheiligd worden zegt niet alleen verheerlyken, maar ook hoogschatten; b.v. I petr. III:15. - De gebiedende wyze (imperativus) wordt hier gebruikt voor de aanvoegende wyze (subjunctivus)^(†).

Vs. 10. Koningryk is Heerschappy, Oppermagt; openb.

(*) Vide n.g. schroederi Grammat. Hebr. pag. 168.

(†) S. glassii Philolog. Sacr. pag. 410. Edit. 1711.

[p. 100]

XI:15. XVII:12, 17, 18. - Anderen willen hier de betekenis van Godsdienst aannemen; doch ik zie gene reden, waarom het woord βασιλεια hier ene andere betekenis moet hebben als vs. 13.

Komen betekent dikwerf verschynen, openbaar worden, zigtbaar worden; marc. IV:21, 22. Luc. VIII:17. Joh. I:11. III:19.

Geschieden zegt zo veel als volbragt worden, ten uitvoer brengen, vervuld worden; matth. XXI:21. XXIV:6. Luc. II:2. I Kor. XV:54. Eph. V:12.

In den hemel enz. betekent hier, naar myne gedachte, Engelen en Menschen. C.g. küttner vertaalt deze spreekwyze door overal, in de gehele wereld^(*). Zou men, matth. XXVIII:18, door Hemel en Aarde ook niet Engelen en Menschen moeten verstaan?

Vs. 11. Dagelyksch brood. De betekenis van dit woord is geheel onzeker. Moet het betekenen: brood voor morgen; brood van ons bescheiden deel; een brood, dat op zichzelven genoegzaam is: of welke betekenis is hier de beste? Misschien eenvouwig: voedsel; want brood betekent in het gemeen allerlei voedsel, allerlei spyze.

Vs. 12. Vergeven: Vergeving schenken, niet toerekenen; I Joh. II:12.

Schulden zyn hier zonden. Zo verklaart jesus zelf het woord ὀφειληματα schulden door παραπτωματα misdaden; en luc. XI:4 vinden wy voor dit woord ἁμαρτιαι zonden.

Schuldenaren: Beledigers.

Vs. 13. Leid ons niet: Laat niet toe, dat wy gebragt worden enz. Hier wordt het als ene toelating genomen^(†).

Verzoeking: Beproeving.

Verlossen: Beveiligen voor, bevryden; I thess. I:10.

Den bozen: liever het boze of kwaad; alle zonden zonder onderscheid.

Want: Omdat.

Uw is het Koningryk enz. Men moet dit vertalen even als of 'er stond: Συ ᾽εις ὁ βασιλευς κ. τ. λ. Gy zyt Koning, of liever: Gy zyt onze Koning.

Laat my nu, op deze gelegde gronden, myne vertaling geven:

(*) Hypomnemata in N.T. in locum.

(†) Glassius I. l. pag. 360 et 406.

[p. 101]

‘Onze Hemelsche Vader^(*)! Laat uw Godsdienst (uwe verering) hooggeschat worden! Laat [tot dat einde] uwe heerschappy openbaar worden! [En] laat ook hiertoe uw wil van de Menschen volbragt worden, op dezelfde wyze, als hy van Engelen^(†) [ten uitvoer wordt gebragt]. - Geef ons [ook] dat voedsel, dat wy tot ons bestaan nodig hebben, op dezen dag! Schenk ons op dezelfde wyze vergeving van onze zonden, als wy onzen beledigers [dezelve schenken]! Laat niet toe, dat wy in beproeving zouden gebragt worden, maar beveilig ons voor het kwaad! [Dit alles bidden wy], omdat Gy onze Koning en tevens Almagtig zyt; [ja ook dit bidden wy alléén van U], omdat Gy eeuwig moet gediend (geëerd) worden. Amen!’

(*) In het 14 vers vinden wy deze wyze van spreken, in haar geheel, eenvouwig in het Grieksch: uw hemelsche Vader. Dit, dunkt my, bevestigt het gezegde, dat de spreekwyze: die in de Hemelen zyt, vs. 9, naar het Hebreeuwsch geschikt is, en derhalve dat wy deze laatste vs. 9, uit vergelyking met vs. 14, moeten vertalen: onze hemelsche Vader.

(†) Van Engelen, en niet van de Engelen; want in het Grieksch staat ἐν οὐρανῳ zonder lidwoord (articulus). - Zou men dit niet beter vertalen door volmaakt? want de spreekwyze, hier voorkomende, is onbepaald. Zou men niet mogen vertalen: laat uw wil van menschen volbragt worden, als of zy Engelen, dat is volmaakt waren. - Ik wil dit alleen als ene losse gedachte beschouwd hebben.