Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1802

Characterschets van den grooten Montesquieu, eigenhandig opgemaakt.

(Overgenomen uit 's Mans Oeuvres Posthumes.)

Zeldzaam heb ik of kwelling of lustloosheid ondervonden. De gesteltenis myner ziele is zo gelukkig gevormd, dat alle voorwerpen my genoegzaam treffen om genoegen te verwekken; doch geen genoegzaame kragt bezitten om my smert te veroorzaaken. Ik bezit eerzugts genoeg, om deel te neemen in de zaaken deezes leevens; maar geen zodanige, die my een wederzin doet hebben in dien stand, waarin de natuur my geplaatst heeft. In myne jeugd was ik vry gelukkig in myne vervoegingen by de Sexe, die ik geloof dat my beminde: zo ras ik dagt dat dit voorby was, onttrok ik my aan de bevallige Kunne. Letteroefening is by my een allesvermogend geneesmiddel geweest in alle de onaangenaamheden deezes leevens; nooit voelde ik eenige bedruktheid, welke een uur leezens niet kon verdryven. Ik ontwaak 's morgens met een inwendig genoegen op het zien van het daglicht; ik aanschouw het met verrukking, en ben voorts den geheelen dag gelukkig. Ik breng den nagt door zonder

[p. 15]

waaken; en my ter ruste begeevende, houdt eene soort van verdooving my van allen denken terugge.

Ik schep bykans zo veel genoegen by kleinverstandigen, als by mannen van kloek vernuft: want weinige menschen zyn zo verveelend, dat zy my niet eenigzins vermaaken, en dikwyls is 'er niets onderhoudender dan een aartige knaap. Ik heb geen afkeer om myzelven inwendig met anderen te vermaaken; laatende hun, op hunne beurt, het regt om van my te denken wat hun behaagt. Ik heb lang eene kinderagtige beschroomdheid gehad voor Groote Lieden in 't algemeen; doch toen ik hun heb leeren kennen, wist ik naauwlyks paal en perk te zetten aan myne veragting ten hunnen opzigte. Ik heb genoeg bemind om aartigheden aan de Vrouwen te zeggen, en haar die gunsten te betoonen, welke zo weinig kosten.

Natuurlyk had ik zugt voor het goede en de eer van myn Vaderland, maar weinig van 't geen men eerzugt noemt. Altoos voelde ik een heimlyk genoegen, wanneer men iets beraamde, 't welk ten algemeenen welzyn strekte. Wanneer ik in vreemde Landen reisde, voelde ik tot dezelve dezelfde verknogtheid als tot myn Vaderland. Ik nam een gevoelig deel in derzelver welvaaren, en wenschte die oorden in eenen beteren staat te vinden.

Ik heb gedagt talenten in Mannen te ontdekken, die gezegd werden 'er geene te bezitten. Ik beminde myne Familie genoeg, om alles te doen, wat aan dezelve voordeelig was, in zaaken van aangelegenheid; doch ik heb het der moeite niet waardig geoordeeld, tot kleinigheden af te daalen. Toornig wordende, 't geen zeldzaam gebeurde, liet ik zulks, zonder eenig agterhouden, blyken.

Altoos heb ik een laag gevoelen van myzelven gehad; ter oorzaake, dat 'er zeer weinig standen in dit leeven waren, voor welke ik berekend was: en ten aanziene van myne pligten als President; schoon ik een opregt hart bezitte, en de voorgedraagene geschilstukken genoeg begreep, verstond ik egter niets in 't geheel van den loop des pleitgedings, hoe zeer ik my zette om de zaak te doorgronden. Maar, 't geen my meest van alles mishaagde, was de bedenking, dat een hoop onkundigen en slegten deeze gave bezaten, welke ik my niet kon eigen maaken.

[p. 16]

Myne gesteldheid is van dien aart, dat ik, omtrent alle voorwerpen van eenen eenigzins afgetrokken aart, verpligt ben my zeer wel te bedenken; zonder zulks worden myne denkbeelden verward; en, indien ik bespeur dat men op my lette, schynt het geheele voorwerp zich voor my te verdonkeren; verscheide trekken daarvan bestormen, als 't ware, op éénmaal mynen geest; waaruit volgt, dat ik buiten staat ben om eenig onderscheiden denkbeeld voor mynen geest op te roepen. In verstandig onderhoud, over korte en beknopte onderwerpen, slaagde ik vry gelukkig.

Nooit heb ik een traan zien storten, zonder des gevoelig aangedaan te weezen. Ik heb een sterken trek tot vriendschap. Ik vergeef gereed, om dat geen wraaklust by my huisvest. Wanneer zich iemand gereed betoonde om met my te verzoenen, voelde ik mynen hoogmoed gestreeld, en merkte niet langer als een Vyand den man aan, die my de gunst bewees om my een goed gevoelen van myzelven te geeven.

Op myn landgoed, onder myne afhangelingen, heb ik nimmer toegelaaten dat myne gemaatigde geaartheid gestoord werd door aanbrengers. Wanneer zy by my kwamen klaagen, ‘Indien gy wist wat deeze gezegd heeft!’ was altoos myn antwoord, ‘Ik wil het niet weeten.’ Wanneer hun voorgenomen verhaal valsch ware, wilde ik het gevaar niet loopen van het te gelooven; en zo het waar mogt weezen, wilde ik my de moeite niet geeven om het aan te hooren. - Ik beminde op het vyf-en-dertigste jaar myns leevens. - Het is zo onmogelyk voor my, een bezoek af te leggen met een baatzugtig oogmerk, als om in de lugt te vliegen.

Wanneer ik my in de woeling der wereld begaf, genoot ik dezelve alsof ik nimmer het eenzaam en afgezonderd leeven kon verdraagen; my op myn Landgoed bevindende, dagt ik niet meer aan de wereld. - Ik geloof dat ik de éénige Man ben, die Boeken heeft in 't licht gegeeven, zonder eenigzins bezorgd te zyn om voor een Man van vernuft gehouden te worden.

Nimmer heb ik gezogt in gezelschap te schitteren; schoon ik praatzugtig genoeg valle onder de zodanigen, met welken ik verkeer. Het is myn ongeluk geweest, dat ik maar al te dikwyls een wederzin moest

[p. 17]

opvatten tegen de zodanigen, van welken ik genegenheid verwagtte. Ik leef met myne Kinderen op den voet van vrienden. Beschroomdheid is een plaag myns leevens geweest; deeze schynt myne zinnen te verstompen, myne tong te boeijen, een wolk over myne denkbeelden te veroorzaaken, en myne uitdrukkingen te verwarren. Ik was min gevoelig voor deeze ongesteldheid by verstandige lieden, dan by dwaazen; dewyl de hoop van gehoord te zullen worden by de eerstgemelden my bemoedigde. In zommige gevallen heeft egter myne ziel eene meer dan gemeene pooging gedaan. My te Luxemburg bevindende in de kamer, waar de Keizer zyn middagmaal hieldt, zeide Prins kiuski tot my: ‘Myn Heer! daar gy uit Frankryk komt, staat gy zeker versteld, dat de Keizer zo gering gehuisvest is.’ - ‘Myn Heer!’ gaf ik hem ten antwoord, ‘het smert my niet, my in een Land te bevinden, waar de Onderdaanen beter gehuisvest zyn dan hun Heer!’ - In Engeland zynde, hield ik het middagmaal by den Hertog van richmond. La boine, een stompe knaap, schoon onze Envoyé in Engeland, stondt 'er op, dat Engeland bykans zo groot was als het Landschap Guienne. Welhaast deed ik myn Landgenoot zwygen. 's Avonds zeide de Koningin tot my: ‘Ik bemerk, dat gy onze Party tegen uwen Landgenoot, den Heer la boine, genomen hebt.’ Ik hernam: ‘Madam! ik kan my niet verbeelden, dat het Land, waarover gy regeert, geen groot Land zou weezen!’

Ik ben een goede Onderdaan, en zou het geweest zyn, in welk land myn geboortelot my ook geplaatst hadt, omdat ik altoos te vrede geweest ben met myn lot en middelen; ik heb my des nooit geschaamd, en die van anderen niet benyd; ik bemin, zonder te schroomen, het Ryksbestuur, waaronder ik ben opgevoed, en wensch om geene andere gunste, dan het onschatbaar voordeel, om in de zegeningen van 't zelve te deelen met myne overige Landgenooten; en ik dank den Hemel, dewyl dezelve my van alle dingen eene middelbaare maate schonk, en met een geest van gemaatigdheid bezielde.

Indien het my vrystaat, het lot van myn Werk (hiermede oogt hy zeker op zyn groot Werk, l'Esprit des

[p. 18]

Loix) te voorspellen, zal het meer goedgekeurd dan geleezen worden: Letteroefeningen van dien aart schenken vermaak, doch nooit verlustiging. Ik had ten oogmerke, verscheide gedeelten van 't zelve te verbreeden en doorwerkter te maaken; maar vind my buiten staat om deezen mynen wensch te vervullen. Het leezen heeft myn gezigt verzwakt; en het dunkt my, dat het weinige licht, 't welk my over is gebleeven, de avondschemering is van dien dag, waarop ik myne oogen voor altoos zal sluiten.

Indien ik immer eenig ding ontdekt had, 't welk nuttig voor myzelven, doch schadelyk voor myne Familie zou geweest zyn, ik had het zeker van heeler harte verworpen. Ware ik ooit iets te weeten gekomen, voordeelig aan myne Familie, doch nadeelig voor myn Vaderland, ik zou myn best gedaan hebben om het te vergeeten. Had ik kennis gedraagen van iets, dienstig voor myn Vaderland, maar schadelyk voor Europa en het Menschdom, ik zou het als een misdryf hebben aangemerkt.

Ik wenschte ongemaakt te weezen, zo weinig gunstbetooningen als mogelyk te ontvangen, en 'er zo veele te bewyzen als my mogelyk was.

Indien de Onsterflykheid der Ziele eene zelfbegogeling ware, zou het my smerten, daarin niet te gelooven; want ik beken zo nederig niet te weezen als de Atheist. Ik weet niet hoe zy denken; doch wat my betreft, ik wil het denkbeeld van myne Onsterflykheid niet in de waagschaal stellen tegen dat van het dagelyks genot. Ik schep vermaak in te gelooven dat ik onsterflyk ben, gelyk god zelve: en, onafhangelyk van de Openbaaring, verschaffen bovennatuurkundige denkbeelden my eene sterke hoope van eeuwigduurend geluk; eene hoope, welke ik nimmer wil laaten vaaren.