Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1802

[p. 11]

Verslag der ontdekkinge van vier by de twee vroeger waargenomene satelliten by de planeet Uranus, alsmede van de rugwaards gaande beweeging der oude satelliten, met eene verklaaring der oorzaak van derzelver verdwyning op zekere afstanden van de planeet. Door William Herschel, L. DD. F.R.S.

(Ontleend uit de Philosophical Transactions of the Royal Society of London, for the Year 1798. P.I.)

Naa de rugwaards gaande beweeging der twee vroegst ontdekte Satelliten van Uranus, of de Georgium Sidus, aangekondigd te hebben, in welk opzigt zy verschillen van alle de andere Hemelsche Lichaamen, wier beweegingen, zo jaarlyksche als daaglyksche, tot hier toe waargenomen en bepaald zyn, gaat Dr. herschel voort met de opgave van de waarneemingen, door welker behulp hy het bestaan heeft naagespoord van vier andere Satelliten, tot die Planeet behoorende. Deeze waarneemingen deedt hy, op verscheide tyden, geduurende het verloop van vyftien jaaren; dezelve werden zo menigmaal herhaald, en met zulk eene naauwlettenheid op elke omstandigheid, welke hem op de hoede kon doen zyn tegen misvatting, dat 'er zich geene genoegzaame reden opdoet, om, of derzelver naauwkeurigheid in twyfel te trekken, of ook zulks te doen, ten aanziene van de gevolgen, daaruit afgeleid.

De schikking der vier nieuwe Satelliten en der twee oude is als volgt:

Eerste Satellit, de binnenste van Jan. 18 1790.

Tweede Satellit, de naaste oude van Jan. 11 1787.

Derde Satellit, de tusschen beiden komende van Maart 26 1794.

Vierde Satellit, de verste oude van Jan. 11 1787.

Vyfde Satellit, de buitenste van Feb. 9 1790.

Zesde Satellit, de verst afstaande van Feb. 28 1794.

Ten opzigte van de grootte deezer Satelliten merkt Dr. herschel op, dat de tweede nieuwe veel klein-

[p. 12]

der is dan de eerste en tweede oude Satelliten. De twee buitenste, of de vyfde en zesde Satelliten, zyn de kleinste van allen, en moeten voornaamlyk gezien worden in derzelver verste afwykingen. De maat van derzelver betrekkelyke helderheid kan bepaald worden door de afstanden van de Hoofdplaneet, op welke zy het oog ontwyken.

De tweede Satellit vertoont zich doorgaans helderder dan de eerste; maar dewyl de eerstgemelde doorgaans verder van de Planeet af verlooren wordt, dan de laatstgenoemde, zou men mogen stellen, dat de eerste Satellit helderder is dan de tweede. - De eerste van de nieuwe Satelliten kan men naauwlyks ooit zien, dan by de verste afwyking; doch kan in helderheid niet veel minder zyn dan de andere twee; en, indien 'er eenige andere meer nabystaande Satelliten mogten weezen, zullen wy dezelve waarschynlyk nimmer zien; om dezelfde reden, als de Bewooners van de Planeet Uranus misschien nooit het bestaan zullen ontdekken van onze Aarde, Venus en Mercurius.

Dr. herschel geeft reden van het verdwynen der Satelliten, of derzelver onzigtbaar worden, op een afstand van 18″ of 20″ van de Planeet zelve. Een dikke Dampkring van de Planeet zou reden opleveren wegens het verlies van licht, indien het niet beweezen ware, dat de Satelliten even zeer uit het gezigt verdwynen, 't zy dezelve zich bevinden in de naaste helft van derzelver loopkringen, of in die, welke verst van ons af is; - maar, dewyl een Satellit niet kan bedekt worden door een Dampkring agter denzelven, is een vermoeden van dien aart geheel ongegrond.

Laaten wy, derhalven, zegt Dr. herschel, onze gedagten op het licht zelve vestigen, en zien, of zekere gesteltenissen tusschen heldere en zeer heldere voorwerpen, in tegenoverstelling met andere, die plaats grypen tusschen zwakke en zeer zwakke, het verschynzel van het verdwynen der Satelliten niet zullen kunnen verklaaren.

Het licht van Jupiter of Saturnus, by voorbeeld, wordt, ter oorzaake van deszelfs helderheid, bykans gelykmaatig verspreid over eene ruimte van verscheide minuten rondsom deeze Planeeten. Derzelver Satelliten, desgelyks, eene groote maate van helderheid hebbende, en zich beweegende in een kring, die sterk ver-

[p. 13]

licht is, kunnen niet zeer sterk aangedaan worden door derzelver verschillende afstanden van de Planeeten. Het geval is, derhalven, dat zy veel lichts kunnen verliezen, en, in vergelyking daarmede, slegts zeer weinig missen. De Planeet Uranus, daarentegen, is zeer zwak van licht, en de invloed van dit zwakke licht kan zich niet verre met eenige maate van gelykheid uitstrekken. Dit stelt ons in staat om de zwakst verlichte voorwerpen, zelfs wanneer zy daarvan slegts een of twee minuten verwyderd zyn, te zien. - De Satelliten van deeze Planeet zyn bykans de zwakst verlichte voorwerpen, welke men aan den hemel kan waarneemen; te welker oorzaake zy geene vermindering van derzelver licht, 't welk iets beduidt, kunnen ondergaan, door in vergelyking te komen met een sterker licht, zonder geheel onzigtbaar te worden. Indien dan de kring der verlichting van de Planeet Uranus bepaald is op 18″ of 20″, kunnen wy ten vollen oplossen het verdwynen der Satelliten, wanneer zy binnen dit bereik komen: want zy hebben weinig lichts te verliezen, en verliezen het zeer schielyk. - Dit onderscheid, derhalven, tusschen de gesteldheid der Satelliten van Uranus en van de helderder schynende Planeeten, schynt genoegzaam het verschynzel van derzelver onzigtbaarwording op te lossen.

De juiste omlooptyden der nieuw bygekomene Satelliten kunnen niet bepaald worden, zonder het doen van een veel grooter getal waarneemingen, dan men tot nog toe heeft kunnen te werk stellen; doch Dr. herschel geeft de volgende op, als de meest waarschynlyke, welke men uit reeds bepaalde data kan opmaaken. Stellende dat de afstand van den binnensten Satellit 25″, 5 is, dan zal de omlooptyd 5 dagen, 21 uuren en 25 minuten weezen. Indien wy de tusschen beiden staande Satellit op een gelyken afstand tusschen de twee oude Satelliten plaatzen, of op 38″, 57, dan zal de omlooptyd zyn 10 dagen, 23 uuren en 4 minuten. Naardemaal de naast buitenste Satellit bykans het dubbele is van den afstand der verste oude, bevindt men den omlooptyd 38 dagen, 1 uur en 49 minuten. De verst afstaande Satellit is volkomen viermaalen zo verre van de Planeet verwyderd, als de tweede oude Satellit; deeze zal, overzulks, ten min-

[p. 14]

sten 107 dagen, 16 uuren en 40 minuten noodig hebben, om één omloop te voltrekken.

'Er zyn twee andere byzonderheden, tot de Planeet Uranus behoorende, die herschel door zyne veelvuldige en onvermoeid voortgezette waarneemingen heeft kunnen bepaalen. Ten eenigen tyde was by hem een sterk vermoeden opgereezen, dat deeze ver van ons verwyderde Planeet zich zou omgeeven vinden met één of meer ringen, gelyksoortig met den ring van Saturnus; dan hy vindt zich thans in staat gesteld om te verzekeren, dat 'er om de Planeet Uranus niets zodanigs bestaat. - Veele waarneemingen, met onderscheide werktuigen gedaan, gaven volle gewisheid, dat de Planeet Uranus plat is aan de Poolen; waaruit wy zonder twyfel mogen besluiten, dat de Planeet op haaren as zich omwentelt, en zulks doet met eene vry groote maate van snelheid.