Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1802

[p. 528]

Prysverhandeling van den Heer Ancillon, den Vader, Predikant te Berlyn. Bekroond door het Genootschap La Conception, te Rouaan, op de Vraag: Welke zyn, behalven de Godlyke Ingeeving, de kenmerken, die de voortreflykheid der Gewyde Schriften boven die der Ongewyde bewyzen? Uit het Fransch. Met eene aanpryzende Voorrede van den Heer J. Scharp, Dr. der H. Godg. en Leeraar by de Ned. Herv. Gemeente te Rotterdam. Te Leyden, by J. van Thoir, 1802. In gr. 8vo. 259 bl.

'Er schynt by den Voorredenaar bekommering ontstaan te zyn, of het niet wel eenig opzien zou baaren, dat een Rotterdamsch Gereformeerd Predikant het durfde onderneemen, eene Verhandeling van een hedendaagsch Berlynsch Leeraar openlyk aan te pryzen. De Eerw. scharp moet ten minsten gevreesd hebben, dat liefhebbers van de oude rechtzinnigheid zoodanig boek niet zouden durven in handen neemen, of althans niet onbevooroordeeld zouden leezen, zonder eene voorafgaande geruststelling omtrent de onverdenkbaare rechtgeloovigheid van den Schryver. Hy verzekert ons, met vertooning van vroomen ernst, dat wel de jonge ancillon, Zoon en Amptgenoot van den Schryver, in het begin zyner bediening, gelegenheid gegeeven heeft, dat men min gunstig over den naam van ancillon gedacht heeft, maar dat de oude Heer altyd boven alle verdenking verheven geweest, en ook de eerstgenoemde van alle gevaarlyke nieuwsgezindheid terug gekomen is. Wy voegen 'er by, dat het 'er zoo verre van af is, dat men den Schryver van zoodanige nieuwsgezindheid kan verdenken, dat hy zelfs van al wat min of meer nieuw kan geheeten worden, in het vak der Uitlegkunde des Bybels, ten eenemaal onkundig, geheel onbekend met de beste Schryvers, en de algemeen erkende vorderingen, die wy aan derzelver inlichting te danken hebben, en meer dan een vierde van eene eeuw ten achteren schynt te weezen. De Predikant scharp moet zelf hiervan overtuigd geweest zyn, dewyl hy, in verscheidene onder den text gevoegde Aanteekeningen, toont met zoo afkeerig van alle nieuwsgezindheid en afwyking van verjaarde begrippen te wee-

[p. 529]

zen, dat hy zwaarigheid maake, zynen hooggeroemden Schryver tegen te spreeken, en, door beroeping op schultens, michaëlis, eichhorn, herder, scheidius, muntinghe, van der palm, van hamelsveld, van vloten en anderen, te verbeteren.

De Schryver heeft de moeielyke taak op zich genomen, om te bewyzen, dat aan de gewyde Schryvers, alleen als Schryvers beschouwd, eene besliste meerderheid boven alle oude Schryvers moet toegestaan worden. Hy verdeelt zyne Verhandeling in drie deelen. - In het eerste beschouwt hy de gewyde Schryvers allen te gelyk, en bewondert, in dit zamenstel, vooreerst de oneindige verscheidenheid, die (gelyk hy zich, overeenkomstig den hem eigenen spreektrant, uitdrukt) de gewyde Schryvers schakeert. Deze verscheidenheid loopt terstond in het oog, als wy de Schriften van het Oude Verbond met die van het Nieuwe vergelyken. ‘En dan nog,’ zegt hy, ‘in elk gedeelte van de Schrift, welke eene verscheidenheid van toon, van styl en beeldenissen! verscheidenheid van den eenen Schryver aan den anderen. En, ofschoon elk dier Schryveren dat karakteristieks heeft, dat hen van anderen kennelyk onderscheidt, zoo is echter geen van hun overal eenerlei, of, in het gantsche beloop van zyn werk, in alles volkoomen gelykformig.’ Daarna geeft hy zyne lofspraaken aan de verschillende kenmerken van overeenstemming, die, niettegenstaande zoo veel verscheidenheid, by dezelven bespeurd worden. Hier beroept hy zich op de hooge oudheid dezer Schryvers, op het karacter van het Volk, waartoe zy behooren, een wonderdadig Volk, aan eene byzondere leiding der Voorzienigheid tot de gewigtigste einden onderworpen, en op het karacter van elk dier Schryveren zelven, dat allezins eerwaardig is. Men is, zyns oordeels, niet in staat, om verscheidene Schryvers, het zy Grieksche, het zy Latynsche, het zy Fransche, in één lichaam te vereenigen, op welken men zonder uitzondering alle die aanmerkingen kan toepassen, welke de gewyde Boeken, als een geheel van Schriften beschouwd, aan de hand geeven. - In het tweede deel zegt hy eenige groote Mannen te willen uitkiezen, die aan de verzameling der gewyde Schriften gearbeid hebben, om daarmede dezulken, welke de ongewyde Oud heid tegen hen zou kunnen overstellen, in vergelyking

[p. 530]

te brengen. Ondertusschen bepaalt hy zich voornamelyk by de vergelyking van moses met columbus, met byvoeging van eenige algemeene lofspraaken van de opvolging der Profeeten en Apostelen, waaraan de Jaarboeken der andere Volken niets gelyks vertoonen. - In het derde komt hy tot eenige byzonderheden, die de voortreffelykheid der gewyde Schriften allezins kenmerken. Hiertoe brengt hy 1) de Geschiedenis, welke de gewyde Schrift inhoudt, die veele verschillende, en in schyn tegengestelde, verdiensten zaamvereenigt, grootendeels eenig in haar soort, en geheelenal verwonderlyk schoon is. 2) De Wysgeerte der Bybelschryveren, waarin ieder punt van vergelyking met de stelzels, die 'er niet dan de weerklanken of de omkeering van zyn, een trek van voortreffelykheid boven dezelve is. 3) Derzelver Zedekunde, die de rykste, de zuiverste, de vruchtbaarste en treffendste is van alle zedekundige stelzels. 4) Derzelver Welspreekendheid, dis zoo veele verschillende wyzigingen heeft, dat men dikwyls onzeker zy, wat daarin wel het meest onze bewondering verdiene. 5) En eindelyk de Dichtkunde, die zich in de Schrift aankondigt onder alle de trekken, die haar eerbiedwaardig kunnen maaken. - Ten slotte zyn nog eenige Aanmerkingen gevoegd op den Lofzang van debora, Ps. 68, en het Gebed van habakuk; en voorts eenige Letterkundige Aanteekeningen.

De Schryver heeft veel waars gezegd. Maar of nu de hoofdstelling, wier verdeediging hy op zich genomen had, daarmede beslist zy, is geheel wat anders. Men moet, zoo wel met de oude Schryvers, als met de gewyde Boeken, van naby bekend zyn, en, in het leezen en vergelyken van beiden, onbevooroordeeld te werk gaan, om, over de gelyke of meerdere voortreffelykheid van dezen of genen, met grond uitspraak te kunnen doen. De gewyde Schriften behouden haare volle waarde en onbetwistbaar Goddelyk gezag, al ware 't dat zy, over 't geheel, niet voor meesterstukken van menschelyke wysheid, welspreekendheid, kunst en smaak, konden doorgaan. Het fraaie, het welgepaste, het zinryke der uitdrukking, kenbaar in de voordragt van jesus, laat zich moeielyk vergelyken by de welspreekendheid der Grieken en Latynen, noch by de manlyke welspreekendheid van paulus, wiens Redevoeringen, in den Areopagus, voor de Romeinsche Landvoogden fe-

[p. 531]

lix en festus, en anderen, zich beter laaten vergelyken by de zo even genoemden. Dit zelfde geldt ook van de Oostersche Dichtkunde. De gewyde Schriften verschillen zoo wyd en breed, in aanleg en wyze van behandeling, van 't geen men, in veele ongewyde Schriften, met zoo veel rede, eeuwen lang heeft bewonderd, dat derzelver voortreffelykheid daarnaar niet kan of moet beoordeeld worden. - Wy onthouden ons van andere aanmerkingen, over den schryfstyl, die in deze Verhandeling te veel heeft van het gezwollene en rhetorische; over de menigte van overdrevene lofspraaken, en daarop gegronde zwakke bewyzen en ongegronde gevolgtrekkingen. Door magtspreuken en dichterlyke vergrooting laat zich het Ongeloof niet tot zwygen brengen.