Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1802

[p. 525]

Algemeene Vaderlandsche Letter-oefeningen.

Aanduidingen en Baarblykelykheden van eenen Toekoomstigen Staat, door T. Watson. Uit het Engelsch. Te Leyden, by J. van Thoir, 1802. In gr. 8vo. 258 bl.

De kundige, en ook hier te lande reeds met achting bekende Schryver van dit nuttig boek gaat, in de behandeling van een der alleraangelegenste onderwerpen, een anderen weg, dan men meest gewoon geweest is in te slaan, om tot vaste overtuiging, omtrent eenen toekomstigen staat na dit leeven, te geraaken. Hy houdt zich niet op met bovennatuurkundige, diepzinnige en fyn gesponnene bewysredenen, die veel inspanning van geest vereischen, en daarom niet onder elks bereik en vatbaarheid vallen, maar beroept zich op zoodanige aanduidingen en blykbaarheden, die door allen, die gezond verstand hebben, en tot jaaren van onderscheid gekomen zyn, kunnen opgemerkt en nagegaan worden.

Het Werk bestaat uit twee deelen. In het eerste handelt de Eerw. watson over de baarblykelykheden, uit de Reden en den Natuurlyken Godsdienst ontleend. Na vooraf onderzoek gedaan te hebben naar den aart en trap van baarblykelykheid, welke men van eenen toekomstigen staat te verwachten heeft, rangschikt hy de baarblykelykheden van een toekomend aanweezen in deze orde, dat hy een begin maakt met die klasse, welke het eerste en diepste indrukzel op het gemoed van den mensch verwekt, en die wy, zonder te redeneeren, of zonder de moeielyke oefening van onze verstandelyke vermogens, verkrygen; en aan het hoofd van dezen plaatst hy de algemeene toestemming van het gantsche menschdom. Daarop volgt de overweeging van die natuurlyke en sterke begeerte naar een toekomstig aanweezen, die in de gemoederen van alle menschen is ingeplant. Eene tweede klasse van baarblykelykheden ontleent hy van de Reden. Deze zyn meer

[p. 526]

geschikt ter voldoening van menschen, die genoegzaamen tyd tot onderzoek hebben, en van eenen bespiegelenden gemoedsaart zyn. Hiertoe behoort de beschouwing van de edele krachten en vermogens van het menschelyk verstand, welke van dien edelen altyd werkzaamen aart zyn, dat zy ons schynen aan te duiden, voor iets grooter dan deze aarde bestemd te zyn; de opmerking van de vrees voor den dood, die den mensch van alle andere dieren onderscheidt; terwyl ook het leeven van den mensch het broosste en onzekerste is van alle schepselen; en de waarneeming van alle tyden, dat geene der menschelyke vermogens hier hunne volkomenheid bereiken, en de zuiverste genegenheden hier nimmer voldaan worden. Verder, indien 'er geen leeven na dit leeven ware, waartoe zouden wy dan tot godsdienstige schepselen gevormd zyn? Het zelfde besluit kan afgeleid worden uit den hoogen rang en stand, waarin de mensch op deze waereld geplaatst is; uit de betrekking, in welke deze aarde staat met de andere gedeelten van het geheelal, de kennis, die wy van deze betrekking hebben, en onze bekwaamheid, om Gods werken in het algemeen te beschouwen; uit den aart en de eigenschappen van het vermogen, dat in ons denkt; uit de zedelyke volmaaktheden van God, en de onvolkomenheid, waarin zich het zedelyk bestier van het Opperweezen in dit leeven vertoont; en eindelyk uit de gesteldheid der waereld, zoo als wy die, in de onderstelling van een ander leeven, zouden moeten verwachten.

In het tweede deel beredeneert de Schryver de baarblykelykheden der Openbaaring. Hy beroept zich alleen op zulke daadzaaken en grondbeginselen, die, in het algemeen, door de eerlykste en onpartydigste onder de Ongeloovigen zelven erkend worden: als daar is de oogenblikkelyke en wonderbaare verspreiding van Godsdienstige kennis, by de verschyning van Christus, die geheel onverklaarbaar is, zonder eene buitengewoone tusschenkomst der Godheid, en eene sterk spreekende aanduiding van een toekomend leeven; wyders het algemeen karacter, de gevoelens, zeden en leerwyze van Christus, dien doorluchtigen Leeraar van een leeven na den dood; de uitsteekende deugden, welke Hy leerde, en met zyn voorbeeld aanprees en opluisterde; de waardigheid, grootmoedigheid en sterkte van geest, waar-

[p. 527]

mede hy zyn lyden en den smaadelyksten dood onderging; en eindelyk het getuigenis en gedrag van zyne eerste volgelingen.

Uit dit voldingend betoog worden deze gevolgtrekkingen afgeleid: 1. Het ongeloof is onredelyk. 2. De leer van eenen toekomstigen staat bevredigt ons met menigerlei verschynselen in deze waereld. 3. Zy is de beste grondslag van goede zeden. 4. Zy zet den mensch echte waardigheid by. 5. Zy is de beste ondersteuning onder droefheid, by het naderen van den dood, en het verlies van vrienden. - De Vertaaler heeft 'er, by wyze van aanhangzel, een schoonen Brief van matthias claudius, over de Onsterfelykheid, bygevoegd, uit de Proeve van Asmus, of Wandsbecker Bode, overgenomen.

Men kan niet zeggen, dat watson nieuwe gedachten heeft te berde gebragt. En ware dit ook wel te verwachten, omtrent een onderwerp, dat, door alle Eeuwen heen, de aandacht der menschen heeft tot zich getrokken, en zoo dikwyls van alle kanten doordacht is? Maar de wyze, waarop hy zyne denkbeelden voordraagt en ontwikkelt; het gezichtpunt, waarin hy de geschiedenis van Jesus, der Apostelen en der eerste Christenen plaatst, en 'er gebruik van maakt, tegen de geenen, die de Openbaaring niet als zoodanig erkennen; en vooral de vergelyking van verschillende baarblykelykheden met elkanderen, en derzelver zamenvoeging, als zoo veele verschillende krachten, die gezamentlyk in dezelfde richting werken: dit is den juist denkenden watson alleen eigen; en het geheele betoog is zoo duidelyk en grondig, en tevens beknopt uitgevoerd, dat men de herhaalde leezing van dit boek niet te sterk kan aanpryzen aan allen, wien het nog aan vereischte vastigheid ontbreekt omtrent den toekomenden staat, of die verlangen nader in hun geloof versterkt te worden.