Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1802

Verhandeling over de algemeene Gelaatkunde der onderscheidene leeftyden van den mensch, waarby gevoegd is eene naauwkeurige beschryving van een Mensch-horologie, met de noodige ophelderende Aantekeningen. Voorgeleezen in, en opgedraagen aan de Maatschappy van Verdiensten, ter Spreuke voerende Felix Meritis. Door Arend Fokke Simonsz. Met Kunstplaaten. Te Amsterdam, by G. Roos, 1801. In gr. 8vo. 89 bl.

Wy wenschten zeer hartlyk, toen wy het Socratiesch Comiesch onderzoek naar den zetel des Characters in den mensch enz. van dezen zelfden Schryver aankondigden, dat geschriften van dit soort eens eindlyk zo vele nietsbetekenende romans mogten verdringen, en moeten dezen wensch nu nogmaals herhalen; deze zo aangenaam, zo geheel koddig geschrevene verhandeling zal niet alleen ieder, die enkel tot vermaak leest, zeer behagen, maar geeft zelfs den geöefenden vele belangryke wenken; en de achter dezelfde gevoegde Aantekeningen zyn zeer lezenswaardig. De redenaar begint al wederom met vragen, en zo komt hy 'er achter, dat de bedelaar en de ryke hetzelfde soort van menschen zyn, en dat het onderscheid in den stand slechts in een plus of minus van duiten bestaat, en dat men by den naakten mensch dien stand moeilyk zou onderscheiden; met dat al vindt hy, men onderscheidt den Redenaar vry gemaklyk

[p. 430]

van den Sleper, die hem naar Filekes Mirekes rydt, al hadden zy ook hunne klederen verwisseld; en dan ouden van den jongen mensch onderscheidt men nog gemaklyker. Ziet hier het resultat van zyne vragen en waarnemingen. De vormende Natuur heeft elk menschenhoofd zodanig ingericht, dat men het als een wandelend horologe kan bezigen, welks keurig werk in de harsenen geplaatst is, terwyl het aangezicht voor wyzerplaat dient, waarop men dan ter aller uuren, en wel sommige deskundigen op een minuutjen na, zien kan hoe laat het in de ziel is. - Deze uuren zyn juist als op de zakhorologien van 1 tot 12 verdeeld, die te gelyk de uuren van den dag en nacht der ziele aanwyzen. By voorbeeld, wyst het aangezicht 1, 2, tot 3 uur in den morgenstond, dan is het nog donker in de ziel, en men kan er nog niet veel inzien; staat het op 4 uuren, dan begint men alzo wat gewaar te worden, waarnaar men zich eenigzinds richten kan; en dat gaat zo voort, met toeneemende klaarheid, tot 5, 6 en 7 uuren, en vervolgends wordt het klaar dag en zonneschyn, van 8 tot 12 uuren op den middag; maar die over zynde, beginnen de tekens des verstands en der zielsvermogens allengskens af te neemen, dat men echter weder niet voor 3 of 4, uuren in den namiddag des levens bemerken kan; maar op 5, 6, en 7 uuren wordt dat vooral zichtbaar, en ten 8 uuren gaat doorgaandsch de zon des verstands onder, en de avondscheemering duurt zo van 8 tot 9 uuren, als wanneer het in de menschlyke ziel eerst donker, en vervolgends van 9 tot 12 uuren, volstrekt zo duister wordt, als het ten 1 uur in den morgenstond geweest is. - Nu duurt dat licht by alle zielen niet even lang; by de lente- en herfstzielen is het gemaatigd, by de zomerzielen duurt het 't langst, en by de winterzielen slechts zeer kort. Dit alles nu gaat zyn' geregelden gang, als het zielenuurwerk in behoorlyke orde is en geregeld loopt; maar is het ontsteld, hetgeen door het stof en de vuiligheid der kwaade zeden, of door de hitte of koude der hartstochten, nu en dan gebeurt, dan is 'er volstrekt geen staat op te maaken; want dan loopt het, in het eerste geval, in de vervuiling der zeden, te rad of te traag, en in het laatste geval, in de hitte of koude der hartstochten, verspringt de wyzer somtyds in één oogenblik zo geweldig, dat men de verandering en schokkende beweeging der zielenveer ten duidelyksten bemerken kan. - Edoch den geringen misgang, waar aan de Mensch-horologien byna alle oogenblikken onderhevig zyn, kunnen alleen zeer opmerkzaame waarneemers, en die des werks en des wyzers grondig kundig zyn, naauwkeurig opmerken, enz.

[p. 431]

De Redenaar vertoont voords een kunststuk, (hier in plaat gebracht,) hetwelk hy zegt uit den inboedel van wylen Vrouwe Pandora gekocht te hebben, zynde: ‘Een ongemeen fraai staand en wandelend Mensch-horologie, zynde een speelwerk, loopt 90 jaaren, wenscht (wyst) heele en halve uuren voluit, en laat alle minuuten een zucht; wyst dag en datum, het ryzen en daalen der Bataafsche Rescriptien en allerlei soorten van Effecten; open ondergang der huiselyke omstandigheeden; de Eclipsen in de eer en in de beurs, benevens de geringste weêrveranderingen, zo goed als de beste Barometer. Speelt, zingt, vloekt, bidt, zegent, lastert, beuzelt, onderwyst, bemint, haat, alles na believen van den eigenaar. Hetzelve is voorzien van een groot aantal Wyzerplaaten, welken men, na tydsomstandigheden verplaatsen, en niet elkanderen verwisselen kan; gemaakt door Prometheus à Phocis.’ Dit werk wordt nu uiteen genomen en in alle deszelfs delen beschreven; waarop 'er een mand met kopjens voor den dag komt, allen in de gedaante van menschen aangezichten; (hier mede allerliefst in plaat gebracht;) zynde tien stuks. No. 1 komt voor als de wyzer op I uur in den nacht staat, en de eerste uuren van 's menschen levensdag aanwyst, enz. No. 10 vertoont de grysheid, het einde van den dag, het wyst van IX tot XII uuren enz. En zo heeft dan de redenaar de waarheid der Gelaatkunde van de geregelde afwisselingen der menschelyke levenstyden, door die Proef, klaarblykelyk beweezen; en hoopt by eene volgende gelegenheid, de ongeregelde, de onbestendige, de schokkende trekken, in het, door hartstochten beroerde gelaat, aan te toonen. De beschouwing der grysheid herinnert hem aan de broosheid van den kortstondigen mensch, en hy besluit met het uitzicht voor ons op een beter, onverganklyk leven.