Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1802

[p. 349]

Algemeene Vaderlandsche Letter-oefeningen.

Pars Theologiae Christianae Theoretica. In compendium redegit Hermannus Muntinghe, Theol. Doct. & Histor. Eccles. in Academia Groningana Professor Ordinarius. Hardervici, apud J. van Kasteel, 1801. In 8vo. f. in. 732 pp.

Het is overbekend, dat de beoefening der Systematische Godgeleerdheid, in de laatste jaaren, merkelyk van gedaante is veranderd. Men heeft een aantal duistere kunsttermen en onnutte geschilvraagen uit de Godgeleerde Stelzels weggeworpen, is omzichtiger geworden in de keuze van plaatzen uit de H. Schrift, die tot verklaaring en bevestiging van byzondere leerbegrippen moeten dienen, en heeft de geheele wyze van voordracht, uitlegging en verdediging der Godsdienstleer eene andere gedaante doen aanneemen. In ons Vaderland hebben ook de meeste Hoogleeraars, in het onderwyzen van deze weetenschap, langzamerhand een beteren leertrant aangenomen. Geenen, echter, hebben het tot hiertoe gewaagd, met een volledig verbeterd Samenstel van Godgeleerdheid, dat merkelyk afwykt van de oude, tot hiertoe meest goedgekeurde, Academische Leerboeken, openlyk, in druk, te voorschyn te treeden; zoo als men 'er van tyd tot tyd, ginds en elders, vooral in het nabuurig Duitschland, veelen in 't licht ziet verschynen. Prof. muntinghe is de eerste, die zoodanig Leerboek, geheel geschikt naar den geest en smaak van den tegenwoordigen tyd, in handen geeft, waarin hy niet alleen van de gewoone orde van behandeling, en samenvoeging der onderscheidene leerbegrippen, maar ook van de meest aangenomene wyze van uitdrukking en verklaaring derzelven dikwyls merkelyk verschilt, en 'er zich doorgaans op toelegt, om de zuivere Bybelsche leer, ontdaan van schoolsch ontuig en alle menschelyke byvoegzels, duidelyk voor te draagen,

[p. 350]

en met de zekerste bewysgronden, allen gebouwd op eene gezonde uitlegkunde der H. Schrift, te staaven. Waar hy handelt over geschilstukken, waaromtrent buiten het Hervormd Kerkgenootschap, waaraan de Hoogleeraar getrouw blyft, eene andere leiding van gedachten gevolgd wordt, daar ziet men hem, doorgaans, omzichtige bescheidenheid en gematigdheid met gepaste vrymoedigheid, en verstandige gehechtheid aan 't geen hy voor waar aanneemt, samenpaaren; zoodat ook anders denkenden 's Mans geschryf, zonder aanstoot, ja wy durven zeggen met genoegen, kunnen gebruiken. In veele bygevoegde Aanteekeningen, wyst de Schryver den jongen beoefenaar der Godgeleerde weetenschap naar de beste Schryvers, van welken men nader onderricht en opheldering, omtrent het ter nedergeschrevene, kan bekomen. De voornaamste oude Godgeleerden zyn in 't geheel niet vergeeten. Nieuwere Schryvers, die 't hunne, tot verbetering van het Theologisch stelzel, min of meer bygedraagen hebben, maaken evenwel ver het grootste getal uit. De bekende Leerboeken van doederlein en morus worden voornaamelyk geprezen en telkens aangehaald; en schynt de Hoogleeraar met den laatstgenoemden inzonderheid zoo bekend en vertrouwd, dat die roemwaardige Schryver niet zelden, ook daar hy niet genoemd wordt, bykans woordelyk gevolgd is, en de geheele schryftrant, naar dien van morus, als gevormd schynt.

Zie hier het kort beloop van dit voortreffelyk Werk. Het is verdeeld in twee Boeken, waarvan het eerste, dat ook byna twee derden van het geheel uitmaakt, met de meeste oplettendheid en naauwkeurigheid bewerkt is. Daarin behandelt de Hoogleeraar de geopenbaarde Godsdienstleer in dier voege, dat hy eerst eenige algemeene aanmerkingen, over den Godsdienst, en wel inzonderheid over den Geopenbaarden Godsdienst, laat voorafgaan, en daarna de byzondere leeringen van den Godsdienst onderscheidentlyk uitlegt. In de algemeene aanmerkingen, verklaart de Schryver eerst het denkbeeld van Godsdienst, in 't algemeen beschouwd; 't geen aanleiding geeft, om over het aanzyn eener Godheid, over de volkomenheden van dat hoogste Weezen, en over de natuur van den mensch, zoo veel te zeggen, als naderhand moest kunnen voorondersteld worden: waarop hy dan, met opzicht tot de verschillende

[p. 351]

bronnen, waaruit de Godsdienstkennis geschept wordt, eene nadere beschryving, zoo van den Natuurlyken, als van den Geopenbaarden Godsdienst, laat volgen. Over den Geopenbaarden Godsdienst wordt inzonderheid zeer uitvoerig gehandeld. Na alvoorens over de noodzaaklykheid, nuttigheid, mogelykheid en waarschynelykheid eener bovennatuurlyke Openbaaring gesproken te hebben, doet hy onderzoek naar de bewysgronden, waarop men zich van het werkelyk bestaan van zoodanige Openbaaring kan overtuigen; welk alles vervolgends op de Openbaaring, in de gewyde Schriften vervat, toegepast wordt. - De leeringen van den Geopenbaarden Godsdienst worden tot deze hoofdpunten gebragt: Van de Godheid in 't algemeen. Hiertoe brengt de Hoogleeraar ook de Leer van de Schepping en Voorzienigheid, die men anders doorgaans in afzonderlyke Hoofdstukken behandelt. Van God den Vader, den Zoon en den Heiligen Geest. Van de Engelen en menschen in 't algemeen. Van den oorspronglyken staat des menschdoms. Van deszelfs tegenwoordigen, gantsch bedorven, en daardoor ongelukkigen toestand. Van Gods genadevolle gezindheid, om zondige en elendige menschen te behouden door Jesus Christus. Van den Persoon des eeuwig-gezegenden Verlossers. Van den nederigen staat, waarin Hy onder de menschen vrywillig verkeerd heeft. Van zyn verrichte werk als Godsdienst-Leeraar. Van het lyden, dat Hy ondergaan heeft, ter verwerving van vergeeving der zonden. Van zyn onvergelykelyk voorbeeld, en van den glorievollen staat, waartoe Hy, door Gods wonderkracht uit den dood verrezen, na zyne hemelvaart, is verheven. Van de voorwaarden, om in het heil, door Jesus verworven, te deelen (geloof en bekeering), en van de behoefte van bovennatuurlyke hulp, en krachtdadige werkingen van den Heiligen Geest, ter volbrenging van alwat plichtmatig is. Van de geluksgoederen, die waare Christenen deelachtig worden: Vergeeving der zonden, verbetering van hart en leeven, de byzondere begunstiging van God en Jesus Christus, en eindelooze zaligheid in het toekomende leeven. Te dezer plaats wordt ook gehandeld over het tegenovergesteld ongeluk van alle ongeloovigen. Verder, van de verschillende wyzen, waarop 't

[p. 352]

Gode behaagd heeft, in onderscheidene tydperken, de Leer der Verlossing bekend te maaken; en van Gods eeuwig raadsbesluit over het geluk en ongeluk van ieder mensch. Van de Christelyke Kerk. Van den H. Doop, en 't H. Avondmaal. Van het Kerkbestuur. - In het tweede Boek geeft de Hoogleeraar een kort overzicht van de voornaamste geschilpunten over de Christelyke Leer, ingericht naar de orde der byzondere behandelde leerstukken. Sommigen derzelven zyn uitvoerig en naauwkeurig behandeld; anderen slechts ter loops, en met verwyzing naar andere Schryvers, gemeld.

In eene tweede uitgave zal hier en daar nog wel iets aan te vullen en te verbeteren vallen, terwyl dan daarentegen ook het een en ander weggelaaten of bekort zal kunnen worden. Een gebrek van dit Leerboek is, dunkt ons, te weinig evenredigheid in de uitvoerigheid der behandeling van de byzondere leerstukken. Het is, onzes oordeels, geenzins geschikt tot eene handleiding voor Academische Voorleezingen. Hoe lang zal de Hoogleeraar zyne leerlingen moeten ophouden, wanneer nu vervolgends over meer dan 700 bladzyden, in het breede, zal gecommentarieerd worden? Desniettemin danken wy den Prof. voor dezen ter hand genomen arbeid, waarvoor hy zoo geheel berekend is. Elk liefhebber der Godgeleerde studie behoort zich dit uitmuntend boek aan te schaffen. Wy belooven 'er ons veel goeds van voor aankomende Godgeleerden, die moeds genoeg hebben tot een vry onderzoek, en ook voor verder gevorderden, die niet al te zeer gehecht zyn aan den ouden slenter. Allerwege ontdekt zich het snedig oordeel en de uitgebreide geleerdheid van den verdienstelyken Schryver. Wy beschouwen dit zyn werk, wat de behandelde stoffen aangaat, als de rype vrucht van eene veeljaarige oefening en nadenking, en wenschen 'er alle beminnaars van Bybelsche Godgeleerdheid van harten geluk mede.