Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1802

De Staetkundige Oeconomie, door den Graeve De Verri. Uit het Fransch. Met Aenmerkingen. Te Leyden, by J. van Thoir, 1801. In gr. 8vo. 304 bl.

Zo veele voortbrengzelen van het vernuft onzer Nabuuren, de Duitschers, als 'er dagelyks in ons Vaderland komen, aldaar meestal greetig ontvangen, geleezen, en in onze moedertaale vertaald worden, zo weinige worden 'er by ons bekend van die werken, welke het schrander vernuft der Italiaanen oplevert, en welke eene Nederduitsche vertaaling oneindig waardiger waren, dan zo veele van die niets betekenende stukken, waarvan onze Drukpersen maar al te zeer zweeten, en waaruit het hart en verstand zo weinig voedzel trekken. Onder deeze laatste Classe behoort het

[p. 243]

Werk, dat wy hier aankondigen, niet gerangschikt te worden. Beiden, zo wel het hart als verstand, kunnen hier iets vinden, dat hun aangenaam zal zyn: maar vooral zal de Staatsman, en ook dikwyls de Koopman, hier bespiegelingen en aanmerkingen aantreffen, die hun te stade kunnen komen.

Dit Werk (opdat wy het onzen Leezeren, naa dit algemeene, eenigzins nader leeren kennen) vloeide uit de pen van den Graaf pierre verri, voorheen Lid van den hoogen Commercieraad, en thans voorzittend Lid van de Kamer van Finantie te Milaan. De Fransche Vertaaling, naar welke de Nederduitsche gemaakt is, werd vervaardigd door den Heer george mingard, een Godgeleerde en Wysgeer, aan wien de Ençyclopedie van Tyerdon, en de Dictionaire de Jurisprudence Universelle, zeer veel verpligting hebben. Het Italiaansche Werk was, zonder den naam des Schryvers, ten Jaare 1770 te Milaan uitgegeeven; en schreef men het eerst toe aan 's Opstellers Vriend, den beroemden beccaria. Mingard vervaardigde de Fransche Vertaaling in den Jaare 1773.

Deeze Fransche Vertaaler zondt dit stuk aan een geleerd Genootschap te Lausanne, met eenen Brief, van welken wy een Uittrekzel geplaatst vinden, in zo verre dezelve den staat der Geleerdheid in Italie, ten dien tyde, in vergelyking met voorige dagen, betrof. Opzigtelyk dit Werk bezigt de Eerw. mingard deeze woorden; ‘dat het een Werk is, 't geen hem uitmuntend en de aendagt van elk goed Burger heeft toegescheenen waerdig te zyn, door het gewigt der onderwerpen, die de Schryver in hetzelve, met naeuwkeurigheid en zonder nutloozen omslag van woorden, behandelt, door het licht, welk hy op ieder derzelven verspreidt, door de diepe kunde, die hy van zyn onderwerp en deszelfs betrekkingen bezit, door de bondigheid van zyne redeneeringen, door de zedigheid van zyne oordeelvellingen, door de liefde tot het waere en het goede, die den eerlyken man kenschetst, en door die menschlievendheid, door die begeerte naer 't geluk van het menschdom, die hem dierbaer maekt aen een iegelyk, wiens hart welgeplaetst is, en die hem van de achting der rechtschapene zielen verzekert.’

Met genoegen zal men, in deezen Brief, de doorbreekende Verlichting in Italie, ten dien dage, in ver-

[p. 244]

gelyking met voorige duisternis, leezen; en ontdekken, hoe, en welke Mannen er opstonden, die den dageraad van eenen schoonen dag deeden aanbreeken. Onder deezen muntte de Schryver des voorhanden zynden Werks uit. Waren alle Volksverlichters, of die zich daarvoor hebben uitgegeeven, van dien Italiaanschen stempel geweest! Immers, opdat wy dit hun vereerend getuigenis, ook op verri gemunt, hier afschryven: ‘Wie zal meer, dan die Heeren, geschikt zyn, om door hunne werken in den geest hunner medevaderlanders eene gunstige omwending aen den voorspoed der nuttige Weetenschappen te veroorzaeken. Het bygeloof verblindt deze achtbaere Schryvers niet: een wyze en voorzichtige geest verlicht hen, de loflykste inzichten geleiden hen, geestdrift noch hoogmoed bestuuren hunnen veder. Zy streeven naer het waere en het goede; hun doel is, de Wysbegeerte nader aen den mensch te brengen, om hem tot het geluk te leiden, door de waerneeminge der eerwaerdige regelen, die de natuur ons voorschryft; en niet om dezelve tot een dekmantel te doen dienen voor eenen geest van losbandigheid, voor eene regeeringloosheid der zeden, en voor eene gevaerlyke twyfelzugt, waertoe zoo veele Schryvers ons thans schynen te willen heen voeren; maer het is geenszins de Wysbegeerte, die door den mond dezer laetsten spreekt; ofschoon zy dikwyls haeren toon nabootzen, en haere tael, zonder nogthans dezelve te verstaen, ontleenen. - Gelukkig voor het menschdom, dat 'er nog een aental gevonden wordt van waere Wysgeeren, die zulk eenen schoonen naem niet onteeren; maer die, weetende waertoe de Wysbegeerte is voorgeschikt, zich beyveren, om dezelve tot haere waere bestemming te rug te brengen, en arbeiden om dezelve bestendig aen de zyde van den Godgeleerden, den Rechtsgeleerden, den Zedeleeraer, den Staetsman, den Wetgeever en den Vorst, te doen voortwandelen, op dat haere zuivere, en niet door konst benevelde fakkel alle hunne paden verlichte, en hen naer de bron van het waer geluk der volkeren geleide.’

Het Werk, van welks aanleg en Schryver de Fransche Vertaaler dit gunstig getuigenis verleent, is verdeeld in XL Hoofdstukken, die de voornaamste Stoffen, tot de Staatkundige Oeconomie betrekkelyk, bevatten. Deeze zyn meer uitgewerkt dan geene; en worden dezelve

[p. 245]

in een voegzaam verband voorgesteld. Veel komt 'er in voor, 't welk gezegd mag worden, op alle beschaafde Landen, en ten allen tyde, te passen; doch ook veel, 't geen meer rechtstreeks slaat op des Schryvers Vaderland, en dienen kan voor hun, ten wier behoeve de Graaf de verri dit Geschrift vervaardigde. Buiten zulks zyn veele zaaken, tot dit vak behoorende, aan tyd en toeval onderworpen, en kunnen aan geene bepaalde altoosduurende voorschriften onderworpen worden.

Behalven de weinige Aantekeningen aan den voet der bladzyden, die tusschen twee [ ] gesteld zyn, en, blykens den inhoud, van de hand des Nederduitschen Vertaalers komen, vindt men agter het stuk eenige Aanmerkingen, welke 'er, op verzoek des Vertaalers, door een zyner Vrienden, ter opheldering van het oorspronglyke, zyn bygevoegd; waarvan wy het begin der eerste afschryven, als ten blyke strekkende, welke geest daarin heerscht. Ik durf zeggen, hadt de Graaf verri geschreeven, dat de verbiedende Wetten of slechts dienen om de onvruchtbaarheid in eenen Staat in te voeren, of wel dat zy nutteloos zyn. De aanvang der hier op gemaakte Aanmerking luidt: ‘Het geheel betoog, waervan deze stelling het besluit is, draegt de kenmerken van het stelzel van algemeene vryheid van koophandel, welk 't sedert beter beoordeeld is geworden. De veele hinderpaelen, aen den handel in den weg gelegd, hadden ten tyde des Schryvers een gevoelen doen opwerpen, dat alle dezelve schadelyk waren, en dat eene volstrekte vryheid alleen den hoogsten trap van welvaert kon voortbrengen. Dit gevoelen straelt door in dit geheel Werk, en de Schryver heeft het zyne toegebragt om het algemeener te maeken; doch de ondervinding van onze tyden zoude hem denkelyk hebben doen te rug komen tot meer gemaetigdheid en tot eenen wyzen middelweg.’

Wat de Vertaaling aangaat, dezelve is doorgaans zeer getrouw, en drukt de denkbeelden des Schryvers ook meestal met genoegzaame duidelykheid uit; maar wy oordeelen, dat nu of dan wel eens aan eene al te groote bezorgdheid, om niet van de oorspronglyke denkbeelden af te wyken, de meerdere vloeibaarheid van styl is opgeofferd geworden; om nu niet te spreeken van de spelling met ae, thans verouderd, en meestal buiten gebruik. Ook komt het ons voor, dat de Vertaaler meer bekend is met het Onderwerp, waarover in dit

[p. 246]

Werk gehandeld wordt, dan met de Italiaansche Letterkunde, of ten minsten met de Naamen dier groote Mannen, die in voorige Eeuwen tot luister van Italie verstrekt hebben, en welke wy hier niet in het origineele Italiaansch, niet in het Nederduitsch of Latyn, zo als dezelve meestal in Nederduitsche Schriften voorkomen, maar in zuiver Fransch, waarna deeze Vertaaling gevolgd is, aantreffen: Accursius wordt hier accurse, poggius de Florentyner, pogge florentin, en marcellus ficinus, marcelle ficin genoemd, enz.

Wy twyfelen niet, of deeze Vertaaling zal haare liefhebbers vinden by onze Landgenooten, die het oorspronglyke niet magtig zyn, en in dit nuttig vak zich met bespiegeling bezig houden, of daadlyk werkzaam zyn.