Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1802

Onderwys in de Kristelyke Geloofs- en Zedenleer, naar het Hoogduitsch van H.C. Bergen. Gevolgd, en meer geschikt ten gebruike der Hervormde Kristenen in ons Vaderland. Te Leyden en Amsterdam, by A. en J. Honkoop en W. van Vliet, 1801. In gr. 8vo. 314 bl.

Onder de menigte van Onderwysboeken in den Godsdienst, die in Duitschland voorhanden zyn, vond bergen, onder ons met achting bekend, door het schryven der Gedenkwaardigheden uit het openbaare Leeven van Jesus, het een te wydloopig, het ander te kort; waarom hy oordeelde eens eenen middenweg te moeten inslaan op welken hy vooral bedoelde, om, met weglaating van onnutte spitsvindigheden, eenvoudig die waarheden voor te draagen en te verklaaren, welke duidelyk op de H. Schrift gegrond zyn, en eenen gezegenden invloed kunnen hebben op de rust des harten, en de waare verbetering van den mensch. Hy heeft zich tot dit opstel bediend van het bekend werkjen van rosenmuller, en van den nieuwen Hannoverschen Katechismus, als ook van het geen schmid en ammon over de Kristelyke Zedenleer geleverd hebben. Het kwam onder dezen titel te voorschyn: Religionsbuch für junge und erwachsene Christen, zur Erlernung und Wiederhohlung der vornehmsten Glaubenslehren und Lebenspflichten.

De Hoogleeraar tinga, de Zedekunde aan verscheidene Jongelingen in de moedertaal, moetende onderwyzen, en te vergeefs omgezien hebbende naar een geschikt

[p. 56]

Handboekjen, is te raade geworden, om zich van dit Leerboek [waarom geduurig Leerboekjen genoemd? Een geschrift van ruim 300 bladz. mag toch wel een boek heeten] te bedienen, en heeft, tot dat einde, en om hetzelve ook voor zyne Landgenooten, en wel byzonder voor Hervormde Kristenen, bruikbaarer te maaken, 'er de hand wel aan willen leggen, tot het vervaardigen van zoodanige veranderingen, als hy geschikt oordeelde, om het voor zyn Kerkgenootschap gemeennuttiger te maaken. Niet altyd is de Schryver letterlyk vertaald, hier en daar iets weggelaaten; b.v. de vraagen, die op den kant geplaatst waren, op welken de antwoorden, in de nevensgaande Afdeelingen, konden dienen; een aantal versjens; ook eenige aangehaalde plaatzen uit de H. Schrift. Hier en daar zyn andere bygevoegd. De aanmerkingen, die by veele paragraphen gevoegd zyn, tot verklaaring, uitbreiding of bevestiging van het gestelde, zyn over 't geheel verkort, en op enkele plaatzen aangevuld. De voornaamste veranderingen zyn gemaakt in de Geloofsleer, waarin zelfs sommige Hoofddeelen in eene geheel andere, meer by de Nederlanderen gewoone orde, geplaatst zyn.

Wy gelooven, met den Professor, dat een Leeraar, een Onderwyzer der Jeugd, vooral een Vader voor en met de zynen, dit werkjen, tot merkelyk voordeel voor zyne Leerlingen, Kinderen of Huisgenooten, zal kunnen gebruiken. Wilde men, in zynen Huisgodsdienst, by het gebed, het gezang, en het leezen van den Bybel, zich ook van dit boek bedienen; hy meent ook daarvan wel iets goeds te mogen verwachten. Tot eene handleiding voor zulken, die genegen zyn, om de Godsdienst- en Zeden-leer van het Kristendom voor zich zelven te onderzoeken, of, 't geen zy te voren geleerd hebben, zich wederom te erinneren, en voorts tot gebruik in godsdienstige gezelschappen, pryst hy hetzelve ook ten sterksten aan. Men moest 'er slechts de proef van neemen.

Het tweede gedeelte, bevattende een zeer beknopt, en tevens vry volledig en welgeregeld onderwys in de Kristelyke Zedenleer, is ons by uitneemendheid bevallen. Geschikter samenstel tot zoodanig einde, waartoe de Nederlandsche Uitgeever hetzelve wil gebruikt hebben, is ons, in onze moedertaal, niet bekend. Het onderwys in de Kristelyke Geloofsleer, welk voorafgaat, moet beoordeeld worden naar het bepaald oogmerk, waartoe de Hoogleeraar het, voor de Hervormde Kristenen in ons

[p. 57]

Vaderland, wil laaten dienen. En daarvoor achten wy het ook veel beter geschikt, dan verre de meeste ons bekende leerboeken, die de Hervormde Kristenen, in ons Vaderland, tot hiertoe hebben. Voor kleinere leerboekjens, in een beteren trant bewerkt, dan zoo veele anderen, (die men tot hiertoe in gebruik gehad heeft, en helaas! door domheid, of verkeerde inschikkelykheid, nog blyft behouden) is, zedert eenigen tyd, nog al gezorgd; waarvan wy de voornaamsten met lof aangekondigd hebben. Maar men heeft weinige onderwysboeken van die middelmaatige uitvoerigheid, die tevens zoo geschikt zyn, naar de behoeften van den tegenwoordigen tyd. Die aan den ouden leertrant gewoon zyn, behoeven echter niet te vreezen, dat hun een nieuwmodisch leerstelzel wordt in handen gegeeven: want geene der zoogenaamde karacterizerende leerstellingen van het Hervormde Kerkgenootschap wordt daarin voorbygegaan. De orde zelfs is grootendeels de gewoone. In de keuze der bewysplaatzen heerscht oordeelkundige oplettendheid; men zal echter geene, of weinigen der meest aangenomene overgeslagen vinden.

Zie hier het beloop van dit onderwys in de Kristelyke Geloofsleer, met den korten inhoud der Afdeelingen: Van den Godsdienst, de H. Schrift, uit welke men den Kristelyken Godsdienst leert kennen, en van derzelver waarheid en goddelykheid. Van God. Van God den Vader, Zoon en Heiligen Geest. Van God, den Schepper en Regeerder der Waereld. Van de Engelen. Van den Mensch, en zyne bestemming. Van de Zonde, en de straf der Zonde. Van Jesus, zyn leeven en lotgevallen tot aan zynen dood. Van Jesus als Leeraar. Van Jesus weldaadigen dood. Van Jesus verheerlyking en oppergezag. Over onze verplichting tot Geloof en Bekeering, ter verkryginge van Gods gunst. Van het werk des Heiligen Geestes. Van het Gebed, als een middel ter bevordering van waare godzaligheid. Van de plechtigheid des Doops. Van de plechtigheid des Avondmaals.

In de Zedenleer is deze orde gehouden: Van de plichten en deugden der Kristenen. - Van de plichten jegens God; liefde, dankbaarheid, ontzag, ootmoed, vertrouwen. Plichten omtrent Jesus. Aanbidding van God. Openbaare Godsdienstoefening. - Van de plichten omtrent ons zelven; zelfsliefde, zelfskennis, achting voor zich zelven, ootmoedigheid, zorg voor de

[p. 58]

ziel, zorg voor het lichaam en de lichaamlyke welvaart, met opzicht tot de onderhouding des leevens en de gezondheid (maatigheid), met opzicht tot het noodig bestaan (arbeidzaamheid, spaarzaamheid), met opzicht tot de eer en den goeden naam, en met opzicht tot onschuldige zinnelyke vermaaken. - Van de plichten omtrent den naasten; liefde, rechtvaardigheid, billykheid en goedheid, achting voor anderen, vriendelykheid, beleefdheid, eerbiedigheid, medegevoel en barmhartigheid; zorg voor de ziel, of het geestelyk welzyn, van den naasten; voor zyn leeven en gezondheid, voor zyne goederen (milddaadigheid), en voor zyne eere; oprechtheid, waarachtigheid; vredelievendheid; liefde tot de vyanden, verzoenlykheid. - Van de plichten, welke wy in byzondere betrekkingen tot andere menschen hebben waar te neemen. Plichten der gehuwden, van ouderen en kinderen, van heeren en vrouwen, en dienstboden. Plichten met opzicht tot de burgerlyke maatschappy in het gemeen, en de overheden en onderdaanen in het byzonder. Plichten van Leeraars en Gemeenten. Plichten jegens weldoeners en vrienden.

Door een kort Register van den inhoud der Afdeelingen zou, by eene nieuwe uitgave, geen gering gemak voor 't gebruik van dit Leerboek kunnen toegebragt worden.