Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1802

[p. 15]

Eenige Byzonderheden uit het Leven van zekeren Oeffeninghouder, door hemzelven beschreven. Te Leeuwarden, by Cahais en van Sligh, enz. 1801. In gr. 8vo. 169 bl.

Of deeze Byzonderheden het echte verhaal van waare gebeurtenissen behelzen, dan enkel als een fyn hekelschrift op de oefeninghouders en het oefeninghouden, zo als de eersten veelal zyn, en het andere doorgaans geschiedt, moeten aangemerkt worden, willen wy liefst in het midden laaten. Letten wy alleen op den ernstigen toon, waarin het korte Voorbericht voor dit Werkjen geschreven is, dan hellen wy over tot het eerste; by het leezen van het Stuk zelve vinden wy het laatste aanneemelyker. Hoe het zy, de Schryver heeft op eene eenvoudige, maar duidelyke en treffende wyze, de verkeerdheden gemaald van die oefeningen, welke op veele plaatzen, in ons Vaderland, zo sterk in zwang gaan, waarmede veelen zo sterk zyn ingenomen, maar welke aan den verstandigen en oplettenden veelal niets anders vertoonen dan broeinesten van dweepery en bygeloof, kweekschoolen van bitterheid, verdeeldheid en liefdeloos veroordeelen van anders denkenden. Met groot vermaak hebben wy zyn Werk gelezen, en beschouwen het als ten hoogsten nuttig om zulken, welken zich aan het schynschoone deezer eigenwillige godsdienstigheid vergaapen, terug te trekken, indien zy nog te redden zyn, en anderen, die, misschien, gevaar zouden loopen van zich te laaten medesleepen, in tyds te waarschouwen tegen de verleiding. Wy maaken des geene zwaarigheid van het onzen Leezeren aan te pryzen als een der beste stukken van deezen aart, welke ons, in langen tyd, zyn onder het oog gekomen. Deeze reden noopt ons om eerst eenig algemeen verslag van het beloop des Werks te geeven, en daarop een staaltjen te laaten volgen van des Schryvers voordracht en wyze van behandelen.

De Schryver genoot van zyne Ouderen eene godsdienstige opvoeding; maar welke veelmeer was ingericht om zyn geheugen te bezwaaren, dan om zyn verstand te verlichten, en hem den grootsten afkeer inboezemde van alles, wat niet gemerkt was met den stempel der oude

[p. 16]

rechtzinnigheid. In het schoenmaaken, het handwerk, waarop zyne Ouders hem besteld hadden, vorderde hy weinig, maar geraakte in kennis met eenen voornaamen oefeninghouder, eenen Kleermaaker, die twistziek, kwaadspreekende, te lui en te trots om te werken, uit het oefenen een goed inkomen wist te maaken. Het voorbeeld van deezen man spoorde onzen Schryver aan om ook te oefenen, en het verachtelyke schoenmaaken voor waereldsche menschen over te laaten. In zyne onderneeminge slaagde hy zo wel, dat het de jaloersheid des Kleermaakers opwekte. Deeze bedaarde nogthans schielyk, wanneer de Schryver aanbood zich elders neder te zetten, ten einde het licht van zynen ouden vriend niet te betimmeren. Met eenige lessen van denzelven uitgerust, begaf hy zich na een dorp, ‘waarin vele vromen woonden, die zich met den Predikant niet konden vergenoegen, en ook geen' zegen onder zynen dienst hadden.’ Hier begon hy te oefenen met wonderbaar gevolg. Een smid, by welken hy zynen intrek had, was vol van bevindingen, en kon meesterlyk spreeken van genade, enz. De grove gebreken van deezen man stieten, ondertusschen, onzen vriend, die in alle oprechtheid handelde, niet weinig; maar deeze werden op rekening van den ouden mensch gesteld. De Schryver had veel genoegen in zyne gesprekken, uit hoofde zyner bedrevenheid in de wederleggende Godgeleerdheid. Door sommige Vrouwen veel hoorende praaten van stemmen uit den hemel, bezoeken van Engelen en verschyningen van Duivelen, werd hy ras met het zelfde euvel besniet, en had ook des nachts allerlei gezichten. Onder dit alles begon onze oefenaar te bemerken, dat hy een al te lui leeven leidde, en kreeg lust om zyn vorig werk weder by de hand te neemen. Half met, half tegen den zin van zyne nieuwe vrienden, zocht en verkreeg hy, niet zonder moeite, werk by eenen schoenmaaker, die in zyne buurt woonde. Deeze, schoon by de oefeningsvrienden te boek staande voor vyandig (een woord uit de taale Kanaans) en voor eenen man van eigen gerechtigheid, was, inderdaad, een verstandig, schoon eenvoudig, Christen, en een braaf, deugdzaam mensch. Met deezen komt hy, allengskens, meer in kennis en aan het praaten, vervolgens in verkeering met den Predikant der plaatze, welke, door vriendlyke onderrichtingen en het leenen van nuttige boeken, tracht hem

[p. 17]

van zyne doolingen omtrent den Godsdienst en het uitleggen der Schriftuure te overtuigen. Dit heeft al vry wat moeite in; maar het gelukt eindelyk; klaas wordt een geheel ander man, ziet zyne onkunde, stapt af van het oefeninghouden, bepaalt zich tot zynen driestal, trouwt met mietje, de dochter van zynen baas, voor welke hy al lang genegenheid had gevoeld, in weerwil der poogingen van zyne voorige vrienden om hem aan een meisjen van hunne soort te verbinden, en leidt, onder de beoefening van verstandige godsvrucht, met zyne Vrouw een gelukkig leeven.

Wy hebben beloofd een staaltjen te geeven van des Schryvers wyze van voordraagen, maar weeten naauwelyks eene keus te doen, welke ons bericht niet te lang zoude maaken. Evenwel wy zullen ons bepaalen tot een gedeelte van een gesprek tusschen klaas en den Predikant, over het behandelen der schriftuurteksten, byzonder uit de Psalmen, op den preekstoel of in de oefening. Wy beginnen in het midden der Zamenspraak bladz. 67. Kortheidshalve is K. klaas, P. Predikant.

‘P. Ik houde het Psalmboek voor een der dierbaarste boeken van den Bybel, en zoude hetzelve niet gaarn missen, maar 'er is dikwyls groot onderscheid in het geen men dierbaar noemt. Ik heet het dierbaar, als ik het zo versta, als ik meen, dat de dichter het wilde verstaan hebben; gy noemt het misschien dierbaar, als 'er vele dingen worden bygevoegd, waar aan de Schryver nooit gedacht heeft.

K. Dat zoude nog te bezien staan.

P. Wel aan geef my maar eens ene plaats op, die gy verkiest, dan kunnen wy het beproeven.

K. Dat wil ik doen. Voor enigen tyd oefende ik over die woorden van david, in den 42sten Psalm, gelyk een hert schreeuwt naar de waterstromen, alzo schreeuwt myne ziel naar u, o God! O wat vond ik al in die woorden, hoe vele aangename waarheden leggen [l. liggen] hierin voor den Godvruchtigen opgesloten!

P. Kom aan! laat eens horen, wat gy daar al van gezegd hebt.

K. Alles kan ik u nu zo niet mededelen, want dan was de tyd te kort, maar ik zal u enige hoofdzaken opgeven.

P. Nu dat staat my best aan; maar eer gy be-

[p. 18]

gint, ik wed, dat ik het raden kan, hoe gy het behandeld hebt.’

Hierover verwondert zich klaas; maar na eenig gesprek vervolgt de Predikant: ‘Laat ik zien, hoe ver ik het brengen kan.’ [Te vooren had klaas reeds erkend, dat hy door een hert eenen geloovigen had verstaan.] ‘Een hert is een vreesachtig dier, wordt door de honden nagezet, en loopt dan spoedig weg. De gelovigen zyn geringe lieden, en durven niet veel ondernemen, maar houden zich stil. De honden, de wereldsche menschen, vervolgen hen, en dan gaan zy op de vlucht; zy dragen wel zorg, van niet in hun gezelschap te komen, daar dit voor hun zeer nadelig is, en zulken dikwyls als verscheurende dieren op hen los gaan.

K. Dat hebt gy al vry wel geraden, ik dacht niet, dat wy zo gelyk dachten; maar gy hebt iets van aanbelang over 't hoofd gezien; want ik heb u niet van den helhond horen spreken.

P. Ja dat is ook waar, de Duivel moest 'er by, anders deugt het niet. Ik had waarlyk aan dien hond niet gedacht; men moet wel beven en sidderen, als hy aan 't blaffen gaat..... Maar laat ik verder gaan, het schreeuwen is het gebed, en om dat dit ernstig zyn moet, vooral als men in nood is, wordt het hier schreeuwen genoemd. De frissche waterstromen zyn de genadegaven van jesus christus. Hier kan dan vervolgens worden bygevoegd het verlangen van een Christen om by God in den Hemel te zyn, enz.’

De Leeraar toont vervolgens aan klaas het ongepaste van zulk eene manier van uitleggen, spreekt met hem over de rechte meening van den gemelden Psalm, en besluit met te zeggen: ‘Gy hebt enige nuttige dingen gezegd, en misschien zyn sommigen uwer horers hier door gesticht, maar zy kwamen eigenlyk daar niet te pas, en de menschen leren, langs zulk enen weg, een verkeerd gebruik van den Bybel maken. Preken is elks zaak niet, klaas! Ik meen, dat ik myn tyd nog al wel in acht genomen heb, en nog moet ik hier in dagelyksch leren. Men kan van u niet meer vergen, maar gy maakt, zonder dat gy 't weet, dat de menschen al meer en meer ene verkeerde bevatting van het dierbaar Bybelwoord krygen.’