Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1795

[p. 547]

Wreedheid en goedertierenheid tegen elkander over gesteld; met daar uit voortvloeijende zedelyke bedenkingen.

(Uit het Engelsch.)

Onlangs ben ik wedergekeerd van het verblyf, deezen Zomer eenige maanden op 't Land gehouden. Aldaar was ik ooggetuigen van het volgend Tooneel van Onregtvaardigheid en Wreedheid, 't geen my zo gevoelig aandeed, dat de indruk daarvan nog diep in myn geheugen geprent is, en 'er waarschynlyk veele jaaren ingedrukt zal blyven; misschien zal de dood het alleen uitwisschen.

Een arme Boer huurde een klein Landgoed van een ryken Landëdelman: en betaalde daar voor zo veel huurs, dat hy, met het betoon van de uiterste naarstigheid, en het volvoeren van den hardsten arbeid, naauwlyks de leevensnoodzaaklykheden voor zich en een talryk Gezin kon bezorgen. - Een ongeluk, veroorzaakt door het hoogopzwellen eener Riviere, door de gehuurde Landen loopende, voerde het grootste gedeelte van 's Boers verzamelde Hooigewas weg. Dit maakte het voor hem ondoenlyk om stipt te passen op het betaalen van zyn Landhuur: hy geraakte meer dan zes maanden ten achter.

Te vergeefsch smeekte hy om een weinig gedulds by zynen Landheer, tot een volgende Oogst hem in staat zou stellen tot het betaalen van de geheele schuld. De Landheer bleef onverbiddelyk; zyn hart was geheel vreemd van medelyden, en ongevoelig voor de zagte inspraaken der Menschlykheid. Hy beval zyn Zaakbezorger, die een hart bezat zo ongevoelig als dat zyns Meesters, om alle de Goederen van deezen Boer aan te slaan en te verkoopen: en schoon de Goederen, dus verkogt, veel meer beliepen dan de verschuldigde som, weigerde hy rekening te doen van het overschot.

De arme Landman, niet in staat om met zynen ryken, magtigen Landheer in een Pleitgeding te treeden, zou voor deeze onderdrukking hebben moeten bezwyken, en zich der deerlykste armoede, en het uiterste gebrek, met zyn talryk Gezin, hebben moeten getroosten, had de Menschenliefde van een Heer in de nabuurschap hem niet voor dit allerdeerlykst lot behoed. - Het verhaal van 's armen Boers ongeluk deedt by hem alle de aandoeningen der Menschlykheid op eens gaande worden. Hy vervoegde zich terstond tot den Landëdelman, en gaf hem te verstaan, dat, indien hy niet terstond den Boer het overschot van het ingekomen geld der Verkoopinge overgave, hy hem in Regten, volgens 's Lands Wetten, zou agtervolgen; Wetten, in-

[p. 548]

gerigt om den zwakken tegen de verdrukkingen der Magtigeren te verdeedigen.

De Landheer, voor de straf der ingeroepene Wetten dugtende, gaf terstond het overschot, zo onregtvaardig onder zich gehouden, over aan dien handhaaver des onderdrukten, die het onmiddelyk dien verdrukten en wanhoopenden ter hand stelde.

Deeze Heer liet het by deeze daad van Regt niet berusten. Overtuigd van de onvermoeide poogingen, welke de eerlyke Boer steeds aanwendde om voorwaards te komen, bewerkte hy dat 'er eene Inschryving geschiedde onder zyne Bekenden, om den Boer weder op de been te helpen, en ging zelve voor met het intekenen van eene goede somme.

Zulk een liefderyke bystand stelde den Landman in staat om de onderdrukkingen zyns voorigen Landheers te ontwyken, en de Landhoevenaar te worden van een beter en menschlievender Landëigenaar. Op wiens goed hy thans, vergenoegd en wel te vrede, geene gelegenheld verzuimt om zyn kleinen voorraad te vermeerderen door onaflaatend vlytbetoon. Steeds met lof gewaagende van zynen Weldoener, en de taal der zuiverste dankbaarheid uitboezemende.

Dit Voorval schetst ons, op het leevendigst en treffendst, twee tegen elkander lynrecht over gestelde Characters. - In 't een hebben wy voor oogen eene waare schildery van Regtvaardigheid en Weldaadigheid; Deugden, die den Mensch ten waaren cieraad strekken, die overeenstemmen met 's menschen Natuur, en bevorderlyk zyn tot 's menschen Geluk. - In het ander de waare afbeelding van Onregt en Onmenschlykheid; Ondeugden, die de Menschheid ontluisteren, en de banden der Maatschappye verbreeken.

Onderscheide beweegredenen zetten den Mensch aan tot het pleegen van Onregt. Eenigen zyn ingenomen met de zugt tot meerderheid, en, om dien staat van hoogheid te beklimmen, na welken zy haaken, zullen zy niet ontzien zich schuldig te maaken aan alle bedryven van te kortdoening en berooving, welke zy kunnen te werk stellen, zonder onder de straffende hand der Wet te vallen. - Eenigen zyn verslaasd aan zinnelyke lusten, en, om in weelde hunne dagen door te brengen, schaamen zy zich niet de goede en deugdzaame wreed te verdrukken, en hun zelfs van de leevensnoodwendigheden te ontzetten. - Eenigen voelen zich geplaagd door onleschbaaren Gouddorst, en stellen alle praktyken van bedrog en uitzuiging te werk, om schatten opeen te hoopen; die zy, schoon zy zelve 'er geen gebruik van durven maaken, weigeren, voor hoe gering een gedeelte ook, te besteeden om den elendigen en behoeftigen uit schreiende armoede te redden. - Eenigen denken, dat de minste terging een genoegzaamen grond geeft tot de gestrengste verdrukking, en volgens dit beginzel dryven zy hun vermogen om

[p. 549]

wraak te neemen, en iets betaald te zetten, tot het verst mogelyk uiterste. Maar de zodanigen zouden wel doen met te bedenken, dat, wanneer de wraak de maate der belediging te boven gaat, de wreeker zich schuldig maakt aan dezelfde onregtvaardigheid en wreedheid, als hy schuldig zou weezen, indien hy geene belediging, hoe genaamd, ontvangen hadt.

Om waarlyk regtvaardig te weezen, is het niet genoeg dat wy geen kwaad doen aan onze Medemenschen; wy moeten tevens, zo veel ons mogelyk is, de poogingen van anderen te hunner onderdrukkinge verydelen, de verdeediglooze onschuld beschermen en bedekken tegen de opgeheeven hand der gewelddaadigheid. - En, schoon wy des boven de kennisneeming der Menschlyke Wetten zyn, schoon wy geene knaaging des Geweetens gevoelen over het ongeholpen laasen der geenen die onze bescherming vorderen; moeten wy onszelven egter niet vleijen met den waan, dat Hy, wiens onpartydig oog door alle uitvlugten heenen ziet, ons strafloos zal laaten neenen gaan, wegens het verwaarloozen van onzen Pligt aan de Maatschappy verschuldigd, en het pleegen van daaden lynrecht aanloopende tegen de Voorschriften, de eeuwig heilige Voorschriften, van Rede en Godsdienst.

Naast de Regtvaardigheid, behooren wy bovenal bedagt te weezen op Weldaadigheid. Maar, wanneer wy deeze Deugd willen uitoefenen, behooren wy by onszelven naa te gaan, en toe te zien, dat wy des niet mistasten. Wy moeten bedenken, of onze omstandigheden gehengen de bedoelde Weldaadigheid te betoonen; want niet weinigen worden 'er gevonden, die edelmoedig zyn ten opzigte van Vreemdelingen, ten nadeele hunner Vrienden en Bloedverwanten. - Anderen worden 'er gevonden, die op een nog onverschoonlyker voet te werk gaan, die het eene gedeelte des Menschdoms berooven, om dien roof aan een ander uit te deelen, enkel om den naam van milddaadig te verwerven: dan deezen handelen even onregtvaardig als of zy dien roof ten hunnen eigen gebruike bekeerden; want waare Weldaadigheid moet alleen uitgeoefend worden met oogmerk om goed te doen, zonder benadeeling van iemand anders. - Desgelyks hebben wy ons eigen hart te onderzoeken, of wy aangedreeven worden door zuivere beweeggronden van Deugd en Menschenmin, gezuiverd van allen inmengzel van ydele eer- en praalzugt.

Zodanig zyn de beginzels, die rechtschaape Weldaadigheid moeten bestuuren, en de stappen regelen der zodanigen, die Rykdom of Magt bezitten om het Menschdom deeze zegeningen toe te schikken. De Zoonen der Armoede hebben een regt op den bystand en bescherming der Ryken. Hunne harten behooren open te staan als een schuilplaats voor

[p. 550]

de elendigen, en hunne koffers als schatkisten voor de behoeftigen. Maar Onmenschlykheid sluit niet dan maar al te dikwyls den weg tot de eerste, en de roestige sloten der Gierigheid beletten de liefhebbende uitdeeling van schatten, die in den opgeslooten staat beschimmelen.

Allen behooren wy steeds te bedenken, dat de Mensch niet voor zichzelven alleen geschaapen is; maar ten steun en ten voordeele der Maatschappye, welke alleen staande kan blyven door onderlinge goede diensten en daaden van Menschlievenheid. Deeze zyn Deugden die der Menschlyke Natuure den waaren luister byzetten. Deeze houden ons te zamen vereenigd met de oniosmaaklyke snoeren van onderlinge Liefde en wederzydsche Vriendschap. Deeze zyn de uitsteekendste Charactertrekken van een waarlyk Goed, en daar door Groet, Mensch.