Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1795

Leevensschets van den heer Abauzit.
Door M.B...

(Vervolg en Slot van bl. 161.)

In de Oude en Hedendaagsche Aardrykskunde was abauzit door en door bedreeven, en mogt, ten aanziene van die Onderwerpen, een wandelende Boekery heeten; men mogt zeggen dat hy Oud Griekenland en Egypten beter kende, dan de oude Grieken en Egyptenaars die Landen gekend hadden; alle zyne Kaarten waren vol met nuttige aanmerkingen over de Aardrykskunde^(*). Eenige Kaarten hadt hy zelve vervaardigd, als die van Egypte, van het Meir van Geneve; deeze laatste gaf hy aan den Hertog van richmond, die dezelve te Londen in 't koper deedt brengen; voor zich zelven hadt hy een andere gemaakt, die niet meer voorhanden is. Dan men heeft nog zyne Kaart wegens den overtocht van cesar uit Gaulen na Groot-Brittanje, waarby zeer geleerde Aantekeningen; hy hadt daar mede zyne Atlas opgevuld, als mede zyn Reisboek door alle de Landschappen van het Ryk van antoninus, dat van burdigala na Jerusalem, en van heracleus door Aulona en Rome tot aan Milaan.

(*) Van alle Aardrykskundigen stonden by hem in de hoogste agting de Heeren de lisle en danville; de laatste was misschien de éénige, die, in de Kaart des Heiligen Lands, Antipatris op eenigen afstand van de Zee geplaatst hadt, en de Heer abauzit bewees, uit eene plaats by josephus, beslissend die ligging. In de Kaart van Oud Italie, van dien zelfden Aardrykskundigen, vondt hy eene misstelling, welke hy met anderen gemeen hadt, in Bautoe der Romeinen te stellen waar thans Bonne ligt, in Faucigni, de groote weg, welke hy doet loopen door Geneve. en die kleine Stad zou zich uitgestrekt hebben tot dorte en bykans ontoeganglyke Gebergten. Bautoe was, volgens hem, het Oude Anneci.

[p. 198]

Men kon abauzit ten aanziene der Gedenkpenningen niet bedriegen door de volkomenste Naamaakzels der Oudheid. Hy hadt met alle oplettenheid in de Zeden en Gewoonten der Ouden zich geoefend; deeze kennis kwam hem te stade tot het recht verstaan der Opschriften, en diende hem om eenige der twyfelingen, waar in de Geschiedkunde ons nog laat, op te helderen.

Abauzit zou eene uitmuntende Tydrekenkunde hebben kunnen opstellen; hy vergenoegde zich met de dwaalingen der beroemdste Tydrekenkundigen te verbeteren^(*).

(*) Ik heb eene Aantekening van zyne hand gevonden, welke ten bewyze hiervan kan strekken. ‘In gevolge van myne Waarneemingen, is de Heer newton van gevoelen veranderd. Hy heeft de Verduistering (waargenomen door thales) in 't Jaar vóór Christus 585 gesteld, naar uitwyzen van zyne Opera posthuma, uitgegeeven door castilione. Langen tyd vóór dat de Heer des vignoles zyne Chronologie hadt uitgegeeven, schreef ik hem, dat ik my aan den Dag hieldt van eudemes den Griek, met de Histoire l' Astronomie en plinius, te weeten het 4de Jaar van de XLVIII Olympiade, 't welk overeenkomt met het Jaar 585, wanneer op den 28 van May een Eclipa van Θ meer dan geheel voorviel, volgens de tafelen van lansberge voor de Middaglyn van Smyrna of van Ephese, en dat de Berekening der Starrekundigen nog volkomener was voor de Hooge Bosschen, die de Ryken der Meden en Lydiers vaneen scheiden. Hy antwoordde my, dat hy lansberge volgde, en dat hy myne Aantekening in zyn Werk zou plaatzen. Indien de Heer mayer deeze Eclips in een ander Jaar gesteld heeft, wanneer men eene geheele Verduistering gehad heeft, betwist ik zulks niet; maar hy heeft niet beweezen, dat het de Eclips is van welke hier gehandeld wordt, voorspeld door thales, in het 4de Jaar van de XLVIII Olympiade, het 170 naa de Bouwing van Rome, volgens plinius, gelyk ik getoond heb in een kleine Verhandeling gezonden aan den Heer freret, naa myn Brief aan den Heer des vignoles. Het Jaar van die volslaagene Eclips, waar in de Vrede gemaakt werd tusschen alyatte en ciaxare, of diens Opvolger astiages, regelt de Tydrekenkunde van dien tyd, en die van de Heilige Schrift, wegens den Inval van den Geg en den Magog, of der Scythen in Palestina. Zie ezechiel XXXIX, enz. en herodotus’ De Kronyk van eusebius heeft onze Tydrekenkundigen misleid. Merkt hier by op, dat Vader le compte (Lettre I. sur la Chine) Vader petau verlaaten heest, en ook deeze Eclips op den 28 May 585 stelt.

[p. 199]

Deeze Weetenschappen, gevoegd by eene diepe kennis der Geleerde Taalen, deeden hem veele misslagen ontdekken in de verscheide Overzettingen, welke men ons van den Bybel gegeeven heeft. Hadt hy zelve daar van eene Overzetting vervaardigd, hy zou onze Heilige Boeken ontheven hebben van veele Wonderwerken, die, zo als hy beweerde, alleen derzelver bestaan hadden dank te weeten aan de zugt tot het Wonderbaare en aan de onkunde der Overzetteren, en die, zonder de eenvoudigen te stichten, kundigen ergeren.

Abauzit verstondt alle deelen der Fraaije Letteren^(*); hy heeft zelve Verzen gemaakt; doch men moet bekennen, dat, wanneer hy over eenige Dichtstukken oordeelde, de naauwkeurige Taalkenner soms den Man van Smaak deedt schuil gaan.

Indien zyne Kundigheden groot waren, zyne Zedigheid was niet minder. Ik zal 'er slegts twee staaltjes van bybrengen, van eene soort, waar in het allerbezwaarlykst is dezelve te bewaaren. Daar uit, dat de Heeren van de Academie der Weetenschappen den graad ten Noorden van Parys min uitgestrekt gevonden hadden, dan die ten Zuiden van dezelfde Stad^(†), hadt de Heer de fontenelle beslooten, dat de Aarde een Spheroïde was, plat aan de Poolen. De Heer abauzit beweerde, in tegendeel, dat, indien de Waarneeming wel gedaan ware en zeker ging, de Aarde eene Spheroïde moest weezen na de Poolen verlengd, en hy bewees het door een zeer eenvoudig betoog, door hem geplaatsl aan 't hoofd van zyne Memoire sur la Figure de la Terre^(‡). Hy schreef daar over aan een zyner Vrienden te Parys, en fontenelle verbeterde het eenigen tyd daar naa. Terstond zorgde abauzit dat zyne Memorie niet in druk kwam; hy weigerde dezelve te leveren, en

(*) De Heer de voltaire kende abauzit in diens Ouderdom, agtte hem hoog, ging hem zien, en raadpleegde hem by wylen.

(†) Memoires de l'Academie.

(‡) Deeze Memorie was slegts een klein gedeelte van een veel grooter Werk over de Theorie des Corps Celestes & les Causes de leurs Phenomenes, tirées du seul principe de la Pesanteur.

[p. 200]

twee jaaren vóór zyn dood nam hy 'er de eerste bladzy den van weg, 't welk die waren in welke hy bewees, dat fontenelle zich vergist hadt. - De Verhandeling van den Heer daniel bernoulli, over den Vloed en Ebbe der Zee, doorloopen hebbende, hadt hy geleezen, dat de hoogte der Vloeden, in een omgekeerde reden, stondt tot de Digtheid der Vloeistoffe, dat, by gevolge, de Vloeden veertien maalen minder hoog zouden weezen, indien de Oceaan uit Kwik bestondt, zonder in opmerking te neemen, dat de aannaderingen van verschillende lichaamen na een zelfde lichaam alle gelyk zyn in gelyke tyden, hoe verschillend ook de Digtheid moge weezen. - Zy, die weeten hoe zeer streelend het is eene Misstelling te ontdekken in het Werk van een groot Man, zullen hem bewonderen, die het weigert 'er zich eene eer van te maaken die ontdekt te hebben.

Als Lid van het Wetgeevend Lichaam, gedroeg hy zich altoos wys, altoos gemaatigd; dit laatste strekt soms niet tot lof; 'er zyn gevallen, waarin de gevaaren des Vaderlands Gemaatigdheid Zwakheid doen worden. In de onlusten van den Jaare MDCCXXXIV, was hy, door zyne verkeering, verknogt aan de zodanigen, die een meer Aristocratisch Bestuur begeerden, dan het onze is; maar zyn hart was Volksgezind. Hy was zulks nog meer, staande de laatste oneenigheden; hy verborg zyne gevoelens in geenen deele, en, gelyk hy niet alles in de Tegenparty wraakte, keurde hy alles by zyne Party niet goed. Beiden zogten zy hunne eischen gevestigd te krygen: abauzit hadt 'er geene, en hy dagt alleen op 't welzyn des Vahadt 'er geene, en hy dagt alleen op 't welzyn des Vaderlands; hy voorzag terstond, met leedweezen, dat deeze Onlusten op nieuw een Middelaarschap van buiten zou te wege brengen; voor deeze vreesde hy, dezelve aanziende als vernederend voor de Overheid, voor de Burgers, en voor den ganschen Staat. Hy genoot de vertroosting niet van den Vrede in zyn Vaderland hersteld te zien, en het is misschien in deeze byzonderheid alleen dat hy ongelukkig geweest hebbe^(*).

(*) Abauzit schreef twee Dissertations sur l'Histoire Ancienne de Geneve, welke men vindt in die van spon. Tom. IV. Hy besprak aan de Stads Boekery verscheide Handschriften, de Geschiedenis der Stad betreffende; voor den Heer vernet hadt hy opgesteld eene Dissertation fur les premieres tems de la Republique.

[p. 201]

Ik zal geen tafereel maalen van die Gelykmoedigheid, welke hem nooit begaf; van de aangenaamheid zyner Verkeering; van zyn afkeer van alles wat hem eenige onderscheiding kon geeven; van dat zagt meêwaarig Character, 't welk hem, als een waar Menschenvriend, tegen den éénigen Knegt dien hy hieldt, niet deedt spreeken op den toon van een goeden Meester, maar op dien van een Vriend; van zyne Spaarzaamheid; van zyne eenvoudige en zuivere Zeden, die aan zyne Jeugd de rypheid van Bedaagdheid en aan zynen Ouderdom de vrolykheid eens Jongelings byzetten. - Ik zou dit alles slegt schilderen voor die hem gekend hebben, en eene zwakke Schildery zou niets betekenen voor die hem niet kenden.

Ik zal geen lyst zyner Vrienden opgeeven; men zou 'er groote Naamen op zien pronken; doch abauzit is groot genoeg van zichzelven, en heeft dien ontleenden glans niet noodig om in aanmerking te komen. 't Is in de Lofredenen van die Grooten, dat men moet zeggen: ‘Hy is een Vriend geweest van den Wyzen abauzit!’

Eene uitzondering moeten wy hier maaken ten opzigte van Persoonen min bekend door hunne Geboorte en Waardigheden, dan door hunne Deugden en uitsteekende Kundigheden. Tot deezen behoort Madame de Hertoginne d'enville, eene Wysgeerige Vrouw in den schoot der Wereldlyke Grootheid, die ten Hove weet te leeven en de agting der Wyzen te verdienen; de Hertog de la rochefoucault, in wien hy al het Vernuft ontdekte van den Schryver der Maximes; Mylord Graaf van stanhope, wiens naam ons teffens het denkbeeld herinnert van een Geleerden, een Wysgeer, en een uitsteekend Patriot. Maar indien wy hulde verschuldigd zyn aan de Deugd, als zy zich by lieden van hoogen rang vertoontzyn wy dan niets verschuldigd aan eenen Burger, die door de Deugd zyn vergeeten staat opluistert? Ik zou my schaamen met stilzwygen voorby te treeden die byzondere Persoonen van geen rang, die de agting en de vriendschap van abauzit verdienden, als ik my niet in de noodzaaklykheid bevond om my te beperken, en indien ik niet dagt, dat de Vrienden van een' Wyzen, die niet zogt zich bekend te maaken, weinig verlangen om bekend te worden.

De Heer rousseau heeft abauzit niet gepreezen; hy heeft hem afgeschilderd in deeze Aantekening, voorko-

[p. 202]

mende in zyne Nouvelle Heloïse^(*). ‘Neen, deeze Eeuw der Wysbegeerte zal niet voorby gaan zonder eenen waaren Wysgeer voortgebragt te hebben. - Ik ken 'er één, één enkelen, ik stem het toe; maar dit is veel, en, ten overmaate van geluk, het is in myn Vaderland dat hy bestaat. Zou ik hem hier durven noemen, hem, wiens weezenlyke roem daarin gelegen is, dat hy geweeten heeft weinig bekend te blyven? - Wyze en zedige abauzit! dat uwe zo verhevene eenvoudigheid aan myn hart eenen yver vergeeve, die uw naam niet ten voorwerp heeft? Neen, gy zyt het niet dien ik wil bekend maaken aan eene Eeuw onwaardig om u te bewonderen; het is Geneve, 't welk ik wil opluisteren door uw verblyf; het zyn myne Medeburgers die ik wil eeren, wegens de eer die zy u bewyzen. - Gelukkig het Land, waar de Verdienste, die zich verbergt, daarom te meer geägt is! Gelukkig het Volk, waar de zich veel aanmaatigende Jeugd den Stelzeltoon verlaagt, en zich schaamt wegens haar vdel geleerd gezwets voor de Geleerde Onkunde des Wyzen! Eerbiedenswaardige en deugdzaame Grysaart! Gy zyt niet uitgetrompet geworden door de fraaije Geesten; hunne luidrugtige Academiezaalen hebben niet weergalmd van Lofspraaken over u; in stede van, gelyk zy, uwe Wysheid in Boeken uit te stallen, hebt gy die in uw Leeven ten toon gespreid, ten voorbeelde van het Vaderland, 't geen gy u verkoozen hebt; dit Vaderland, 't welk gy bemint, en u hoogagt. - Gy hebt als socrates geleefd; dan hy stierf door de hand zyner Medeburgeren, en gy, gy wordt door die van uwe Medeburgeren gestreeld.’

Deeze hoogschatting van rousseau was van alle veinzery geheel ontheven; steeds stelde hy, tegen de beschuldigingen zyner Vyanden, de Vriendschap over waar mede die deugdzaame Man hem vereerde^(†). ‘Gy,’ dus

(*) Tom. III. p. 5. Edit. de Lausanne.

(†) De Heer rousseau, die bezig was met het vervaardigen van de Artykelen over de Muzyk der Ouden, in de Encyclopedie, en ten dien einde alle de Boeken daar toe betrekkelyk in 's Konings Boekery geleezen hadt, hieldt over dit Onderwerp een gesprek met abauzit. Hy vondt hem zo afgerigt op dit Onderwerp, dat hy geloofde dat deeze geleerde Man zich daar mede op dien tyd bezig hieldt. 't Is tien jaaren geleden, zeide de Heer abauzit, dat ik dit slag van Letteroefening heb laaten vaaren. - Abauzit hadt hoogagting voor rousseau, hy beminde diens Schriften, bewonderde het vernuft van dien Burger, en nam diep deel in de ongelukken welken hem beliepen. Van alle Schriften van rousseau bleek abauzit meest geleezen te hebben het Contract Social; op dit Werk hadt hy verscheide Aantekeningen gemaakt.

[p. 203]

schreef rousseau in den laatsten Brieve dien hy abauzit toezondt, ‘gy kent de redenen myner Tegenstanderen; zie hier de myne; beoordeel hun, beoordeel my; zy hebben my kunnen straffen, indien ik strafwaardig was; maar indien cato my vryspreekt hebben zy my onderdrukt.’

Abauzit lei, op den twintigsten van Lentemaand des Jaars MDCCLXVII, dit Leeven af met de kloekmoedigheid en de deugden eens Wyzen!