Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1795

Bedenkingen, over de gelykvormigheid tusschen de planten en dieren.

(Overgenomen uit sullivan's View of Nature, in Letters to a Traveller among the Alps.)

Wegens het weezen en de eigenschappen des Leevens zyn wy ten eenemaale onkundig. Wat het Leeven eigenlyk is, schynt al te fyn voor ons verstand om te bevatten, of voor onze zinnen om het te onderscheiden. Alle Dieren zyn begaafd met Gevoel, of ten minsten met Aandoenlykheid (Irritability); dit laatste heeft men aangemerkt als het onderscheidend kenmerk van Dierlyk Bestaan. Wy kennen gewaarwording toe aan bezintuigde Lichaamen, wanneer wy bemerken, dat zy Zintuigen bezitten gelyk aan onze eigene, of wanneer zy, in zekere omstandigheden, werken op dezelfde wyze als wy werken. Indien een bezintuigd weezen oogen, ooren en een mond, heeft, dan besluiten wy natuurlyk, dat het dezelfde Gewaarwordingen hebbe, als deeze Zintuigen aan ons schenken. Indien wy een ander wee-

[p. 11]

zen zien, welks maakzel niets overeenkomstigs oplevert met onze Zintuigen, of ons uitwendig zintuiglyk gestel, en nogthans zich schielyk zamentrekt op het minste aanraaken, het lichaam eenpaarig na het licht wendt, kleine Insecten met sprieten of eene soort van armen, vat, en dezelve brengt na eene opening in het voorste gedeelte geplaatst, twyfelen wy niet hetzelve een Dier te noemen. Snydt het die armen af, berooft het van het vermogen om het lichaam zamen te trekken, of uit te breiden, de natuur van dit weezen zal daar door niet veranderen; maar wy zullen buiten staat zyn om te bepaalen of het eenig gedeelte van leeven bezitte. Dit is ten naasten by de staat der kleine deelen van een Polypus afgesneeden, vóór dat het hoofd weder begint aan te groeijen. Het Raderdiertje, de Aaltjes in bedorven koorn, de Slekken van welken de Philosophical Transactions gewaagen, leveren blyken op, dat alle schynbaarheid des Gevoels, óf zelfs van Aandoenlykheid, niet voor maanden maar voor verscheiden jaaren opgeschort zvnde, nogthans het Leeven deezer Diertjes niet uitgebluscht is: want zy betoonen te leeven als 'er gepaste warmte of vogtigheid bykomt. Indien wy dan geene andere kenmerken hebben om het Leeven te onderscheiden, dan Beweeging, Gevoel of Aandoenlykheid, zo kan, daar gemelde Diertjes jaaren lang kunnen blyven in eenen staat, waarin elk een ze voor volstrekt dood zou houden, het Leeven waarschynlyk bestaan in veele Lichaamen, die wy gewoonlyk even onbezield aanmerken als steenklompen.

Waar een vaatagtig Stelzel is, behelzende een beweegende voedende Sap (Succus) daar is Leeven; en waar Leeven is, daar kan, althans men kan het tegendeel niet bewyzen, een meer of min scherpe bevatting plaats hebben. Dezelfde wyze van redenkaveling uit de overeenkomst ontleend, welke der Planten het vermogen van bezeffen zou ontzeggen, zou even zeer van Dierlykheid uitsluiten zodanige Dieren, die de stompste Zintuigen bezitten, vergeleeken met de zulken die met de meeste en scherpste begaafd zyn. Het bevattend of gewaarwordend vermogen van den Mensch schynt oneindig grooter, vergeleeken met dat der Koraalen, Zeepennen en Oesters, dan de gewaarwording van deeze die men voor Dieren erkent, als men dezelve vergelykt met de tekens van gewaarwording ten toon gespreid by veele die men Planten noemt. - Spon-

[p. 12]

sen openen en sluiten derzelver openingen; Koraalen en Zeepennen steeken derzelver takken uit, of haalen ze te rugge; Schelpdieren openen of houden derzelver Schelpen geslooten, om voedzel te neemen, of eenig onheil af te weeren, en het is uit deeze beweeging der Spieren, dat wy opmaaken, dat de Weezens, welke dezelve betoonen, bevatting hebben, of, 't geen op 't zelfde uitkomt, dat ze Dieren zyn.

In het Groeiend Ryk, kan men eene dergelyke spieragtige Beweeging by veele Planten waarneemen, zo volkomen, bepaald, en onderscheiden zigtbaar, als by de Dieren van de evengemelde soort. De Planten, onder den naam van Heliotropae bekend, keeren zich dagelyks met de Zon om: door steeds haare oppervlakten aan dat Licht des daags aan te bieden, schynen zy zo zeer eenig voedzel uit die straalen te begeeren, als eene laag Oesters dit van het Water verlangt; de Schelpen by het inbreeken van den vloed openende. De Flores Solares zyn zo eenpaarig in zich te openen en te sluiten, als de Dieren in het in agtneemen van den tyd om zich te voeden, en het voedzel te verteeren; eenige neemen, in deeze beweegingen, de Jaarsaisoenen niet in agt; maar openen en sluiten de Bloemen, op het zelfde uur, in alle Jaarsaisoenen; andere, even als verscheide Insecten, die zich vertoonen of niet te voorschyn komen, naar maate van de hette des Weers of der Lugtstreeke, openen zich laater op den dag, of geheel niet, als men ze verplaatst heeft van eene Zuidlyker na een Noordlyker Breedte. Men heeft eene menigte van Planten, die, by het aannaderen van regenagtig weêr, zo geregeld de Bladeren sluiten, dat zy eene soort van Instinct of Voorgevoel schynen te hebben, niet ongelyk aan dat der Mieren. En, 't geen nog zeldzaamer is, de Planten blyken een soort van Hygrometers te zyn; want by verscheidene bespeurt men eene uitzetting of inkrimping der vezelen, die, in alle opzigten, aan de vereischten van een Vogtmeeter beantwoordt. De vezelen dier Planten, aangedaan wordende door de gesteldheid der Lugt, worden opgetrokken of uitgerekt naar gelange het weêr verandert, en wyzen gevolglyk de graaden van droogte of vogtigheid des Dampkrings aan. - Jonge Boomen in een digtbegroeid Woud, bevindt men dat zich wenden tot dat gedeelte waar het licht doordringt, even gelyk men dit waarneemt by Planten, gezet in een donkere kamer, zich uitstrekkende na een lichtstraal, welke door een gas

[p. 13]

wordt ingelaaten, en gelyk de Koorn-airen zich na het Zuiden strekken.

Zo weet men ook, dat de Wortels der Planten zich, met eene soort van afkeer, afwenden van alles wat zy schadelyks ontmoeten; dat ze de gewoone rigting verlaaten, en zich met eene natuurlyke en als onwederstandlyke aandrift keeren na waterverzamelingen in derzelver bereik gesteld. Veele Planten toonen, op een ligt aanraaken, een stuipagtige trekking in de Vrugtdeelen. Wat eenige uitwerking kan baaren op een Dierlyk Zintuig, als de drukking van andere lichaamen, hette en koude, de damp van ontstooke zwavel, van vlug zout, het gebrek van lugt, enz. vindt men dat ook werkt op de Planten, met den naam van gevoelige Planten bestempeld. - Maar wy zullen niet staan blyven om verdere voorbeelden van die soort by te brengen. Wy hebben 'er reeds veele aangevoerd, die in vaardigheid van deeze aandoeningen het schynen te winnen van eene menigte Dieren. Nu, de beweegingen van Schelpvisschen en Zoophyten toe te schryven aan een inwendig beginzel van eigenwillige werkzaamheid; hier van een bewys te ontleenen voor de gevoeligheid van die Weezens; en de meer aanmerklyke beweegingen der Planten toe te kennen aan zekere werktuiglyke uitzettingen of inkrimpingen der deelen, veroorzaakt door een van buiten aangebragte werking, is eene dwaaling tegen den regel der Wysbegeerte, die dezelfde oorzaaken stelt voor uitwerkzels van dezelfde soort.

De beweegingen zyn, in beide de gevallen, even zeer geschikt tot behoudenisse van het Weezen, waar toe zy behooren; ze zyn even onderscheiden en eenpaarig, en moeten even zeer uit werktuiglyke beginzelen afgeleid, of erkend worden als merktekens van gewaarwording. De voortplanting, de voeding, het maakzel, het leeven, de gezondheid, de ziekte, en de dood der Planten, leveren geen onderscheidend merkteken op tusschen dezelve en de Dieren. Eene vereeniging der Sexen, om zyns gelyken voort te brengen, behoort zo wel tot zekere Planten als tot zekere Dieren. Uit- en inademing, uitwaaseming en en indrinking, en waarschynlyk een omloopend vogt, behoort tot de Planten zo wel als tot de Dieren. Leeven komt aan deeze Schepzelen der beide Ryken even zeer toe, en schynt in beide van hetzelfde beginsel af te hangen. Beide zyn ze buiten staat om alle soorten van voedzel geschikt te doen zyn voor haare zelfstandigheid: want

[p. 14]

men bevindt, dat de Vrugten een smaak van den grond aanneemen, even als de melk, het vleesch, de beenen, en de pis der Dieren dikwyls uitwyzen, welk byzonder soort van voedzel zy gebruikt hebben. Beiden sterven zy van ouderdom; van overmaat van honger en dorst: beiden komen ze om door uitwendig aangebragt leed, door de ongenade des weêrs, of vergiftigend voedzel.