Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1795

Republikeinsche Redevoeringen. Eerste Stuk. In 's Gravenhage, by J. Plaat, 1795. In gr. 8vo. 192 bl.

Over de Verlichting. - Over de waarde der Menschheid en eenige Republikeinsche Deugden. - Over de Maatschappy. - Over de Vaderlandsliefde. - Over de Vooroordeelen. - Over den Godsdienst van vrye Burgers. - Vergelyking van het voorgaande en het tegenwoordig Bestuur. - De waare Vaderlander. - Over de beste Regeeringsvorm. - Op het sluiten der Alliantie met de Fransche Republiek. - Tafereel van de eerste Opkomst der Vereenigde Nederlanden. - Aan myn Vaderland.

Ziet daar, Leezers! de Opschriften der Onderwerpen van de Redenvoeringen, in dit Stukje voorhanden; alle gewigtige, hoogstbelangryke en behandelenswaardige, Onderwerpen - alle behandeld op eenen zwellenden trant. Aan het slot der eerste Redenvoering vinden wy een geschilderde schets van den staat van Nederlandsch toekomstige Welvaard. Wy zullen 'er alleen het laatste beeld met 's Schryvers sterk gloeiende verwen van vertoonen. - ‘Ziet gindsch uwe Koopvlooten van Noordtot Zuidpool langs gekemde baaren stevenen. Ziet de bewoonders der Overzeesche stranden op haare nadering juichen, in de handen klappen en vriendschaplyken tribuit brengen, geen bliksembraakende Zeekasteelen ontveiligen langer de golven. De Zee, aan alle vol-

[p. 603]

keren gemeen, is vry als de natien; geen donderklooten gonzen meer langs haare vlakte, nog geen bloedvlag spiegelt zich in haare baaren, eeuwige vrede woont op haar, en vriendschappelyke Hoezeên, die de volken elkander toeroepen, klinken langs haare afgronden!’......

Alles egter is niet in dien overdreeven styl: alle Redenvoeringen hebben 'er tog wat en de meeste te veel van. Min beredeneerd is daar door dikwyls de voordragt. De Vaderlandsliefde, dat schoon Onderwerp, deelt in deeze misvormingen. ‘Wy zullen,’ zo hooren wy daar den Redenvoerder, ‘de Vaderlandsliefde van eenen anderen kant, en wel als een ingeschapen trek, beschouwen, die aan alle volkeren gemeen is. Ja zich zelf tot de redenlooze Dieren, en zelfs tot de beweeglooze Planten, uitstrekt.

Wenden wy onze oogen op de woeste gewesten der Aarde, waar eeuwig ys de stroomen bevloerd, onsmeltbaare sneeuw de bergen bedekt, en onafgewisselde dorheid in de valeien heerscht, schouwen wy op de bewoonders van deeze Gewesten, de vreugd blinkt uit hun oogen, en het vergenoegen schenkt hun de rykste schatten, en vergoed dubbel hun door de Natuur misdeelde Luchtstreek. Spreekt hen van gewesten, waar onafgewisselde vrugtbaarheid woont, waar zich Hemel en Aarde vereenigen om een Paradys te scheppen, spreekt hen van die Gewesten, en poogt hen met u derwaards te troonen. Ziet dan de schimpende glimlach op hun gelaad, zy verachten uwe aanbiedingen, en zyn met hun bemind Vaderland, hoe woest en onvrugtbaar, dubbeld te vreden, en gereed dat tegen iederen aanval van buitenlandsche geweldenaars te verdeedigen, ja dikwyls dapperder te verdeedigen, dan de inwoonders van eeuwig vrugtbaare gewesten, hunne Paradyzen en Lusthoven ... of ... wenden wy ons na de dorre Zandwoestynen, waar de zon den schedel en het brandend zand de voetzoolen van haare bewoonders verzengt, waar vrugtbaare regen nog verkwikkende daauw nimmer de wildernissen verfrischt, en vraag den kroeskoppigen Moor of hy u volgen wil, zyn antwoord zal u beschaamd maaken, en meenigen ontaarten Vaderlander doen bloozen.’ - Wy zullen hier op geene aanmerkingen maaken, en laaten stil aan zyne plaats het jammerhartig be-

[p. 604]

wys, in een goede zaak, van de Dieren en Planten ontleend. - Valsche Munt!

't Kan niet wel anders dan uit gebrek aan een geregeld en wel vooraf doordagt plan ontstaan, dat men, op eene en dezelfde bladzyde, ‘te verre van zyn onderwerp afdwaalt, en tot hetzelve wederkeert,’ zie bl. 68. Hier door ‘dwaalt hy,’ volgens eigen bekentenis, ‘geheel van zyn onderwerp af.’

Het voeren van den Styl, waarin doorgaans deeze Redenvoeringen opgesteld zyn, loopt altoos gevaar van deerlyke vallen te doen, en van de hoogte in de laagte neder te storten; dit ook wedervaart onzen Redenaar te meermaalen. Men hoore hem in de Redenvoering over de beste Regeeringsvorm, anders geenzins de minste: ‘De verschillende soorten van Adelregeeringen zullen wy thans niet beschouwen; zulks laat ons bestek niet toe; maar wy zullen nog eenige vlugtige blikken werpen op die welke weleer zo rampzalig voor myn Vaderland was, en waa, onder wy te meermaalen brandende zuchten loosden, dan welke zuchten de Almachtige heeft verhoord, en on, tot een vry volk gemaakt.

Ryke maar dikwyls domme, by hunne Jachthonden opgevoede en van de Regeering des Lands niets weetende, Edellieden wierden in den Raad getrokken; jonge Lafbekken, welke naauwlyks de roede ontwassen waren, wierden gesteld om over den Burger te heerschen, hoe konden deezen tog de belangens der Onderdaanen, welke zy tot Vaders hadden behooren te verstrekken, waarneemen? en hoe kon de Burger achting betoonen aan zulk eenen die zich dikwyls meer met kinderagtige kleinigheden bezig hieldt dan met het Vaderland te bestuuren? en dikwyls verwaardigden zulke baardelooze Jongelingen den in den dienst van zyn Vaderland oud geworden Grysaart nog niet met een groet, schoon deeze met de alleruiterste beleefdheid hun bejegende. Het sterven van eenen Jachthond, of het verlies van eene gekamerde Maitres, bragt hun in een kwaade luim, en dit moest dan de Burger ontgelden, schoon hy door zyn zweet en bloed de Jachthonden en Maitres zo wel als den jongen Lafbek hielp onderhouden.’

De Redenvoering op het sluiten der Alliantie met de Fransche Republiek schynt, volgens eene Aantekening, de eenig daadlyk uitgesprookene in een Vaderlandlievend Ge-

[p. 605]

zelschap te ******, en met eenige veranderingen in deeze Verzameling geplaatst. Zy dunkt ons de beste.

‘'t Is waar,’ hooren wy daar in den Redenvoerder zeggen, ‘gy hebt uwe Vryheid duur gekogt, indien men dezelve duur kan koopen; 't is waar men heeft honderd Millioenen van u geëischt, en kwaadwilligen hebben dit alomme uitgekreeten als onedelmoedig van de Franschen; maar, Burgers! wat ik bidden mag, overweegt toch eens wat deeze honderd Millioenen, ja, wat al het goud der aarde in tegenstelling komt met het bezit der Vryheid. En hoe veele Millioenen hebben niet de aanhangers van het voorig bewind doen aanbieden aan de Franschen, om van hun Vrede te verkrygen? Welke schatten gy ook zoudet hebben moeten opbrengen, en wat hadt gy voor dezelve gekogt? Kluisters! Welaan, toont dan, Vryheidlievende Belgen! dat u geene opofferingen te dierbaar zyn voor het bezit der Vryheid, en dan zal de Voorspoed welhaast uwe Provincien weder bewoonen.’

De Redenaar toont alleszins, ondanks de opgemerkte gebreken, een warm Patriot te weezen: en in zo verre hebben zyne Stukken, wat ook aan de uitvoering hapere, verdiensten. Taal en spelling zyn vry ongehaavend. Beterschap in 't een en ander verhoopen wy in een Tweede Deel.