Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1795

[p. 444]

De waarde der Horoscoopkunst, of zedig Onderzoek over het bestaan en de nuttigheid der Astrologie, of Sterrenvoorzegkunde; door Herm. Jo. Krom, Professor en Predikant te Middelburg Lid van het Zeeuwsche en andere Genootschappen. Te Middelburg by P. Gillissen, en de Wed. J.P. Gillissen, 1795. In gr. 8vo. Behalven het Voorberigt, 179 bl.

De Hoog Eerw. krom, zo niet een der werkzaamste Leden van het Natuurkundige Gezelschap te Middelburg, is althans onder hun de mildste met de vrugten van zynen arbeid den Landgenooten mede te deelen, gelyk onze Aankundigingen van 's Mans veelvuldigen arbeid uitwyzen. - Arbeidzaamen in het vak der Letteren en Weetenschappen kunnen bezwaarlyk zeggen: ik zal nooit over deeze of geene stoffe pen op 't papier zetten. Eene leiding van omstandigheden brengt ons in eenen stand, die een anders niet verkiesbaar voorwerp verkieslyk doet schynen. Dit is 't geval geweest onzes Hoogleeraars, blykens zyn Voorberigt en den Aanvang deezes zedigen Onderzoeks. 't Welk volgens deezen leiddraad is ingerigt.

Een kort Berigt van de Geschiedenis der Astrologie, en opheldering van 't geen men door de Astrologie of Sterrenvoorzegkunde te verstaan, en in het stellen van den Globe ten dien einde waar te neemen, hebbe. - In de Heilige Schrift is geen grond voor de beoefening van deeze Kunst; veeleer wordt dezelve daar in veroordeeld. Een uitvlugt hieromtrent beantwoord. - Gewigtige bedenkingen, welke het Gezond Verstand tegen de Astrologie aan de hand geest. - Dezelve nader wederlegd uit het Leerstuk van Gods byzondere Voorzienigheid; - uitweiding over dit voor den Mensch en Christen troostryke Leerstuk - op dit onderwerp toegepast, ter omverwerping van zekeren bepaalden Invloed, welken de Sterren op de lotgevallen der Menschen hebben zouden. - Ook heeft men geen grond, om, buiten zulk een invloed, de Sterren voor Moniteurs of Aanwyzers van onze Lotgevallen te houden, uit hoofde van zekere Harmonia Praestabilita, of voorafgestelde Overeenstemming, van het eene met het andere.

Twee zwaarigheden brengt de Hoogleeraar voorts by, en ruimt ze uit den weg - de eene ontleend uit de verbaazende moeite, welke door de grootste Geleerden, waarschynlyk niet zonder vrugt, aan de beoefening van die kunst besteed is - de andere uit de ondervinding van zo veele welgelukte Horoscoopen, - welke hy geheel uit den weg ruimt, en 'er by gevolge uit besluit tot de volslaagene onge-

[p. 445]

grondheid der Horoscoopkunst. - Verder toont hy den invloed, welke de voordeelen, van ouds aan de beoefening der Astrologie verbonden, natuurlykerwyze kunnen gehad hebben; schoon egter verscheiden der grootste Sterrekundigen met die kunst niets ophadden; maar dezelve veeleer als ongegrond verachtten. - Voorts voert de Schryver eenige Bedenkingen aan tegen de laatere en hedendaagsche Astrologisten of Horoscooptrekkers, inzonderheid omtrent de Voorspellingen in de Brieven van Meester franciscus, enz. of Spiegel der Waereld, op naam van ludeman uitgegeeven, en wat de vooroordeelen en geneigdheid voor zulk eene gewaande Kunst, ook in deeze verlichte Eeuwe, somtyds zelfs by kundige Lieden, nog leevendig houdt.

Hier aan hegt de Hoogl. een Betoog over de Schadelykheid voor den Mensch (niet tegenstaande men van gods zyde de Leer eener Praedestinatie erkent,) om zyn Lot vooraf te weeten. En leidt uit alles deeze gevolgen af: dat de Horoscoopkunst geenen grond heeft van bestaan; en, al bestondt 'er zulk een kunst, dat het voor het Menschdom wenschlyk zou zyn dat dezelve nimmer beoefend werd.

Ziet daar de grondschets eener Verhandelinge, by Afdeelingen gedaan, waar wy zo veel weetenswaardigs, zo veel welberedeneerds, in aantroffen, dat dit ryklyk kan opweegen tegen Uitweidingen, die soms vry groot, en door den Schryver hier en daar zelve gevoeld en erkend zyn (zie bl. 70 en 146.) - tegen het louter Theologische, 't welk de Schryver daar in gemengd heeft, en ons min, dan het overige, smaakte.

Te recht neemt hy in aanmerking, op dat wy het een en ander aanstippen, hoe de Ontdekking der nieuwe Planeet Uranus door herschel de Astrologisten moet in verlegenheid gebragt hebben. Het antwoord, 't welk hy vermeldt dat daar op kan gegeeven worden, naamlyk ‘dat mogelyk wel gebrek aan kunde en waarneeming van deeze Planeet oorzaak geweest ware van het missen van zommige Voorzeggingen, en van het gebrek, het welk daar door in zeer veele getrokkene Horoscoopen moet plaats gehad hebben;’ dit antwoord hebben wy, met de daad, door een Voorstander van die Kunst hooren geeven; die zyne blydschap over deeze Ontdekking betuigde, en daar in grond meende te vinden, om veele tot nog begaane misslagen te zullen verbeteren. Een niet ongeestig redmiddel in de verlegenheid, waar in hy zich ten opzigte zyner vermeende Kunst gebragt vondt.

Wel te recht logenstraft de Schryver de Voorspellingen uit den Sterrenstand opgemaakt, door het voorbeeld van den wereldberoemden Mathematicus en Astrologist stöfler, die ten tyde van carel den V leefde, en in den Jaare 1524 de

[p. 446]

stoutheid hadt eene Voorzegging te doen van eene schriklyke verwoesting, welke, in 't gemelde jaar, als door een anderen Zondvloed, over de Wereld komen moest. Eene Voorspelling die grooten schrik door Europa verspreidde, en veel geloofs vondt; dan schoon de Conjunctie van Saturnus Jupiter en Mars, in het teken van de Visschen, in 't gemelde jaar geschiedde, en die deerlyke verwoesting niet alleen door stöfler, maar ook door andere Sterrekundigen, in Asia, Africa en Europa, voorspeld was, niet kwam; maar dat dit eigenste jaar een der schoonste en vrugtbaarste was, ooit beleefd.

Dit wel uitgekoozen voorbeeld leezende, verwonderde het ons, dat de Verhandelaar, die, blykens zyne veelvuldige Aantekeningen, eene zeer uitgebreide Beleezenheid bezit, daar niet byvoegde een nog zeer jong geval van dien aart, in ons Vaderland gebeurd. En 't geen wy niet ongepast oordeelen hier te herinneren. De Sterrekundigen hadden in den Jaare 1774 waargenomen, dat de Planeeten Mercurius en Mars in dit jaar zeer na voorby onzen Aardbol zouden loopen: zommigen hadden zich uitgelaaten over de mogelykheid, dat de nabyheid van een deezer Dwaalsterren aan onze Aarde op dezelve eenigen invloed zou kunnen hebben. Dit ontrustend gerugt waaide uit Frankryk welhaast in andere Ryken, en ook in ons Vaderland, over, 'er ontstondt veel bekommerings onder 't Gemeen, 't welk den achtsten van Bloeimaand met schrik zag naderen als 's Aardbols jongsten Dag. Dan nergens in onze Gewesten liep die benardheid tot zulk een uitersten als in Friesland, waar een dweepend Schoolmeester den Propheet speelde, en de akeligste gebeurtenissen voorspelde. Zo veel geloofs vondt het by zommigen, dat zy hunne Broodwinningen lieten stilstaan, in het denkbeeld, dat zy, naa den achtsten van Bloeimaand, des niet zouden behoeven. De Hooge Regeering van dat Gewest oordeelde het noodig, ter bedaaringe van de zo zeer ontrustte gemoederen, en ter voorkominge van meerder verwarringe, een Berigt te laaten opstellen en wereldkundig maaken. - Deeze Verklaaring veroorzaakte wel eenige gerustheid in de gemoederen; doch de vrees verliet de beklemdste harten niet te eenemaal, dan naa dat de angstig te gemoet geziene achtste van Bloeimaand, zonder dat 'er op denzelven iets zonderlings door de werking der Dwaalsterren veroorzaakt werd, ten einde geloopen was, wanneer het Bygeloof, naar gewoonte, zweeg, en het gegrond belachen van kloeker verstanden, met geduld, moest verdraagen. Wy tekenen dit over uit de Vaderl. Hist. ten onmiddelyken Vervolge op wagenaar, XXIV Deel, bl. 364, enz. waar men ook het van Staatswegen geruststellend Geschrift vindt; dat ook in de Nieuwe Nederl. Jaarb. van dat Jaar voorkomt.

[p. 447]

In het dubbel verdiende veragtlyk licht plaatst de Verhandelaar den Spiegel der Waereld, op naam van Dr. ludeman, door Dr. kersteman, uitgegeeven. Een Werk, 't welk tot schande van onze Eeuw en van ons Vaderland getuigt, daar van dit lompe Prulschrift vol Voorzeggingen binnen vier maanden tyds, een eerste druk, van 2200 Exemplaaren, niet alleen vertierd werd; maar welk Werk, in laateren tyd, zulk een onnoemlyken aftrek hadt, dat het nog zesmaal is herdrukt en uitverkogt geworden.

De sterke gezogtheid van zulk een Werk, in onzen tyd en in ons Land, toont genoegzaam, hoe verdwaasd onze Landgenooten over 't algemeen nog zyn, en hoe zeer zy noodig hebben tegen dit schadelyk Vooroordeel met allen ernst gewaarschuwd, en afgemaand te worden van eene Dwaasheid, om het met geen erger naam te bestempelen, die wy, tot ons leedweezen, ondervonden hebben, dat niet alleen heerscht by het zogenaamd Gemeen, maar ook lieden van eenen anderen Stand aankleeft, en waarvan men de spooren aantreft by menschen, die men anderzins zou verongelyken, als men ze voor kleinverstandig hieldt. Voor deeze laatstgemelden kan het Onderzoek, hier voorhanden, dienen; en ware het te wenschen, dat iemand zich verledigde, om, meer in den Volkstoon, een Stukje te vervaardigen, ter bestrydinge en ontkragtiging der des nog zo algemeen heerschende Vooroordeelen, welke men allerwegen aantreft. Om deeze uit te rooijen, moet de straal der algemeene Verlichting schynen, en de dageraad der Kundigheden opgaan voor mingeoefende Verstanden. Deeze zorge zy der Maatschappye tot Nut van 't Algemeen aanbevolen. Terwyl hier toe kragtdaadig kunnen medewerken de Leesboekeryen, ten dienste van mingeoesende en behoeftige Burgers, hier en daar in ons Vaderland geopend; het openbaar Volksonderwys, 't geen men te Haarlem heeft aangevangen, en waar op men van 's Landswegen bedagt is. Een ontwerp van het grootste aanbelang, en 't geen wy hoopen, dat, naa de volvoering van nog meer dringende Vaderlandsche Behoeften, met allen ernst zal worden ter hand geslaagen.