Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1795

De Wysgeerige Arts, door M.A. Weickard. Uit het Hoogduitsch. I, II en IIIde Deel. Te Dordrecht, by de Leeuw en Krap, 1792-94. Te zamen 812 bl. in gr. 8vo.

Met vermaak zagen wy van dit zo leerzaam als onderhoudend Geschrift eene Nederduitsche Vertaaling te voorschyn komen, vooral daar dezelve door de bezorging van den Heer pasteur in het licht gegeeven werdt, en men dus zo min in de naauwkeurigheid der overzetting, als in de zuiverheid der taal, eene vermindering van het oorspronglyke verwachten kon. - De Heer weickard, die zich, door onderscheidene, zo Geneeskundige als andere, Schriften, reeds voor lang als een

[p. 415]

der fraaiste Vernuften van Duitschland had doen kennen, gaf de Verhandelingen, die den Wysgeerigen Arts uitmaaken, voor eenige jaaren stukswyze in het licht, en had het genoegen, dat dezelve, onder zyne Landgenooten, een zeer gunstig onthaal ontvingen, en tot vermeerdering van zynen roem niet weinig toebragten. - Omtrent het oogmerk, welk hy door de uitgave deezes Werks trachtte te bereiken, onderricht de Autheur ons in zyne Voorrede.

‘Uit alles blykt klaar,’ zegt hy, ‘dat men zig zeer bevlytigen moet om eene naauwkeuriger kennis van den mensch te verkrygen, zoo men hem behoorlyk beoordeelen of behandelen wil. Hiertoe behoort ook het betreklyk verval, de wasdom of de volkomenheid, zyner kragten en bekwaamneden. Hiertoe behoort alles wat in staat is in dit stuk eenige verandering te maaken.

Uit dit inzigt ben ik tot de keuze der Verhandelingen gekomen, welke in dit Werk medegedeeld zyn. Ik heb eenige punten, die den mensch betreffen, naar wysgeerige en geneeskundige gronden beproefd en ontleed. Myn hoofdöogmerk is, iets tot de geschiedenis der menschheid, tot verlichting van het menschlyk verstand, en tot de rust en tevredenheid van 's menschen hart, by te draagen. Lieden, die hunne voornaamste inkomsten van de domheid der menschen trekken, voor welken het van aangelegenheid is, het menschlyk geslacht altoos in bygeloovige vrees en neêrslagtigheid te houden; diergelyke lieden zullen misschien myne poogingen verdoemen.

Ieder heeft zyn eigen bril, door welken hy de voorwerpen wil naspeuren; daarom komen dezelve den eenen kleiner, den anderen grooter, en den derden mismaakt, voor. Ieder, zegt tristram, berydt zyn eigen stokpaardjen. De Bovennatuurkundige heeft overal afgetrokkene en geestige verschyningen. De Natuurkundige zou geene waarheid willen laaten gelden, dan die hy zien of voelen kan. Bergasse wil haat en vriendschap, oorlog en vrede, gezondheid en dood, door mesmer's magnetisch beginzel bestierd hebben.

De dryfveêr van wysgeerige onderzoekingen zy waarheidsliesde; de beweeggrond tot derzelver algemeenmaaking zy opregtheid en menschenliefde. Hoe zeer wenschte ik het menschdom, door mynen geringen arbeid, eenen werklyken dienst te kunnen doen! Hoe zeer wenschte ik my oogen, die overal de zuivere waarheid opspooren konden! Ik ben ten minsten over

[p. 416]

tuigd, dat by mynen arbeid het doel van myn hart redelykst geweest is.’

Aan deeze edele inzichten heeft de Schryver in deeze Opstellen zeer wel voldaan, daar hy verscheidene gewigtige onderwerpen, als Arts en Wysgeer, zodanig opheldert, dat 'er een aanmerkelyk licht over de werkingen van 's menschen geest, en de wyzigingen, die zy, door den indruk van verschillende toevallige omstandigheden, ondergaat, door verspreid, en onderscheiden vooröordeelen, die zich nog steeds de vermeerdering van 's menschen geluk in den weg stellen, aangewezen, en, zo in derzelver bronnen als uitwerkingen, tegengegaan, worden. De wyze van behandeling kentekent den Schryver, als een man, die, by eene uitgestrekte kunde en beleezenheid, te gelyk de grootste kennis van 's menschen hart bezit, en die, door zyne levendige voordragt en vernuftige trekken, al dat aangenaame en onderhoudende aan zyne Vertoogen weet by te zetten, 't welk in staat is de aandagt van den Leezer zonder vermoeijing gaande te houden, en zyne voorstellen een diepen indruk op zynen geest te doen maaken. - De uitgebreidheid der stoffen geen uittrekzel in ons Maandwerk toelaatende, moeten wy ons vergenoegen de opschriften der Verhandelingen mede te deelen. - Iste deel. Uittrekzel uit de Historie van den Mensch. Van Denkbeelden, Verstandskragten, Droomen en Oordeelen. Van het Zamenstel der Gevoelvezelen, en van derzelver wyze van werken. Van het onderscheid tusschen Dieren, Menschen, Gekken. Van de oorspronglyke Verscheidenheid der Bekwaamheden. Of het Lichaam den Geest in den Mensch hinderlyk zy? Van de Voortteeling en andere omstandigheden, die invloed hebben op de Bekwaamheden van den Mensch. Van den Invloed der Lugtstreek. Van den Invloed der Opvoeding. Van dat hetwelk men Geweten noemt. Van de Historie der Ziel, haare Zitplaats en Eigenschappen. Van het Leven, den Ouderdom, den Dood.

IIde deel. Van den Zelfmoord. Van de Inbeeldingskragt. Van de Hartstogten. Van Heldenmoed. Van het Tweegevegt en point d'Honneur. Van Verveeling. Van den Wysgeerigen Geest. Van Dweepery en Verlichting.

IIIde deel. Van vuurige Koppen. Van het Karakter en Temperament des Wysgeers. Van Gebreken en Wanorden in Zenuwen, Vogten, Temperamenten. Van de Philosophische Genie.