Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1795

Brieven over Wysgeerige en andere Onderwerpen; door J.H. des Villates. (Niet vertaald.) In 's Hage, by J.C. Leeuwestyn. In gr. 8vo. 279 bl.

De Onderwerpen, in deeze Brieven behandeld, zyn: 1.) Over de Vereischten in 't schryven van Brieven. 2.) Het waare schoon. 3.) De Godsdienst. 4.) De Godsdienst en de Wysbegeerte. 5.) De Geschiedenis van den Man met het yzeren Masker. 6.) De Gevoeligheid. 7.) De Weelde en haare Gevolgen. 8.) De Slaavenhandel. 9.) Onderzoek, of men recht heeft om Vrye Menschen tot Slaaven te maaken, en of de Ne-

[p. 399]

gers in Slaaverny blyven moeten. 10.) Over de Jalouzy of Minnenyd, en haare Gevolgen. Deeze Onderwerpen worden, in die gedeelten der Brieven welke op dezelven regtstreeksch slaan, op eene wyze behandeld, die alzins de goedkeuring moet wegdraagen; de aanmerkingen zyn, over het geheel genomen, zeer juist, en gewichtig; de styl is mannelyk, zonder stroefheid, dus geenzins verveelende, maar veeleer uitlokkende en vermaakende: de meeste Brieven worden, om de afwisseling, en tevens om het geleezene te verlevendigen, beslooten met een samenspraak tusschen verschillende persoonen. Twee derzelven, gevoegd achter de twee Brieven over Godsdienst en Wysbegeerte, zyn van eenen zodanigen inhoud, dat men oppervlakkig op de gedagte zoude kunnen vallen, dat de Schryver daar door bedoelde, ongeloovigen of spotters in de hand te werken; doch hy betuigt, in de Voorreden, geen ander oogmerk daarin gehad te hebben, dan te toonen, welke zwaarigheden 'er by opregte, maar ongeoesende, Christenen, by het leezen der H. Schrift, wel eens ontstaan, en dat het dus hunne onderwyzers aan te raaden is, zich hier tegen te wapenen. Wy willen dit, naar den aart der liefde, wel gelooven; doch wy zien de rede niet in, waarom, ter bereiking van dit oogmerk, de in die samenspraaken voorkomende Geestelyken zulke platters en eenvouwige zielen moesten zyn, en hunne tegenspreekers, of natuurlyk, of door overdenking, schrandere lieden. - Over den titel van den laatsten Brief: de Jalonzy of Minnenyd, hebben wy alleen deeze aanmerking, dat Minnenyd hier niet geheel past, alzo in denzelven over allerlei soort van na-yver, zo tusschen byzondere persoonen, als geheele Natien, gehandeld word. - Het zal den Leezeren, zo wel als ons, zeer vreemd en byzonder schynen, dat deeze Brieven zo ingericht zyn, dat dezelven tevens tot een Liefdesverklaaring, en voortzetting van eenen Minnehandel, moeten dienen; waarlyk het contrasteert wat al te sterk, Wysgeerige Brieven gedeeltelyk op te vullen met somtyds niet weinig overgedreevene vryery. Men zou dit nog eenigzins kunnen dulden, indien 'er, om de leezing te veraangenaamen, met een enkel woord iets van inkwam; maar geheele bladzyden daar aan te besteeden, gaat, dunkt ons, wat te verre. Vooral, indien, gelyk hier, de Schryver zich niet aan zyn eerste grondstelling houd. ‘Mejuffer, (zo schryst zelidor aan de schoone eliante, (bl. 3.) onder welke verdigte naamen deeze Brieven zyn geschreeven,) Mejuffer, ik bemin, uwe gantsche persoon behaagt my, doch ik zal geenzins van liefde sterven, indien gy myn verzoek afslaat, en zal dus ook van myne drift niet dan ter loops spreeken: want, zo dra men eens gezegd heeft, ik bemin u en vinde

[p. 400]

u schoon, dan is de geheele Catechismus der Minnaars afgehandeld, en al wat zy in 't vervolg zeggen kunnen zyn niet dan een herhaaling daar van, of eene verschillende schikking dier woorden.’ Bravo! maar hoe strookt dit, wy zullen niet zeggen met de veelvuldig herhaalde vuurige uitboezemingen zyner hartedrift; met de tedere benaamingen van Albekoorster, al te bekoorlyke, Oppergebiedster over myn Lot, en dergelyke: maar hoe strookt dit, vraagen wy, met zelidor's verklaaring, (bl. 267.) ‘Ik heb my, zedert onze Briefwisseling begon, gevleid met die aangenaame hoop van eens uw hart te zullen winnen; indien my deeze verwagting benoomen wierd, als ik eenzaam omdwaalen moest, dan was my het sterven aangenaam, en de dood een vriendelyke trooster; maar echter wilde ik liever voor eliante leeven; want daar ik het grootste heil, een aardsche zaligheid, in eenen echt met u stelle, zoude ik met verdriet van die blyde uitkomst myne oogen afwenden; ja de eerste tyding uwer weigering kon my veelligt het leven doen uitblaazen.’ - Men vind in deezen bundel twee Antwoorden van eliante aan zelidor; het eerste op de zes eerste Brieven, in 't midden des Werks. Grappig kwam het ons voor, niet alleen, dat eliante aan haaren Minnaar de Onderwerpen voor de volgende Brieven opgeest, met dit gunstig vooruitzicht geevend gezegde: ‘Onderzoek myne opgegeevene Onderwerpen; zo zy, door u in een nieuw licht geplaatst, ook de gewaarwordingen van dit hart evenaaren, dan overwint gy allen tegenstand.’ Maar 't kwam ons ook meer of min aanstootelyk voor, in deezen en in den laatsten Brief van deezen bundel, die het tweede Antwoord behelst, zodanig eene goedkeuring, die ons toescheen niet geheel vry te zyn van Zelfsvlyerye, aan te treffen. - Doch, zou 'er wel een Autheur zyn, die niet op zyn eigen Geschriften, meer of min, verliefd is?