Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1795

[p. 396]

Eene Reize over het Tooneel van den Tegenwoordigen Oorlog, gedaan in de Maanden November 1792 tot January 1793, doormengd met eene menigte van belangryke Byzonderheden, en Militaire Anecdoten; waar by gevoegd is, een naauwkeurig Verslag van den Dood van Lodewyk XVI, opgemaakt ingevolge de verklaaring van den Bevelhebber der Nationaale Garde, welke het Schavot onmiddelyk omringde, en de eenstemmige getuigenissen der vyf hier by tegenwoordig geweest zynde Scherpregters, door elken der laatstgeaoemden in het byzonder in geschrift gesteld. Uit het Engelsch vertaald. Te Gouda, by H.L. van Buma, 1794. In gr. 8vo. 140 bl.

De Vervaardiger deezer Reize, over het Tooneel des tegenwoordigen Oorlogs, doet zich in een kort Voorberigt kennen, als hy vermeldt: ‘Het is de aandagt des Schryvers van dit Werkje geenzins ontglipt, dat, in deeze dagen, terwyl men alles op de boosaartigste wyze uidegt, en naar willekeur allerleie gevolgen uit de gezegden der lieden afleidt, de Staatkundige gevoelens, door hem aan den dag gelegd, hem aan eene menigte van berispingen zullen blootstellen. Hy verzoekt, derhalven, dat men het hem vergunne, zyne Staatkundige Geloofsbelydenis af te leggen. - Hoe zeer hy ook een vriend van het gewigtig en algemeen aangenomen beginzel der Vryheid zyn moge is hy egter niet te min een vyand van alle ongebondenheid, van alle wanordes en wreedheden, en schoon hy van alle mogelyke soorten van willekeurig gezag een askeer voede, blyft hy egter even zeer verkleesd aan den voorspoed en het belang van zyn Vaderland, als mede niet min geneigd om 't zelve in deezen Oorlog ook zyn geringe hulp te bieden. - Zo 'er intusschen lieden mogten gevonden worden, die onbillyk genoeg waren, om te zeggen, dat deeze laatste gevoelens met de eerst opgegeevene volstrekt onbestaanbaar zyn, zouden deezen gewis het scherpste hekelschrift tegen het Staatsbestuur van Groot-Brittanje mede schryven.’

Met deeze Staatknndige Geloossbelydenis steeds voor oogen, hebben wy den Reiziger, in onze doorleezing van dit Werkje, gevolgd, en veelal genoegen gevonden in zyn onderhoud by de veelvuldige ontmoetingen. Bovenal, daar hy als een Krygsman en Krygskundige spreekt, zal men hem met genoegen hooren.

Aandoenlyk is zyne beschryving van het leed, 't welk de Franschen in den Winterveldtocht doorstonden. Regt laat hy

[p. 397]

den Franschen wedervaaren in het vermelden van de gesteldheid hunner Krygslieden. Men leeze, by voorbeeld: ‘Niets is algemeener, dan, aan openbaare en byzondere tafels, een Grenadier naast zynen Colonel te zien, terwyl deeze gemeenzaamheid ook geen van beiden in het allerminst zonderling schynt. De een laat niet den geringsten hoogmoed, en de andere geene hoegenaamde slaafsche onderdanigheid blyken; beiden noemen zy elkander wederzydsch Burger of Kameraad. En, alhoewel dit eenen vreemdeling op het eerste gezigt zonderling zoude voorkomen, verdwynt het ongemeene van dit verschynzel aanstonds, wanneer wy nagaan, dat niet weinigen van deeze Nationaale Vrywilligers zeer gegoede lieden zyn, waar van 'er zommigen tien, twintig of dertig duizend Livres jaarlyksche inkomsten bezitten. Veelen van deezen, met wien ik gesprooken heb, deeden door hunne beschaasdheid het Fransche Volk in waarheid geen oneer aan, en al die belachlyke gemaaktheid, waar van deeze weleer zo algemeen verzeld ging, was by dezelve nu gansch en al verdweenen. Zy lieten zich op hunnen moed niet het allerminste voorstaan; spraken van hunne opoffering van alle gemakken en genoegens van dit leven, om daar tegen aan alle de gevaaren en vermoeienissen van den oorlog blootgesteld te zyn, als van een pligt, dien zy aan hun Vaderland verschuldigd waren, en waar van zy zich dan ook werklyk kweeten; terwyl zy zich daar over alleen beklaagden, dat hun Vaderland op zulk eene wyze, door den oorlog en binnenlandsche oneenigheden, verwoest werd, waarby zy dit als hunnen hoogsten wensch uitboezemden, dat naamlyk hunne vyanden te ondergebragt, of zy zelve hierby omkomen mogten. - Ik hoorde dit met bewondering, en hoope dat de Hemel en Master burke het my vergeeven zullen, dat ik oordeelde hen te zullen hoonen, wanneer ik deeze braave lieden met de thans ganschlyk vernietigde Ridderschap van Frankryk wilde vergelyken.

Veelen onder de Officieren, en zelfs van den eersten rang, zyn van gemeen Krygsman tot dien stand verheven. Op een bal of by een toilet zouden deeze lieden zeker eene zeer vreemde vertooning maaken; dan dit is egter gewis, dat zv, na alvoorens de konst des oorlogs dus een geruimen tyd geleerd te hebben, veel geschikter zyn om een Compagnie of Battaillon in het vuur te geleiden, dan menig een verwaande, baardlooze jongen, die slegts nog even uit eene militaire Kweekschool is losgebrooken.’ - In deezen trant vaart de Reiziger voort met breeder het heldhaftig Character der Franschen te schetzen.

Hy ontveinst de gebreken en ongeregeldheden deezer gepree-

[p. 398]

zene Franschen niet; dan, laat hy 'er op volgen: ‘Het verschilde egter veel, dat deeze handelwyze by de Franschen algemeen zou hebben plaats gehad; gelyk deeze spoorloosheden dan ook geenzins aangemoedigd of geduld werden door derzelver Opperhoofden. In tegendeel werden 'er verscheide voorbeelden gesteld; en zelfs zag ik een Fransch Officier traanen storten, terwyl hy ons de schandelyke ongeregeldheden zyner Landgenooten verhaalde.’

Welvoldaan, over 't algemeen, wegens 't geen hem op zyne Reize in Frankryk bejegende, voegt hy 'er by: ‘De aanstaande vyandlykheden deeden den eerbied, dien zy ons als Engelschen betoonden, in geenen deele verminderen, en zelfs niet alleen deedt men ons geen de minste beledigingen op onzen geheelen tocht; maar in tegendeel ondervonden wy allerwegen eene ongemeene vriendlykheid en agting. Zy scheenen zich te beyveren, om ons een gunstig denkbeeld van hun te doen opvatten, en verzogten ons, herhaalde reizen, om de misslagen van enkele byzondere persoonen geenzins op rekening van geheel eene Natie te stellen, en om in geenen deele aan hun tegenwoordig Staatsbestuur die wanorders toe te schryven, welke de zwakke toestand, waarin het zich nog werklyk bevond, hetzelve verhinderde ten vollen tegen te gaan. - Ja, indien men het waagen kon, zulk een gedugt gezag als dat van Mr. burke, en de wysheid van alle Vorsten van het Vasteland, tegen te spreeken, als dan erken ik, dat ik nimmer zou geoordeeld hebben, dat ik thans onder een geheel Volk van Wilden, van Onzinnigen en Moordenaaren, reisde.’

Het bygevoegd Verslag van den Dood van lodewyk den XVI is doormengd met 's Reizigers Aanmerkingen over deeze Gebeurtenisse, geenzins strekkende om den veroordeelden en gestraften te verontschuldigen, schoon hy het ombrengen des laatsten Konings van Frankryk wraake.