Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1795

Redevoering over de Vryheid, volgens de Natuurlyke Staatkunde. Uit het Fransch vertaald, en in eene der Stigtsche Leesgezelschappen, in 't Nederduitsch, voorgeleezen, weinige weeken voor de Omwenteling van 1795. Te Utrecht, by G.T. van Paddenburg en Zoon, 1795. In gr. 8vo. 67 bl.

Geduurende den tyd dat de Patriotten hier te Lande onder den druk zaten, hielden zy het Vuur op 't Altaar der Vryheid brandende, en lieten 't zelve, zo veel zy durfden, by wylen schitteren. De Offeranden daartoe gebragt vermenigvuldigden met de aannadering eener langgchoopte Redding. In de Leesgezelschappen, ten dien tyde op veele plaatzen gehouden, en die weldra voor Vervolging bloot stonden, stookte men het Vryheidsvuur aan, en bragt 'er Offers toe, meest gehaald uit het Land

[p. 381]

van waar men redding verwagtte. Of dezelve alle even rein waren, mag met rede getwyfeld worden; doch onder de reine zal men, onzes oordeels, mogen tellen de Redenvoering hier in 't hoofd vermeld.

Dezelve is in XXVI Afdeelingen onderscheiden, die deeze Opschriften voeren: - Liefde tot de Vryheid. - Bepaalingen van de Vryheid. - Onderscheiden van Losbandigheid. - Oorzaaken van het Verlies der Vryheid. - Gevaar der Losbandigheid. - Hulpmiddelen daar tegen. - De Vryheid moet gevestigd zyn op Rede en Deugd. - Juiste Denkbeelden van Vryheid. - Voordeelen, welke zy den Oppervorsten verschaft. - Is voordeelig voor alle Burgers. - Over de Veiligheid. - Over de Vrywillige Belastingen. - De Vryheid wekt de Nyverheid op. - Godsdienstige Vryheid. - Dwinglandy der Onverdraagzaamheid. - Over de Vryheid van schryven. - Over het stout schryven. - Vrymoedigheid in 't schryven. - Alle Volken hebben Regt op Vryheid. - Over de Partyschappen in vrye Landen. - Over het Nationaal Geluk. - Geen Vaderland zonder Vryheid. - Geene bestendige Magt zonder Vrybeid. - Zonder Vryheid geen Deugd. - Van den Volksgeest. - 't Slot.

Zo veele en zo belangryke zaaken, in een zo gering getal Bladzyden, niet klein gedrukt, begreepen, zal ligt doen denken, dat geen derzelven uitgewerkt kan weezen, en iets schraals van den Inhoud doen vermoeden. Doch dit oordeel loopt bezyden de waarheid. Deeze weinige bladzyden bevatten veel, en dit voorgedraagen op een zeer bondigen en vloeijenden trant, ontheven van het bittere en bitze, 't geen wy maar al te veel in anders Vryheidädemende Schriften aantreffen. 't Zyn algemeene Waarheden, bondig voorgedraagen, zonder Persoonen met naamen te noemen; de Toepassing overlaatende voor den Leezer, die, in dit klein Boeksken, stoffe tot veelvuldig napeinzen aantreft. Wy neemen een der kortste Afdeelingen over, getyteld: Over de Vrywillige Belastingen.

‘Eene der grootste voorregten van een vry Volk bestaat in het recht van zichzelven Belastingen op te leggen, welke het ten behoeve van den Staat noodig oordeelt; onpartydige schikkingen verplichten als dan ieder burger toe te brengen, volgens juiste evenredigheden, tot het onderhoud van het geheel. Willekeurige Belastingen duiden een slecht bestuur aan, het welk

[p. 382]

zich het recht aanmaatigt zyn eigen aanhangers en vrienden te spaaren, en den burger te verpletten. Onder een dusdanig bestuur gebeurt het gemeenlyk, dat de ryke en vermogende man gespaard wordt, terwyl het gewigt der Belastingen valt op den zwakken en elendigen, met wiens belang niemand zich verwaardigt te bemoeijen.

By eene Natie, welke de waare Vryheid geniet, kan de verdeeling der Belastingen niet willekeurig toegaan; het gebruik daar van moet bekend zyn; de bestuurders, zelve rekenschap verschuldigd zynde aan de Maatschappy, zyn de bewindslieden en geenzins de eigenaars der openbaare gelden; zo haast van dezelven een misbruik gemaakt wordt, geschiedt zulks om dat de wetten daar tegen niet genoegzaam voorzien hebben; deeze moesten gezorgd hebben, dat het belang en de baatzugt, door de loosheid geholpen, zich 'er niet van konden bedienen. Door middel van het gedeelte der goederen haarer Leden, op het welk de Maatschappy zich het recht heeft voorbehouden, verbindt zy zich, aan ieder derzelven het bezit van al het overige te verzekeren; het is op die voorwaarde alleen, dat de onderdaan zyne toestemming kan geeven om aan de Maatschappy een gedeelte der vruchten van zynen arbeid af te staan. Maar, zal men zeggen, welke is de juiste maat van 't geene de Natie tot haar eigen behoud moet toebrengen? 't zyn haare weezenlyke behoeftens; 't zyn haare omstandigheden, en geenzins de grilligheden der Opperhoofden, of de schraapzugt van een hof, die daar over beslissen moeten.’

Doorgaande is de styl van dit Stukje waarlyk verheven, zonder tot winderigheid op te klimmen, en van dien aart als het slot, 't welk wy, naa dit klein Bocksken der aandagtige en herhaalde leezing aangepreezen te hebben, hier nog byvoegen: ‘Schoon alle menschen de Vryheid verlangen, schoon niemand ongevoelig is voor haare bekoorelykheden, zucht echter het grootste gedeelte der aardsche Volken, gelyk wy gezien hebben, in de kluisters van het willekeurig gezach. Byna overal wordt de gansche Maatschappy opgeofferd aan de hartstochten van eenige weinige byzonderen.

'Er zyn maar zeer weinige oorden op den aardbol, waar de burger zeggen kan: ik ben meester over myn persoon; ik kan over myn akker beschikken;

[p. 383]

geen geweld kan my de vruchten van myne nyverheid ontneemen; geen magt my de weldaaden ontrooven, waar mede de natuur haare kinderen gelyklyk bedeeld heeft. In de landen zelf, die de grootste Vryheid genieten, zyn voor de burgers oneindig veele banden, door de behoeftens eener hebzuchtige en nooddruftige regeering gelegd, welke niet weinig belemmering toebrengen aan de wettigste en natuurlykste middelen, welke dienen moesten ter bevordering van hun geluk, 'Er zyn duizende knevelaryen, welke de gewoonte, het vooroordeel, het begrip, byna ongevoelig gemaakt hebben. De wetten, gebruiken en gewoontens, de bygeloovigheden der volken, dikwyls in oorlog met het algemeene heil, onderwerpen de menschen, die zich het vryste meenen te zyn, aan duizende knevelaryen, waar over zy zich beklaagen, zonder hulpmiddelen daar tegen te zoeken, welke zy nogthans in de Rede zouden vinden, zoo zy zich verwaardigden daar mede liever te raadpleegen dan met oude gebruiken, dan met somtyds schadelyke gewoontens, verouderde wetten, kwalyk verduwde tytels, welke byna in alle landen, de verlichtste Natien, en die het na-yverigst wegens hunne Vryheid zyn, nog tyrannelyk handelen. - Maar om dat de waare Vryheid nog niet bekend is, zoo laat ons daar uit niet opmaaken, dat zy enkel een harssenschim zy; zy zal de wenschelyke vrucht zyn eener staatkunde, al meer en meer verbeterd door de ondervinding, door de kennis van het belang der Natien, geleid door de Zedekunde en Deugd, zonder welke de menschen noch waarlyk vry, noch waarlyk gelukkig, kunnen zyn. Indien, even als het geluk, de Staatkunde niet volmaakt kan zyn, dat de menschen evenwel niet nalaaten poogingen te doen om haar beter te maaken; zoo zal hun welzyn in denzelfden voortgang vermeerderen, als hunne kundigheden, hunne rede en hunne Vryheid.

Gelukkige Vryheid! geliefkoost voorwerp van alle edelaartige harten! Dochter der Billykheid en der Wetten! koom vestig uwe wooning by de bewooners der aarde. Verbryzel de ketens der Natien; verban het afgryslyk Despotismus, 't welk alle de gaven der natuur voor den mensch nutteloos maakt; ontsteek in onze zielen dat vuur, het welk gy voor deezen in zoo veele helden deedt branden, dat hunne eerbiedwaardige

[p. 384]

naamen als nog onzen tedersten eerbied verwekken; vorm, in 't midden van ons, menschen, die hen gelyken. Dat de verlaagde Slaaf over zyne kluisters blooze; dat het hart des Burgers op uwe stem gloeije, en van vreugde opspringe. Dat de wyze, die overdenkt en peinst, door u ingeblaazen worde; geef hem den moed om uwe rechten in te roepen. Beziel den Krygsman met dien edelen yver, welke hy alleen aan zyn Vaderland, en niet aan zyne onderdrukkers, verschuldigd is. Bestuur de tong des Magistraats, dat hy uwe rechten verdedige tegen de vyanden, die u zouden willen vernietigen; eindelyk, dat de rede, de vooroordeelen dier Vorsten geneezende, die u vervolgen, hen toone, dat zonder u hunne Staaten noch vermogend, noch gelukkig, kunnen zyn; dat hunne magt, zonder u, op geenen onwrikbaaren grondslag kan gevestigd worden.’