Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1795

Verhandeling over de waare natuurlyke Gronden eener eigentlyke en eenvoudige Constitutie. Waar in op eene gemakkelyke wyze te vinden zyn, alle die middelen, die tot eene gepaste handleiding kunne verstrekken, om het oude Aristocratiesch Gebouw voor eeuwig te vernietigen, en een duurzaame bestendige en algemeene Volksregeering te vestigen op onwankelbaare Gronden. Door den Schryver van het Concept eener gemakkelyke en minst beswarende Negotiatie. Te Amsterdam, by C. Byl. Behalven de Voorreden en Opdragten, en eene Plaatsvulling, 107 bl. in gr. 8vo.

Goeddeels zyn, in den laatsten tyd, de Opdragten, althans wydluftige Opdragten, voorheen zo zeer en tot walgens toe in zwang, buiten gebruik geraakt; en hebben wy reden gevonden om ons des te verheugen. Indien een voorbeeld kan strekken om dezelve weder in trein te brengen, zal de Schryver van het voorhanden zynde Werkje, schoon wy zulks noch hoopen, noch eenigzins verwagten, ter kragtdaadige aanmoediging kunnen strekken. 't Zelve is voorzien met een Voorreden aan 't Algemeen, die de Schryver ook eene Algemeene Opdragt noemt, - dit is derhalven een. Hier op volgt eene Opdragt aan de Algemeene Provisioneele Volksrepresentan-

[p. 346]

ten in myn Vaderland, - dat is twee. - Opdragt aan de Provisioneele Volksrepresentanten van myn Stad, - dat is drie. - Opdragt aan het Volk van Nederland, zo als dat individueel, elk in 't byzonder bestaat, als in Volks- Wyk- of andere Vergaderingen, - dat is vier. - Zyn u ooit, Leezers! de Opdragten voor één Boek dus toegeteld? Neen, geloof ik, dit is geheel nieuw.

En nog meer zoudt gy u verbaazen, als wy u die Opdragten onder 't ooge stelden; doch, 't geen de Schryver van zyn Boek, in de laatste Opdragt, zegt, mag men op de Opdragten zelve toepassen. ‘Verbeeld u dat daar men een groote Maaltyd aanrecht en nodigt alle om in te komen, dat men daar niet kaarig moet zyn in het opzette van Spyze, en dat den eene eet Melk den anderen vaste Spyze, andere weer alderly vreemde dingen, die wy soms nooit gezien of gehoort hebben, laat dit u dan niet ergeren dat een Paulus zegt: allen ben ik alles geworden, op dat ik immers eenige behouden zouden.’

Zonderling, zo iets zonderling kan zyn in een Stukje 't welk van zonderlingheden zamenhangt, is ons zyn schryven, in eene der Opdragten, te weeten die aan de Algemeene Provisioneele Volksrepresentanten, voorgekomen: ‘Gy alle die belyders van de zuivere en waare Godsdienst zyt, zyt ook verplicht, om de predomineerende Godsdienst te helpen vestigen en handhaaven.’

In de Voorafspraak, zo raar als de Voorredens, beschryft hy zichzelven, en keert hier toe te meermaalen weder; onder andere heeft hy, bl. 18, de nederigheid om te belyden, dat hy geen Propheet is, maar een bloot Mensch: en komt hy vervolgens tot de bekentenis van wat langdraadig geweest te zyn in zyne voorstelling; doch hier van, naar zyne gedagten, terug gekomen, doet hy Uitstappen, en deeze zeer cierlyke Overgang is zyn Bruggetje: ‘Zie zo, deeze driederlei uitstap heeft al wat geholpen, myn leezers zullen met open oogen en gescherpte ooren my rustig zien voortgaan; 't is wel eens goed een Snuifje genoomen, dat houd de vaak uit de oogen, en een tik aan de ooren is zo goed als een die in de kuiten gekneepen word, dat wekt de leeden op: wel nu begonnen, daar wy waaren uitgescheiden, geeft immers een goed verband, zo denk ik; wat

[p. 347]

denkt gy?’ - - - - En hier begint, bl. 40, de Toepassing van 's Schryvers Tweede Stelling, op bl. 4 verineldt.

Ter verscheidenheid wordt dit door een Droom vervangen, waaromtrent de Schryver zich dus uitdrukt: ‘Maak ik het wat lang, denk die droom is nog al de moeiten waard, om die te hooren uitleggen, op zyn ergst genomen, geef my de naam van droomer, als men tog droomt, zo hoort men niet wat anderen zeggen.’ - Maar als men, wakker zynde, naa het vertellen van den Droom, zyn gehoor wedergekreegen heeft, hoort men den Droom beoordeelen: wy moeten zeggen dat dezelve één stuk werks maakt met het geen hy anders waakend schryft. Dan in den Droom hadt hy een stem gehoord: ‘dat hy zo veel Curcyf in zyn schrift niet moest brengen.’

Zo al waakende en droomende komt hy, bl. 55, tot de zaak, zo 'er zaak in 't geheele Boeksken is. - Met eene soort van Zelfzegepraal stapt hy 'er van af, bl. 86. ‘Daar hebt gy het geheele Stads en Staatsgebouw nu opgezet: wat dunkt u 'er nu van?’ Dat het raar is; en even raar zyn de regels, welke hy vervolgens aan de hand geeft, ‘om met een gewenschte vrugt zyn nieuw Gebouw te bezigtigen.’ Het besluit, op dat wy dit afschryven, luidt: ‘Zie daar myn werk afgedaan: merkt en neemt het aan als in oprechtheid, getrouwheid en liefde, voor het tegenwoordig geslagte, vaderland en voor de posteriteit te hebben voorgestelt, voor het oog der geheele Waereld: zyt niet jalours, dat een uit Nazareth u de weg zoude geweezen hebben, myn Meester was daar ook van daan, beschouw het niet als verwaandheid; want hy, die tot het Noorden zegt geeft, en tot het Zuiden houwd niet te rugge; die heeft my uit de woestyne dezer Waereld geroepen, om de Zoonen en Dochteren te brengen van verren: zyt gy recht- geäarde Land- en Stadgenooten, dat is waare Christenen dan zult gy met my den Heere groot maaken, dat hy zyn hand heeft willen wenden tot de kleine, en de nederigheid van my heeft willen aan zien: het verhoogen komt immers niet van het oosten of van het Weste, nog uit de Woestynen.’

Hier komt de nederige Schryver tot de Toepassing, die een halve bladzyde lang is. Doch hy verdedigt zich over die kortheid: ‘Zie zo; gy zult uit de korte toepas-

[p. 348]

sing, over het derden stuk zeggen, dat is kort en beknopt, dit maakt gy al te kort; dog ik ben altoos, ['er voor] om de toehoorders zelf de toepassing te laaten maaken, of ten minste gelegentheid te geeven, om ook wat mede te werken; derhalve gaat en vraagt u, over al het geen ik u voorgestelt heb, en dan hebt gy wel wat werk, eer gy alles hebt door gedagt, en wilt gy eenige oplossing hebben, ik ben te spreeken als een kind; zo gy lust hebt om te verschynen, tegen my in het openbaar.’

Hy hervat zyn Onderwerp, of Geschryf, en voegt 'er nog een Gestaltlyke Toepassing nevens - bestrydt de Ketters, en maalt in 't einde zo in 't ronde, dat wy hem niet kunnen volgen. Zyn Overgang tot Afscheid, het Afscheid zelve, en het byzonder Afscheid aan alle waare opregte nathanaëls, is alles even zonderling: en komt de Prins met een slingerslag in het laatste; waar een nathanaël betuigt: ‘Gy zoud myn gemoed hebben opgebeurd, als gy my wat wist te vertellen, waar onze lieve en dierbaare Vorst en dat gezeegend Zaad tog is!’ - Hier op volgt eenig voor ons onverstaanbaar mengzel van Staatkundig en Godgeleerd Gekweezel, dien zogenaamden nathanaël in den mond gelegd; en het slot is een nader Onderhoud met dien Broeder, in denzelfden toon.

Weinig of geen ophelderings geeft de Schryver, wie hy is, in zyne nadere Persoons - aanduiding, bl. 96. Zelfvertrouwen is den Man aangebooren; hy verklaart: ‘Myn Papier kind dat hier in de waereld komt, dat is groot genoeg, het zal u zelf wel antwoorden.’ - Naar alle aanduidingen en den inhoud des Werks behoort de Opsteller tot de verwaande Bende der Cathegiseermeesteren, die de rol van Staatsman speelt. Op den Tytel noemt hy zich, de Schryver van het Concept eener gemakkelyke en minst beswarende Negotiatie. Dit stuk werks hebben onze Boekverkoopers ons niet toegezonden; het zal waarschynlyk van eene zelfde gehalte zyn met het geen voor ons ligt, en door ons, indien wy zulk eene Rubriek hadden, onder de Prulschriften zou gerangschikt weezen: dan wy hebben genoeg bygebragt om die Rangschikking te regtvaardigen.