Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1795

Jodoci Heringae, Elisae Fil. Oratio de Theologiae in Scholis Institutione, ad praesentem Reipublicae Christianae conditionem prudenter accommodanda, habita d. 5. m. Junii MDCCXCIV, cum Theologiae, docendae munus, in Academia Trajectina publice susciperet. Traj. ad Rhen. apud W. van Yzerworst, Acad. Typogr. in 4to. f.m. 51 pp.

Wy zeggen niet te veel van deeze Redenvoering, wanneer wy de Keuze der Stoffe, de Bearbeiding van dezelve, alsmede den Styl en Taal, hoogst lof- en pryzenswaardig keuren; en kunnen ons niet wederhouden, Utrechts Hoogeschool geluk te wenschen met haaren jongen Hoogleeraar heringa, reeds met roem bekend onder onze Landgenooten, en zulk een verheven post, wegens zyne Bekwaamheden en Verdiensten, waardig gekeurd.

De Stoffe zelve, dat men het Onderwysder Godgeleerdheid, op de Hoogeschoolen, naar den tegenwoordigen staat der Christlyke Kerke omzigtig hebbe in te rigten, is aller-

[p. 323]

gepastst en tydig gekoozen, en mag gezegd worden zich daar door aan te pryzen boven zo veele afgesleetene Onderwerpen, niet zelden, by dusdanige plegtige Gelegenheden, behandeld.

's Mans wakkere geest, oordeelkunde, en geinaatigdheid, straalt in de Bearbeiding door. Daar hy, naa eene gepaste Inleiding, eerst onderzoekt, wat het is, de Godgeleerdheid naar den tegenwoordigen staat der Kerke in te rigten - en, ten tweeden, de wyze naspeurt, op welke zulks aan de Hoogeschoolen geschioden moet.

Allerregtmaatigst is de Onderscheiding, welke hy, by den aanvange, maakt tusschen de Leer van christus en diens hoogverlichte Afgezanten, in de egte Gedenkstukken des H. Woords te vinden, zomtyds met den naam van Godgeleerdheid benoemd, welke, door haare klaarheid en eenvoudigheid, voor alle menschen, voor alle tyden, en alle staaten der Christlyke Kerke, geschikt is, en geene verandering gedoogt - en die Godgeleerdheid, welke men gewoon is in de Schoolen te onderwyzen, en daar, naar tydsomstandigheden, moet onderweezen worden. Niet alleen bestaande in eene naauwkeurige kennis der Godlyke Waarheid, uit de beginzelen des Gezonden Verstands afgeleid, en bovenal geput uit de bron der H. Schriften; maar ook behelzende die geleerde en fyn gesponne Weetenschap veeler gewigtige zaaken, die met de Hoofdleeringen des Christendoms in eenig verband schynen te staan. Waar toe de Taal- en Oordeelkunde, de Wysbegeerte, de Kerklyke Geschiedenis, de bedreevenheid in de Gevoelens der Oudvaderen, der Ketteren, en der Besluiten van de Kerkvergaderingen, te stade komt. Stoffen, die de Godgeleerdheid niet alleen Geschiedkundig vermeldt; maar alle beoordeelt; wat waar of valsch is aantoont, wat duister is opheldert, wat twyfelagtig is onderscheidt, wat in schyn verschilt overeenbrengt, wat moeilyk is oplost; en aantoont hoe de eer der waarheid moet verdedigd, en de dwaaling uitgerooid, worden; het gewigt der Geschillen weegt, de byzondere deelen der Leere voeglyk schikt, derzelver naauw verband aanwyst, en eindelyk tot een zeker Zamenstel vereenigt. - Eene Godgeleerdheid, die, gelyk de Hoogl. heringa te recht opmerkt, tot de Schoolen meest, en niet tot de Kerklyke Voorstellingen, behoort.

[p. 324]

Daar nu deeze Godgeleerde Weetenschap onder den invloed staat van den meerderen of minderen trap van Beschaafdheid, in onderscheide tydperken zo zigtbaar, zo volgt, by de wettigste gevolgtrekking, dat het Onderwys op de Hoogeschoolen, naar gelange hiervan, behoort ingerigt te worden, zal en Onderwyzer en Leerling vrugten, naar tydsgelegenheid, plukken. Ten naderen bewyze brengt hy by, hoe de groote calvinus, in zyn Onderwys van den Christlyken Godsdienst, breedspraakig handelt over veele zaaken, ten tyde der eerst opdaagende Hervorming betwist, en die, by verandering van tyden, zo zeer niet in aanmerking komen; de dagen van socinus en arminius bragten andere stukken ter baane, en hunne Tegenstanders richtten daarvolgens hunne Leerwyze in.

Aan het verzuim deezer noodwendige, op den aart der zaake steunende, en door voorbeelden gewettigde, Verandering des Schoolschen Onderwys in de Godgeleerdheid, naar Tydsomstandigheden, schryft de Redenaar toe, de veragting, waarin de Godgeleerdheid, bovenal de Leerstellige Godgeleerdheid, gekomen is, en ongelukkig aanleiding geeft tot het openlyk bestryden van den Godsdienst. Tegen dit kwaad pryst de Hoogl. de schikking naar de behoeften des tyds, als het boste hulpmiddel, aan.

Dit afgehandeld hebbende, bleef nog verre het zwaarste gedeelte der opgenomene taake aan den Hoogl. over. Hy kwyt zich in de volvoering zodanig, dat het ons moeit slegts de hoofdzaaken te kunnen aanstippen.

Naa de Voorzigtigheid, eenen Godgeleerden zo hoogst noodig, aangepreezen te hebben, wil onze Redenaar, vooreerst, dat men eene keuze doe van de min of meer gewigtige deelen dier Weetenschap: dit heldert hy met voorbeelden op.

Als eene volstrekte behoefte, op de tegenwoordige Beschaaving gegrond, pryst de Heer heringa, ten tweeden, aan, een naauwkeurig Onderwys in alles wat de Godgeleerde Weetenschap vordert; zodanig, dat zy putten uit de zuivere bronnen, en niet uit beroerde beeken, en den Leerlingen niets overleveren, dan 't geen zy zelve wel onderzogt hebben. Dit behoedt den Onderwyzer voor gevaarlyke onstandvastigheid; dit brengt den Leerling om te beproeven, niet wien, maar wat, zy hooren, of leezen; waar door zy vervolgens niets den Volke voordraagen,

[p. 325]

dan 't geen zy op de proeve goed bevonden hebben: langs deezen weg komt men tot de beminnelyke, en door den Hoogleeraar zo zeer aangepreezene, Eenvoudigheid; welke zich wagt voor hier met den vinger aangeduide misslagen.

De hedendaagsche bloei der fraaije Letteren maakt het voor de Jeugd, die zich op de Godgeleerdheid toelegt, ten derden, noodig, dat dezelve tot het vormen van een goeden Smaak en Cierlykheid opgeleid worde. Hier door zal de Kweekeling bevallig leeren spreeken, het Leeraarampt, en de Waarheden welke hy verkondigt, aanpryzen. Zeer gegrond is des Hoogleeraars aanmaaning aan die zich op de Godgeleerdheid toeleggen, om zich met naarstigheid toe te leggen op de beoefening van alle die kundigheden, welke men ten onregte alleen aan de Beoefenaars der Grieksche en Romeinsche Letteren toekent.

Dewyl de tegenwoordige Eeuw, door de vorderingen in de Oordeel- en Uitlegkunde der Gewyde Schriften, aanspraak heeft op de kennis van alle de hulpmiddelen daar toe dienstig, wil de Heer heringa, in de vierde plaats, dat de Kweekelingen geleerd worden zich daar van, naar eisch, te bedienen. Hier door zullen zy, aan den eenen kant, vermyden de ligtvaardigheid zommiger Duitscheren, en, aan den anderen kant, behoed blyven voor de verkeerdheid der zodanigen, die de Schoolsche Wysbegeerte averechts in de Heilige Bladen overbrengen.

Eindelyk vordert, in de vyfde plaatze, de tegenwoordige staat der Christlyke Kerke, dat, in het verdedigen der Waarheid tegen derzelver Bestryderen, het Onderwys der Godgeleerdheid de oefenende Jeugd opleide tot de hoogste maate van Bescheidenheid omtrent allen, die van hun in Gevoelens verschillen. Wel verre van de oude Geschilstukken onder de Protestanten te verlevendigen, moet men tragten dezelve by te leggen. Alle Bitterheid zy van den Godgeleerden geweerd; hy draage zyn gevoelen vrylyk voor; hy staave 't zelve met de beste bewyzen; hy toone de oorzaaken, de schynbaarheid, en het gewigt, der Dwaalingen; hy losse de Twyfelingen op; en doe, langs deezen weg, die daar toe eeniglyk heenen leidt, de Waarheid en den Godsdienst zegepraalen.

Zo veel schoons en gewigtigs verschaft ons des Hoogleeraars Intree-Redenvoering. Welk een oogst van

[p. 326]

rype vrugten zal de Jeugd, op het geleide van deezen denkenden Man, niet kunnen inzamelen! - Te meermaalen is ons, onder het leezen deezen Redenvoeringe, voor den geest gekomen, dat dit eigenste Onderwerp dubbel verdiende uitvoeriger behandeld te worden, dan de paalen eener Gelegenheids-Redenvoering toelieten. - Kon de Hoogleeraar heringa goedvinden, deeze stoffe in eene min begrensde Verhandeling te bearbeiden, hy zou daardoor dubbelen dienst doen, en dubbelen dank behaalen.