Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1795

[p. 239]

De Godsdienst afgezonderd van den Staat, of Proeve over de noodzaaklykheid der vernietiging van alle heerschappy van den Godsdienst in eene vrye Burger-Maatschappy. Opgedragen aan de aanstaande Nationaale Conventie der Nederlandsche Republiek. Door een Vriend van Vryheid, Gelykheid en Godsdienst. Te Leyden, by D. du Mortier en Zoon, 1795. In gr. 8vo. 54 bl.

Hy zy wie hy zy, een Man van gezonde harsenen, een Voorstander van Vryheid, Gelykheid en Godsdienst, heeft zyne pen te werk gesteld tot het schryven deezer beknopte Verhandelinge, welke de Opsteller, zyne aangevoerde denkbeelden verder ontwikkelende, zonder veele moeite tot een boekdeel van merkelyke dikte zou hebben kunnen doen uitdyen. Schriften van soortgelyken inhoud beschouwen wy, in den tegenwoordigen tyd, als eene onöntbeerlyke behoefte. De woorden Vryheid en Gelykheid zyn veelen als in den mond bestorven; wier denkbeelden, intusschen, wanneer het om de toepassing dier woorden te doen is, nog zeer verward en bekrompen zyn; die noode hunne toestemming geeven aan de gevolgen, welke in die woorden onmiddelyk liggen opgeslooten. Vooral heeft die bekrompenheid van denkwyze plaats, by veelen, omtrent den invloed van den Godsdienst op den Staat, en het noodzaaklyk verband tusschen beiden: zodat zy met eene zekere huiverige vreeze zyn aangedaan, omtrent de mogelykheid des voortduurens van den eerstgemelden, indien de, dus genoemde, Heerschende Godsdienst worde afgeschaft. ‘Nog,’ zegt de Schryver, in zyne Opdragt aan de aanstaande Nationaale Conventie der Nederlandsche Republiek, ‘nog zyn, by veele verblinden, misleiden, Oranje en Godsdienst naamen van dezelfde betekenis; voorwerpen van dezelfde waarde. - Nog, zo lang Kerk en Staat vereenigd zyn, smeult het gevaar, onder de halfgedoofde assche, van dweepzucht zich te zien wapenen, om Oranje, en, in hem, het oude geestlyke despotismus op den voorvaderlyken troon te herstellen. Rukt (zo schryft hy verder) den blinddoek van de oogen, toont, door Kerk en Staat van elkander te scheiden, dat het geheele denkbeeld van de noodzaaklykheid dier verëeniging eene bygeloovige hersenschim is, geboren in het brein van schrandere en menschlievende Staatsmannen,

[p. 240]

maar schandelyk gemisbruikt door schynheilige Dwingelanden en staatzuchtige Priesters.’ Het hoofddenkbeeld, welk de Schryver zoekt te betoogen, en waarin hy, deels op Wysgeerige, deels op Historische, gronden, naar ons inzien, niet ongelukkig geslaagd is, om het met 's Mans eigen woorden voor te draagen, koomt hier op neder: ‘Het eenig middel, om den Godsdienst in zyne oorspronglyke zuiverheid te herstellen, te bewaaren, allen tot ééne kudde, tot éénen herder te verëenigen, de leer van het Kristendom tot het beginsel van alle onze werkzaamheden te stellen, en daar door haar een weldaadigen invloed op de welvaart des Staats te verschaffen, is, niet alleen Godsdienstige verdraagzaamheid, maar vryheid, in den uitgestrektsten zin, die door den Staat wel beschermd, maar niet bepaald wordt; is, niet alleen geen heerschende Godsdienst, maar zelfs geene bemoeijing, hoe genaamd, van den Staat met denzelven, verder dan de bescherming betreft.’ - Leezer, wie gy zyt, beftudeer dit klein ge schrift, met die onpartydigheid en waarheidsliefde, welke het belangryk onderwerp verdient. Zyt gy het voorshands eens met den Schryver, uwe denkbeelden zullen versterkt worden. Doch zyt gy van een tegengesteld gevoelen, gy zult 'er nog al 't een en ander aantreffen, welk, indien het uwe volkomene overtuiging niet bewerke, ten minste u tot een nader onderzoek zal aanspooren.