Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1795

Vaderlandsch Woordenboek, oorspronglyk verzameld door J. Kok. XXVIIIste Decl. Met Kaarten, Plaaten en Pourtraiten. Te Amsterdam, by J. Allart. In gr. 8vo. 327 bl.

Is eenig Werk vatbaar voor Toevoegzelen en Verbeteringen, het is een Woordenbock van dien aart als waar van het XXVIIIste Deel thans voor ons ligt. Wy hebben, in eene en andere onzer Aankondigingen der laatstvoorgaande Deelen, Uitlaatingen en Gebreken daar in aangeweezen. De Verzamelaar en Uitgeever der Stukken door den Heere j. kok byeengebragt, die zyne eigene Waarneemingen daar byvoegt, (zie, onder anderen, het

[p. 159]

Artykel Texel in dit Deel) en wat meer tot voltooijing van deezen waarlyk moeilyken arbeid kan strekken, hem door anderen verschaft, doet, in eene Aantekening by de Geslachtlyst van het oude Hollandsche Geslacht van van stryen, waar eene gaaping zich vertoont, aanzoek aan de nog leevenden van dat aanzienlyk Geslacht, om die gaapinge aan te vullen, als mede het vervolg der Afstammelingen, tot op den tegenwoordigen tyd, te schenken; te welker gelegenheid hy verklaart: ‘In een Aanhangzel, 't geen noodzaaklyk aan dit Werk gehegt zal moeten worden, van de toegezondene Berigten een getrouw gebruik te zullen maaken;’ en doet een dergelyk verzoek aan allen, die met eenige nadere opgave, wegens hunne Familien, hem willen vereeren.

Hoe veel zulks ter voltooijinge kan bydraagen, zien wy in het Artykel deezes Deels; willem bloys van treslong betreffende. Immers de aanvang van 't zelve luidt: ‘In het Zesde Deel deezes Woordenboeks, op bl. 698, beloofden wy een uitvoeriger leevensberigt, wegens deezen verdienstlyken Vaderlandschen Held. Thans gaan wy ons van deeze belofte kwyten. Wy doen zulks met te meer genoegen voor ons zelven, zints het ons heeft mogen gebeuren, door de edelmoedigheid en het vertrouwen van eenen nog leevenden aanzienlyken Afstammeling des Doorlugtigen Admiraals, met echte en oorspronglyke aantekeningen begiftigd te worden, waar door wy in staat gesteld zyn, eenige nadere veelal onbekende byzonderheden, het hoogloflyk Geslacht betreffende, aan het licht te brengen, en tevens den volgreeks der Nakomelingen, tot op den tegenwoordigen tyd, te vermelden. De aanzienlyke Zender, wiens naam is cornelis johannes bloys van treslong, Oud-Burgemeester en Thesaurier der Stad en Landen van Steenbergen, thans in den Haage woonende, ontvange by deezen onze opregte dankbetuiging voor de betoonde edelmoedigheid. Mogten de Leden van nog andere aloude Vaderlandsche Geslachten, door dit voorbeeld, ter even gulhartige mededeeling worden uitgelokt.

Wanneer in ons Woordenboek eenige misslag ingesloopen, of eenige onnaauwkeurigheid begaan, is, rekenen wy ons verpligt, en zyn zelfs overboodig genegen, het onnaauwkeurige, of kwaalyk gestelde, te verbeteren. Dus zullen wy in het tegenwoordige geval handelen. Toen het bovengemelde Artykel in het Zesde Deel gesteld

[p. 160]

wierd, hadden wy niet den toegang tot de bronnen, welke nu voor ons geopend zyn.’ In de daad, dit veel verbeterd Artykel verschaft ons veele byzonderheden wegens dien Vlootvoogd, welke wy, liet ons bestek zulks toe, zouden overneemen.

Wy wenschen, dat Verzamelaar en Uitgeever in hunne gedaane Uitnoodigingen mogen slaagen; en zou het hun geraaden weezen, by de vervaardiging des Aanhangzels, het geheele Werk na te gaan. Ongetwyfeld zullen zy nog onvoldaane beloften aantreffen, en gelegenheid vinden om die te vervullen, gelyk thans geschiedt, in het breede Artykel, willem van oldendarneveld, Heer van Stoutenburg, waar zy ten aanvange schryven; ‘'t Is hier eene voegzaame plaats om verslag te doen van den befaamden Aanslag op het Leeven van Prins maurits. De Heer van stoutenburg was daarvan de Hoosd-Aanleider; doch hadt in het heilloos plan mede betrokken zyn ouder Broeder reinier, Heer van Groeneveld, Luitenant Houtvester van Holland, en Heemraad van Delfland. Op het Artykel groeneveld beloofden wy 's Mans leevensloop op zynen Doopnaam te zullen verhaalen. Dit hebben wy verzuimd. 't Welk ons ligt ten goede gehouden zal worden, die bedenkt, hoe het bykans bovenmenschlyk zy, in een Werk als het onze, zich voor misslagen te behoeden. Van de beide Broeders, met opzigt tot hun aandeel in de Zamenzweering en den uitslag des versoeilyken bedryfs, verkiezen wy derhalven, om tevens het bovengemeld verzuim te vergoeden, in dit Artykel verslag te doen.’

Voorts maaken Suriname en het Synode van Dordrecht geene kleine Artykels in dit Deel uit. En neemen wy van 't zelve afscheid met het korte Artykel tileman. ‘Gaarne vermelden wy de Naamen van Persoonen, die, reeds vóór het opgaan van het licht der Kerkhervorminge, de diepe duisternis bemerkten, in welke zy herom dwaalden, en uit dien hoofde verlangden na betere tyden, in welke de verstanden der Christenen van den klaaren glans des Euangeliums zouden bestraald worden. Zulk een beter onderrigt Geestlyke was tileman. Hy leefde in 't laatst der Vystiende Eeuwe, wanneer hy eenen zeer hoogen ouderdom bereikt hadt. Zyne woonplaats was de Stad Groningen, en hy aldaar Monnik onder de Orde der Minderbroederen. Hoe wel,

[p. 161]

veelligt ook by andere gelegenheden, bleek zyne denkwyze op een tyd als zeker Burger, jan ludek genaamd, by hem ter biegt kwam. Want als deeze zyzen Geestlyken Vader klaagde, dat men zyn gemoed met allerlei ik weet niet welke menschlyke inzettingen bezwaarde en verstrikt hieldt, gaf hy zynen Biegteling tot antwoord. - “Dat tegen die menschlyke inzettingen veel te zeggen viel; maar dat het vrymoedig voordraagen van zyne begrippen, daaromtrent, niet vrystondt; alzo hy, die de waarheid sprak, groot gevaar liep; dat hy, wat aangaat de voorwaarden van de eeuwige behoudenisse, de zaak aldus moest begrypen; te weeten, dat christus voor ons gestorven, en alleen onze Zaligmaaker is, op welken men zyn vertrouwen moest stellen; dat alle andere dingen, als Aflaaten en dergelyken, niets meer of anders dan loutere beuzelingen waren, van welke men, derhalven, wat het weezen der zaake aanbelangde, geen werk moest maaken.”’