Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1795

[p. 54]

Leerredenen naer de behoeften van onzen Tyd. Uitgegeven door P. Weiland, Leeraer in de Remonstrantsche Gemeente, te Rotterdam. Eerste Deel. Te Rotterdam, by J. Meyer en A. Danserweg Wz., 1794. In gr. 8vo. 214 bl.

Een achttal Leerredenen bevat dit Eerste Deel; 't welk, indien de aftrek eenigzins gunstig zy, ten minsten van nog drie soortgelyken zal gevolgd worden. Geene oorspronklyke opstellen van den Eerw. weiland zelven zyn alle deeze Leerredenen, maar eenigen van elders overgenomen, anderen vry en van verre naagevolgd. Dit een en ander wordt ons aangekondigd in een kort Voorberigt, met belofte van een uitvoeriger voor het laatste Deel, waarin, omtrent de oorspronklyke, vertaalde of naagevolgde, stukken, nadere opening zal gedaan worden. Naar de behoeften van onzen tyd, is de algemeene karakterschets, met welke de Leeraar weiland zyne Leerredeneu kenmerkt. By het inzien van den Inhoud moeten wy bekennen, dat wy in onze verwagting wierden te leur gesteld. Gewisselyk zyn de onderwerpen, hier behandeld, berekend naar de behoeften van den tegenwoordigen tyd. Maar wy zien niet, dat de onderrigtingen, aanspooringen en bestrassingen, ook op de menschen in andere eeuwen, en van allen landaart, ook op de toekoomende geslagten, niet dezelfde toepassing zouden toelaaten. 'Er moge, door eenen zamenloop van omstandigheden, onder eene Natie eenige byzondere ondeugd heerschen; over 't geheel genomen zyn de menschen, in de onderscheidene tydperken der waereld, gelyk aan elkander. Zelf vondt weiland, tot de behandeling zyner onderwerpen, aanleiding in daar op slaande Schriftuurtexten: een bewys, dat de ondeugden, door hem gegispt, reeds voor bykans achttien Eeuwen in zwang gingen.

Wat, voor 't overige, de Leerredenen zelve aangaat, zy mogen, zo om de keuze van onderwerpen, als om de manier van uitvoeringe, belangryk genoemd, en der aandagtige leezinge worden aangepreezen. De Eerw. weiland onderscheidt zich van het gros der Leeraaren, door zynen beschaafden styl en bevalligen voordragt, in welken, met vermyding van het zo genoemde bloemryke, de gepaste fieraaden worden ingevlogten, en ook hier door, gelyk by den oorspronklyken voordragt onder het hooren,

[p. 55]

dus ook vervolgens onder het leezen, de aandagt gevoed en leevendig gehouden. De Onderwerpen zyn: de ryke Jongeling; tegen de aenneeming des persoons; bestryding van het vooroordeel, dat de Gelukzaligheid niet zoo zeer van de regtschapenheid des harten en des wandels, als wel van zekere uiterlyke voorwerpen, afhangt; over den waren Godsdienstyver; over de valsche naeuwgezetheid van geweten; de ware Vryheid; de onredelykheid der baetzucht en verpligting ter bevordering van het algemeene welzyn; en eindelyk, de verplichting tot een arbeidzaem leven.

Uit de Leerrede, over den waren Godsdienstyver, zullen wy iets ter proeve voordraagen, en daar mede, van 's Mans denk- en schryfwyze, onzen Leezeren een denkbeeld geeven. Aangemerkt hebbende, dat de zagtmoedigheid, broederlyke liefde en verdraagzaamheid, welke wy den dwaalenden en ongeloovigen schuldig zyn, den waaren yver voor God en deszelfs eer geenzins uitsluit, gaat hy dus voort: ‘Alleen moeten wy wel bepalen, waerin deeze yver eigenlyk besta, en waer door hy zig late blyken, als hy van eenen regten aerd is.

De ware Kristlyke, redelyke yver, waerdoor iemand voor geloofsstellingen yvert, maekt tusschen deze leerstellingen en geloofsmeeningen een merklyk onderscheid. Niet iedere leerstelling is hem even gewigtig: niet voor iedere stelt hy zig even sterk in de bres, niet iedere verdedigt hy even sterk; neen, hy heeft de hoofdbedoeling van het Kristendom en allen waren Godsdienst steeds voor oogen; en deze bedoeling kan volstrekt geene andere zyn, dan die, welke wy reeds hebben aengewezen; naemlyk de bevordering van de ware, de tydlyke en eeuwige, gelukzaligheid der menschen.

Hoe meer eene leering, of waerheid, tot deze gelukzaligheid bydraegt; hoe grooter invloed zy op dezelve hebbe; des te gewigtiger moet zy ons wezen: des te meer moeten wy ons aen dezelve vasthouden: des te meer, des te hartlyker, mogen wy wenschen, en zelfs daertoe medewerken, dat zy algemeen gekend en beleden worde. En, daer het hoofdzaeklykste gedeelte der menschlyke gelukzaligheid op de verëdeling en volmaking onzer ziele, op de verlichting van onzen geest, op de verbetering van onzen wil, op de verfyning van onzen smaek, op de reiniging en heiliging

[p. 56]

onzer harten rusten; zoo is het natuurlyk, dat die waerheden en leerstellingen, welken regtstreeks naer deze verëdeling, en byzonder naer de verbetering en zuivering des gemoeds heenleiden, voor de opregte aenbidders van God, de voornaemste, de schatbaerste zyn, welker bewaring en verbreiding hun het naest aen 't harte ligt.’

De Heer weiland, vervolgens, eenige algemeen erkende waarheden, als tot het bovengemelde doelwit regelrecht aanleidelyk, hebbende opgenoemd, vervolgt aldus: ‘Leeringen daerentegen, welken in 't geheel geenen, of slegts eenen geringen, invloed op de welvaert der menschen hebben: - geloofsbegrippen, welken op een ydel vermoeden gegrond zyn, en aen geduurige twyfeling en verschillende uitleggingen onderworpen blyven: - zaken, welken, of op zig zelven onverschillig, of voor den geest der menschen onnavorschlyk, of ten minste niet klaer, niet duidelyk en verstaenbaer genoeg geopenbaerd zyn: - zegt my onpartydig, verdienen deze leeringen even zoo zeer als de eerstgenoemde, dat men daer voor yvere, stryde, op derzelver afwyzing of aenneming hardnekkiglyk aendringe? Het is (dus gaat hy voort) ongetwyfeld geoorloofd, dat hy, die lust, gelegenheid en bekwaemheid daertoe heeft, zig met derzelver onderzoeking en nasporing bezig houde. Maer nimmer mogen wy dezelven in gelyken rang stellen met de genoemde grondwaerheden der menschlyke gelukzaligheid; en althands nimmer een' ander', om verschil van denkwyze in dit opzigt, met eenige verachting behandelen.’ -

- ‘Noch twistzucht,’ (gelyk de Eerw. weiland zich elders uitdrukt) ‘noch lastering, noch veroordeeling, noch gewelddadigheid, noch vervolging, zyn de wapens, waermede God en Godsdienst verdedigd willen worden. De Godsdienst beoogt en bevordert alleen het wezenlyke best der menschen; hy kan derhalve geene middelen veroorloven, waerdoor onrust, verdeeldheid, verwoesting en ellende, aengerigt worden. Het yveren is goed, wanneer het in 't goede, of ten beste der menschheid, geschiedt. En zal de waerheid ter bevorderinge van 's menschen gelukzaligheid strekken, dan moet zy ook door het verstand gekend, en hare heilzame werkingen moeten door het hart gevoeld en ondervonden worden.’