Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1795

[p. 28]

Schets van het Huisselyk Leven en Karakter van Lodewyk XVI, Koning van Frankryk. Uit het Hoogduitsch van C. Girtanner. Te Utrecht, by W. van Yzerworst, 1793. In gr. 8vo. 164 bl.

Liefhebbers van Anecdotes, van Vorstlyke Anecdotes, kunnen in dit Boekdeeltje te recht geraaken, en zich verzadigen. De Heer girtanner heeft ze daar in verzameld, en, schoon meerendeels ingerigt om de Deugden van lodewyk den XVI en die zyner Gemalinne op te hemelen, vindt men 'er veele Anecdotes in, die het schandlyk Leeven der Prinsen van den Bloede, van Staatsministers en Hovelingen, betreffen. Alle zyn ze, gelyk het in 't zamenstellen van zulke Boeken gaat, niet even gewigtig, ja 'er loopen niet weinig Kleinigheden onder, voor welker verschooning de byzonderheid op den Tytel, het Huislyk Leeven, eenigzins pleit; doch dit strekt zich geenzins uit tot de zodanige, die met het Huislyk Leeven geene gemeenschap hebben, en 'er nogthans niet schaars in gevonden worden.

Met dit alles zal men, schoon min dan de Heer girtanner met lodewyk den XVI ingenomen, dit Boekdeeltje, met genoegen, en niet zonder vrugt, leezen, om de aanleidende en voorbereidende oorzaaken der Fransche Staatsomwenteling te ontdekken. Een Koning, die in eene Afwisseling van Staatsdienaars, onder welken zo veele slegten, doorslegten, op den Throon zat, kon dien niet behouden.

Girtanner zelve is van dit gevoelen. Zie hier eene Anecdote, aan welker slot hy dit betuigt: ‘De Heer calonne zogt, terstond na zyne aanstelling, zig by de Heeren en Dames van het Hof bemind te maaken. Hy haalde den Koning over, 14,600,000 Livres uit de schatkist te laaten ligten, ter betaalinge der schulden van den Graaf van artois. Voor den Graaf van provence wist hy, in dezelfde maand, (December 1783) een som van 18,164,211 Livres te bewerken. Aan verscheide Geleerden deelde hy belooningen en jaargelden uit, op dat zy hem pryzen zouden. Hy overreedde den Koning, twee Landgoederen te koopen, van welken dezelve geen het minste voordeel kon trekken, naamlyk het Slot Ramboilet van den Hertog de penthievre, en het Goed Isle Adam van den Prins van conty,

[p. 29]

voor tien millioenen. Den laatsten aankoop had calonne uitgewerkt om aan den Prins van conty geld te verschaffen, ter betaalinge van zyne schulden. De Koningin kogt, op calonnes voorslag, voor zes millioenen, St. Cloud. Om den Prins van condé te behaagen, kogt hy deszelfs Graafschap Clermontois, in naam des Konings, voor eene onmeetelyke som. Van de Hertogen de chartres liancourt, van de Graaven van artois en provence, werden bosschen en goederen gekogt.

Op deeze wyze kogt calonne zig, op kosten der bedroogen Natie, begunstigers en vrienden aan het Hof; op deeze wyze werd het geld, 't welk de arbeidzaame en nuttige Classe der menschen in Frankryk, met zuure moeite, verworven hadt, van de nutteloosste aller menschen, van lediggangers, van vleiers, van panlikkers, van Hovelingen, doorgebragt. Deeze veragtlyke ellendelingen wentelden zich in overdaad en wellust, terwyl het arbeidzaame, het gedrukte, Volk moest gebrek lyden. Lodewyk de XVI, die het geluk zyns Volks opregt behartigde, werd, zo wel als de Koningin, van den schandelyken calonne, en zyn ondeugenden aanhang, op eene ongehoorde wyze, bedroogen, en om den tuin geleid. Deeze menschen, die de schatten des Ryks, met de dartelste brooddronkenheid, verkwisteden, die alle voordeelige Ampten en Bedieningen aan hunne nietswaardige Vrienden en Afhangelingen gaven, die het Volk uitmergelden door snoode en zwaare belastingen, tot welke zy geen penning betaalden - deeze menschen zyn de hoofdbewerkers van het ongeluk des Konings, en van den ondergang des Ryks. De Fransche Hofadel doolt thans rond op de Waereld, beroofd van huis en have, en kan byna nergens eene schuilplaats vinden. Dit lot is hard, maar niet onverdiend. Men gevoelt bykans geen medelyden, als men de geschiedenis hunner verkwistingen weet.’

Wy willen hierby nog twee Anecdotes voegen van een meer huislyken aart; de een den Koning, de ander de Koningin, betreffende. Ten tyde van de zamengeroepen Vergadering der Aanzienlyken, ‘was de onbeschaamdheid der Schryveren tot eene buitengewoone hoogte opgeklommen. Bytende Spotschriften, en lasterlyke smaadredenen, tegen den Koning, de Koningin, en de

[p. 30]

Ministers, kwamen 'er dagelyks te voorschyn. De Koning, die in deeze Schriften de stem des Volks meende te hooren, liet den Boekverkooper blaizot heimlyk te Versailles by zig komen, en gaf hem order, door de opening van een klein kastje, waar toe de Koning alleen den sleutel had, alle de vliegende papieren en geschriften te werpen, die de gebeurtenissen van den dag betroffen. Dit kastje stondt in een voorkamer des Konings. De Boekverkooper volgde het bevel van den Koning stiptlyk op, en sprak daar tegen niemand een woord van. De Koning werd van alles, wat 'er gebeurde, naauwkeurig onderrigt, kwam tot kennis van menig eene heilzaame waarheid, onder eene menigte van groffe lasteringen, en nam 'er zyne maatregels naar. De Ministers konden zig geen denkbeeld maaken, hoc dit toeging; tot dat breteuil, door zyne bespieders, het geheim ontdekte. Terstond liet hy blaizot, onder voorwendzel dat hy verbooden Boeken verkogt, in de Bastille werpen. De Koning vondt, eenige dagen agter elkander, zyn kastje ledig. Hy zondt na het huis van den Boekverkooper, en werd gewaar dat deeze in de Bastille zat. Hier over geraakte de Koning in woedenden toorn, zoo zeer, dat hy breteuil terstond liet roepen, hem harde verwytingen gaf, en zelfs een stoel opvatte om na hem te slaan.’

De Anccdote, de Koningin betreffende, is van eenen geheel anderen aart; doch verscheidenheid is de eigenschap der Anecdotes. ‘In een der eerste bezoeken, die de Grootvorstin van Rusland (in den Jaare 1782) de Koningin gaf, zeide deeze: Het schynt my toe, Mevrouw! dat gy, zoowel als ik, eenigzins byziende zyt. Ik gebruik daarom een glas, dat in myn Waaijer is gezet. Wilt gy eens beproeven, of dit kleine hulpmiddel u ook van eenigen dienst kan zyn? Men bragt hier op een kostbaare met Diamanten ryklyk omzette Waaijer, welke de Koningin aan de Grootvorstin overhandigde. Dezelve vondt het glas voortreflyk. Ik verheug my daar over, (zeide de Koningin) en verzoek u, de Waaijer te houden. - Ik neem dezelve met vermaak aan; (antwoordde deeze) dewyl ik nu uwe Majesteit beter kan zien.’

De opgegeeven staaltjes zullen over de Vertaaling een gunstig oordeel doen vellen. Het oorspronglyke niet be-

[p. 31]

zittende, kunnen wy niet zeggen of de Vertaaling getrouw is, dan gelooven zulks gaarne op 's Vertaalers woord; dat hy niet slaafs overgezet hebbe wyst de doorgaande losheid van styl uit.