Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1794

Zedelyke bedenkingen.

Een mensch, welke ieder oogenblik waant beledigd te worden, die het minste niet verdragen kan, en op een enkel woord vuur vat, wanende door een ieder verongelykt te worden, is in eenen geduurigen oorlog met zich zelven, en met de geheele wereld. Nooit heeft hy rust of eenige kalmte in zyn gemoed - het minst, dat hy hoort, ontrust hem, en, even als een voortgedreven wind, is hy in eene geduurige beweging, om zich tegen alles en elk een te verzetten welke hem ontmoet. - Ondertusschen, wanneer men de handelwys van zulk een mensch nagaat, en op zyne daden let, dan zal men bevinden, dat niemand meêr beledigt dan hy zelve die waant van elk beledigd te worden. Hy vordert van anderen het geen hy zelve aan geen anderen bewyzen wil. Anderen moeten geduurig van hem hooren, het geen hy intusschen zelve van geen mensch zou willen verdragen. - En hoort de redeneeringen van zulk eenen - hy zal u met niets bezig houden, dan met, ‘dezen heb ik dit gezegd, dien dat onder den neus gewreven;’ zo dat gy hem nimmer zult aantreffen, dan in oorlog tegen al de wereld.

Onze denkbeelden, welke wy in de kindsheid verkrygen, of die wy ons in dien vroegen leeftyd maken, blyven ons zeer lang, zelfs tot in eenen hoogen ouderdom, by. - Vooroordeelen, welke wy in de eerste jeugd verkrygen, of ons dan

[p. 266]

ingescherpt worden, zyn de allervermogenste, en die wy zekerlyk niet ligt afleggen. - Opwassende, blyven zy ons by, en schynen met ons op te wassen, en daarom kunnen wy dezelve, ouder geworden, en tot rypere jaren gekomen zynde, zeer bezwaarlyk overwinnen en afleggen. Het is met deze even als met onze natuurlyke gebreken, met welke wy gebooren worden; zy groejen met ons op, wy kunnen dezelve niet overwinnen, of te boven komen. - Wanneer een Kind in zyne eerste jeugd word veronagtzaamd, en men boezemt het lage denkbeelden voor Deugd en Godsvrugt in, men kan vast staat maken, dat men een slegt Lid aan de Maatschappy levert. - De beste, de braafste, Leden, die men in de zamenleving aantreft, zyn de zulken, wier zielen men vroeg met gunstige denkbeelden voor de Deugd, en Eerbied voor het Opperwezen, vervuld heeft. - Men kan waarlyk hier niet te vroeg een aanvang mede nemen, want niet eerder daar mede te beginnen voor men meent dat de verstanden vatbaar zyn, is niet anders dan de jeugd in 't wild te laten opwassen, en vatbaar te doen worden voor den invloed van kwaad en allerlel ondeugden, die in eeuwigheid niet zyn uit te roejen - daan en tegen, wanneer de Zaden van Deugd en Godvrugt vroeg in de tedere harten der jeugd gestrooid worden, dan ziet men dezelve gelukkig met haar opwassen, en in de volwassen jaren, en in den hoogen ouderdom, de schoonste vrugten dragen. - Wanneer men niet begeert, dat tegens de jeugd eerder van Godsdienst, of verheven zaken, welke men kan rekenen dat het verstand en de begrippen der kinderen te boven gaan, voor en aleer zy vatbaar zyn voor dezelve, en die met hun verstand kunnen bevatten, gesproken word, dan moet men ook allen huizelyken en openbaren Godsdienst laten varen, en men dient geheel zonder Godsdienst te leven. - Men moet nalaten God voor byzondere gunstbewyzen te danken - - te bidden om eenen zegen over spys en drank - en men moet te eenemaal zonder eenigen Godsdienst leven. Zal nu zulk eene handelwys geschikte Leden voor de Maatschappy opleveren, of liever een Gemeenebest van Deïsten en Naturalisten, daar wy tog zagen van welk een uitwerking de denkbeelden, welke wy in de kindsheid opzamelen, doorgaans zyn? Wat zal 'er te wagten wezen van kinderen welke men zo lang heeft laten voortleven, zonder eenig grondbeginzel, zonder eenig denkbeeld van een Opperwezen, zonder het minste denkbeeld van Godsdienst? - Zal men in eene Maatschappy, wier Leden zo zyn opgetrokken, wel de beste zeden, de geschiktste, de redelykste, menschen vinden?

Een onwetend, bot, onhebbelyk mensch, - een geheel onbedreven onervaren mensch, is niet ver af van het redelooze Vee. - Wat tog onderscheid den mensch van het redelooze? niets anders, dan dat hy zyne edele vermogens aan-

[p. 267]

legt, om zich langs dien weg kundigheden op te zamelen, Wetenschappen te verkrygen, door welke hy zich verheft boven alles wat zich rondom hem bevind, boven al het geschapene van dezen Aardkloot. - Een verstandig man is zeer ver verheven boven zyne Medeburgers. Geen huisgezin, geen Staat, geen Maatschappy, kan bestendig en van duur gerekend worden, waar de Wetenschappen veragt, waar de Kunsten veronagtzaamd, worden. - Een Gemeenebest word door Geleerdheid en uitoefening van Wetenschappen ondersteund. - De verstandige menschen zyn als het Zout der aarde, dat alles tegen bederf behoed. Zy zyn ook de eer en cieraad van een Land, dat boven anderen uitmunt, en zich verheft, naar mate geleerdheid en kennis in het zelve bloeit. - Daar integendeel een Gemeenebest, of Staat, waar de Wetenschappen, de kennis van zaken, worden verwaarloosd, een Land is, dat te gronde gaat. - De geleerdheid en ervarenheid in Kunsten en Wetenschappen maken alle Menschen gelukkig, en doen Staaten en Gemeenebesten bloejen.

Voor welke aandoeningen is het menschelyk hart niet vatbaar; wanneer het oog streelende gezichten ziet, wanneer het, in de verkwikkelyke Lente, de schoone Natuur beschouwt, het malsche groen in de beemden, de liefelyke bloempjes in de dalen, de jeugdige blaadjes in de bosschen. - Wanneer het oog al dat schoone, welk de jeugdige Lente aan de milde Natuur zo overvloedig schenkt, aanschouwt, dan word het hart met vreugde vervuld, en geniet de allerstreelendste aandoeningen, - wanneer het oor de zoetluidende Toontjes ontvangt, welke de kwinkeleerende Wildzang aanheft in de bladerryke Bosschen, of in de wyde, en door de natuur zo schoon gecierde, Vlakten, dan is het hart in eene aangename verrukking, - wanneer het oog zich verlustigt in de beschouwing van de aangenaamste tooneelen, - wanneer het daden ziet verrigten, die der menschlykheid eer aandoen, dan ontvangt het hart aandoeningen, die niet regt beschreven, maar alleen gevoeld, kunnen worden, - wanneer het oog de aandoenlykste reden hoort, dan is het hart enkele aandoening. - Dan welke gewaarwordingen ontstaan 'er in het hart by de verandering dezer tooneelen? - By de beschouwing van eene stervende natuur, by het zien eener treurige gebeurtenis, voelt het hart zich dan niet getroffen door de geweldigste aandoeningen, zo van afkeer als hartelyk medelyden? - Wanneer het gehoor geweldig word aangedaan, als de gansche natuur als in arbeid is, hoe krimpt dan het hart niet wg door aandoeningen, die het schynen van een te scheuren? - Smelt het niet weg in weemoedigheid op het hooren verhalen eener aan doenelyke en treffende gebeurtenis? - Zo vatbaar is het hare voor zagte, voor treffende, aandoeningen, die den mensch vereeren, en voor de Maatschappy nuttig, ten hoogsten voordeelig, zyn. -

[p. 268]

Dan door hoe veele aandoeningen word het menschelyk hart ook niet getroffen, waar door het Menschdom te eenemaal onteerd en verlaagd word. - De wraak vindt niet zelden een veilige schuilplaats in 't menschelyk hart. - Op de minste en schynbaarste belediging is des menschen hart op wraak bedagt. - Want in het zelve woonen haat, nyd, afkeer en wraakzugt; wanneer deze aan het woeden geraken, dan ontstaan 'er in het hart de allerhevigste aandoeningen, waarvan de uiteinden en gevolgen treurig zyn.

Orde in zyne zaken te honden, is allernuttigst en voordeeligst voor elk mensch. Door het verwaarloozen eener goede orde gaat onbedenkelyk veel verloren. Een mensch, welke geene orde in zyne zaken houd, loopt zeer veel gevaar om tot armoede te vervallen, om dat hy oneindig veel meêr noodig heeft, dan hy, die zyne zaken in goede orde houd. By den laatsten word niets verwaarloosd, daar by den eersten alles verloren gaat.

C. v.d. G.