Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1794

[p. 91]

Over de waardy der anecdoten.

(Uit het Hoogduitsch.)

Ik maak my dit denkbeeld van een Anecdote, dat ze een kenmerkend blyk behelze van de gesteldheid van iemands gemoed of verstand. 'Er zyn dus tweeërlei soorten van Anecdoten: door de eene word getragt het zedelyk, en door de andere het geests- en verstands - Character van een mensch te schetzen.

Waartoe kunnen de Anecdoten tog goed weezen? - Tot tydverdryf? - Na dat onze sinaak, die onophoudelyk op veranderingen gesteld is, van allerlei soorten van letterkundige vermaaken geproefd had, zo moest zekerlyk de beurt ook aan de Anecdoten komen. Indien ze slegts amuseerden, gelyk de onschadelyke toververtelzels, zo verdienden ze tog wel een plaats in de fraaije Weetenschappen. Dan ze schetzen ons geen zaaken der ideale Waereld, maar van de werkelyke, en, wanneer ze openlyk gedrukt worden, van gewigtige menschen. In dit opzigt verdienen ze wel dat men van haaren aart en waardy iets zegge.

Temperament, verbetering of verergering van character en geluimdheid, by voorvallende gelegenheden, brengen, gelyk bekend is, alle onze bedryven voort, 't zy ze goed of kwaad zyn.

De beminnenswaardigste temperaments - deugden kunnen met een verdorven ziel in één lighaam te zamen woonen. - Een man. beoordeeld naar een Anecdote, die de daar genoemde hoedanigheden schetzen, komt als goed en edel voor, zonder het weezenlyk te zyn- Een dwingeland kan ook, na een vreugdemaal, aan den ziedenden boezem eener verlokkende boeldeern, zagtmoedig en billyk weezen. Is hy nu daarom deugdzaam? Men zal hem daarvoor houden, indien men hem naar zulk een of meer, in dergelyke omstandigheden, verlokte gedraagingen beoordeelt. Al zyn edele gezindheid is behaaglust.

De Regent ylt een mensch, dien hy in gevaar ziet van te verongelukken, te hulp. Wat bewyst zyn spoed? Grondbeginzel van goedhartigheid - maar geen ontwyfelbaar blyk van onkrenkbaare menschlievenheid. Hy, die, met eergierige oogmerken, duizenden zyner Onderdaanen den dood te gemoet voeren, en, door hun stroomend bloed, duizend Weduwen en Weezen maaken kan, is niet edelaartig, al ondersteunt hy ook honderd noodlydenden. Hy blyst altoos - veel toegegeeven - half Vader van zyn Volk, en half Tyran.

Gebeurt 't daartegen niet dikmaals, dat een kwaade luim en verontwaardiging, die uit menigerlei omstandigheden in een deugdzaam man ontstaan kunnen, die hem niet te verwyten zyn; gebeurt 't niet dikmaals, vraag ik een ieder, dat deeze

[p. 92]

onmenschlievende aandoeningen hem tot iets verrassen, waarover hy weinig oogenblikken daarna berouw heeft? Beschaamd en getroffen, zegt hy dan tot zig zelven: ‘Wat heb ik gedaan; waar kwam ik toe?’ En hoe kan zo een daad of rede van verrassing, en als een Anecdote bekend gemaakt, een leven vol van daadelyke deugd brandmerken, en den uitgeschreeuwden man grievende traanen doen storten!

Onder de ontelbaare tegenstrydigheden in den mensch behoort ook deeze, dat zyne denk- en handelwyzen min of meer afwyken van waarheden, waarvan hy volkomen overtuigd is.

Al wat ik gezegd heb zyn dingen die dagelyks voorvallen, en dus algemeen bekend zyn. Het gevolg, 't welk daaruit getrokken kan worden, dat Anecdoten zeer onzekere kenmerken van een Character zyn, zal niemand ligt tegenspreeken. Ondertusschen word 'er tog altoos volgens Anecdoten geoordeeld; en nooit heeft men ze zo opzettelyk als thans nagesnuffeld. Alleen de bestendige medgezel en vertrouweling van iemand kan ze in sommige gevallen, naar waarheid, aan het licht brengen: en hoe zelden wettigt zig de Anecdotenschryver in deeze hoedanigheid? Ongelukkig derhalve de man, die van belang genoeg is om stof te verschaffen tot openbaare Vertellingen en Schetzen! Hy mooge, in onze dagen, alle zyne treden dubbel voorzigtig afmeeten, en zyne woorden naauwkeurig weegen. En Ulieden, gy waarlyk goede Vorsten, beklaag ik, dat gy u zo menigmaal, om een Menschelyke daad, tot Goden verheven moet zien. Hoe moeten u de Godontëerende loftuitingen van gunsthunkerende Vleijeren vernederen; hoe moeten ze u, over hun en den grooten hoop deezer ondermaansche aardbewooneren, doen bloozen!

Anecdoten, die tot een blyk van iemands verstand en vernuft worden opgegeeven, zyn zekerder, maar niet altyd beslissend. Een eenvouwig mensch brengt wel eens, gelyk een kind, een goeden inval voor den dag; en een man van verstand en vernuft heeft ook zyne dommelige buijen. Tot iets aartigs te zeggen of te beantwoorden behoort niet alleen vernuft, maar ook tegenwoordigheid van geest en waereldkennis, ten minsten een goede dosis hooggevoel van zig zelven. Een omzigtig en bescheiden man, die weinig verkeering heeft, maakt doorgaans, op een gezelschap van menschen van de Mode-Waereld, zo geen gekkelyke, althans een niet veel beduidende, vertooning.

Verscheiden aartige Anecdoten van één man zyn altoos een blyk van een goed deel vernuft. Dog verondersteld: men vergiste zig, en schreef hem grooter geestvermoogens toe dan hy bezat; wat zwaarigheid? - Zig te vergissen in het ver stand van een mensch is immers niet zo schadelyk als het te doen aan zyn gemoed. - Veel liever mag ik lyden, dat 'er duizend my voor een domöor houden - dan dat ik by één van hun voor een booswicht te boek staa.

A.C.K.