Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1794

Catharina Herman, Tooneelspel, door Mr. Jan Jacob Vereul. Te Amsterdam, by J. Allart, 1793. In gr. 8vo. 112 bl.

Catharina herman, eene Noordhollandsche Vrouw, was de Echtgenoote van een dier ongelukkige Scheepelingen, welke, geduurende het beleg van Oostende, door de Spanjaarden verrast, en in ketens geklonken wierden. Naauw vernam zy het ongeluk, haaren man overgekomen, of zy besloot, om hem, zo het mogelyk ware, uit zynen kerker te verlossen. Na gedeeltelyk haar lang

[p. 670]

hoofdhair afgesneden, en zich in mansgewaad verkleed te hebben, begaf zy zich op reis naar de vyandelyke legerplaats voor Oostende. Deezen gevaarlyken togt gelukkig doorgeworsteld hebbende, ontmoette zy hier de grootste gevaaren. Haare ongemeene schoonheid namelyk trok de oogen, haare spraak de aandacht, van het Spaansche Krygsvolk tot haar; maakte haar verdacht, en deedt haar eerlang voor een' verspieder van maurits houden. Dit vermoeden bragt haar in eene gevangenisse, alwaar zy geheel onkundig bleef van het lot haares Echtgenoots. Op zekeren dag echter, werdt zy uit deeze wreede onkunde, door nog wreeder bericht, getrokken. Zy vernam, dat zeven der Hollandsche gevangenen ter dood gebragt zouden worden, om den dood van zeven Spanjaarden, door de onzen op den wal van Oostende insgelyks gedood, met gelyke straffe te wreeken; en dat de overigen naar Spanjen vervoerd zouden worden, om aldaar den Koning als slaaven te dienen. In deezen angst en onzekerheid wegens herman's lot, kwam haar een Vader Jesuit bezoeken, om haar, volgens gewoonte, de biegt af te neemen. In deezen eenen Menschenvriend vindende, besloot zy, hem haar geheim te openbaaren. Verbaasd over de trouw en den moed deezer waarlyk groote Vrouw, beloofde de eerwaardige Vader haar allen mogelyken bystand. Aan karel van longueval, Grave van bucquoi, Gouverneur van Henegouwen, en, by afwezigheid van Hertog albert, Opperbevelhebber der Spaanschen voor Oostende, maakte hy zyne ontmoeting bekend, en verwierf van deezen, dat catharina in den kerker van haaren man wierd overgebragt. Deezen te ontmoeten, deedt haar van onmagt zwymen. Tot zich zelv' herkomen, openbaarde zy verder haar voorneemen, en verhaalde, hoe zy alles, wat zy kostbaar bezat, verkogt had, om haaren man vry te koopen; dat zy, om dit zelf ten uitvoer te brengen, vermomd herwaards gekomen was; doch dat zy, indien dit doel haar mislukte, besloten had, haaren man in de slaverny of in den dood te verzellen. De Graaf van bucquoi dit hoorende, begeerde dit edel paar te zien. Verwonderd en diep getroffen door zulk eene ongemeene getrouwheid, kon hy aan de stem van zyn hart niet wederstaan, en gaf de beide Echtgenooten de volle vryheid.

Dit is de geschiedenis van catharina herman, welke in kok's Vaderlandsch Woordenboek gevonden wordt, en

[p. 671]

door den Heere j.j. vereul tot een' grond van dit Tooneelspel gelegd, en zo na mogelyk gevolgd, is. Wy hebben hetzelve met veel aandoening en genoegen gelezen; de Versen zyn vloeijend en kragtig; de karakters volkomen naar de natuur en de geschiedenis; en de gevoelens inneemend. Dit, zo verre de leezing aangaat. Intusschen gelooven wy niet, dat dit Tooneelspel op het Tooneel zelve genoeg voldoen zoude. De persoonen spreeken te veel, en werken te weinig, zy putten de stoffe als uit, waar door zy geene levendigheid genoeg voor den Aanschouwer bezitten. Onder anderen missen de Alleenspraaken, in dit Stuk, die woeling van verschillende hartstochten, die alleen in staat is, om het invoeren eener Alleenspraak te doen goedkeuren. Het Stuk had zaakelyker, en een derde kleiner, kunnen zyn.

Daar het voor 't eerst is, dat de Dichter in dit vak arbeidde, zal hy zeker onze Aanmerkingen niet euvel duiden: in welk vertrouwen wy 'er de volgende nog zullen byvoegen: Een Tooneelspeldichter behoort zorg te draagen, dat hy de verrassing, die de ontknooping van de daad moet veroorzaaken, niet vooräf verzwakke, door te vroeg, al ware het slechts van ter zyde, te laaten blyken, waar het eindelyk op uit zal loopen. Dit laatste schynt ons toe in dit Tooneelspel te geschieden. Reeds in het midden van het Stuk, (bl. 50 en 51) kan men duidelyk voorzien, dat herman en catharina door bucquoi vrygegeeven zullen worden. Het geval der beide gelieven is hem, door den Biegtvader, reeds volkomen bekend geworden. Men kent zyn toegeevend karacter, en, even zo zeer, dat van zyne Gemalin, die daadelyk vraagt:

Bucquoi! gloeit in uw hart één vonk van tederheid,
Kunt ge al de wreedheid van dier Droeve lot bezeffen -
En aarselt ge eenen stond haar aan dit leed te ontheffen?

Het Antwoord van bucquoi, op die vraag, ontdekt veel te veel wat men van hem kan verwagten, indien de twee lydende persoonen hunne onschuld en braafheid doen blyken - die de Leezer en Aanschouwer nu reeds kennen, en dus, by de verdere ontdekking, niets anders dan eene vrygeeving kunnen voorzien.

[p. 672]

 

Geliefde! (zegt hy) ik ben als gy verstomd, my zelv' ontvoerd,

 

Door dit tafreel van trouw en jamren diep geroerd;

 

Maar dat die eerste drift in onze ziel bedaare,

 

Tot zich dit wreed gehiem volkomen openbaare.

Het is waar, de wreede alonzo is van een tegengesteld gevoelen, en men zou iets ten nadeele van zyne zyde kunnen verwagten; maar hoe weinig kan hy doen tegen iemand, die (bl. 92.) maar te zeggen heeft: Volbreng wat ik begeer! - Ook de opkomst van catharina, in het Eerste Bedryf, Derde Tooneel, maakt aldaar eene gaaping, die tot verscheidene vraagen gelegenheid kan geeven: als 1, hoe komt catharina zo aanstonds in het midden der Legerhoofden? - Kan een onbekende dat zo doen? 2. Waaröm verlaat bucquoi zo onverwagts het Tooneel, dat alonzo zelv' 'er verwonderd over staat? - enz. Alle gewrongenheid loopt, meer dan elders, in een Tooneelspel daadlyk in 't oog.