Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1794

Menschkunde. Of Verzameling van de beste en voortreflykste Waarnemingen en Ondervindingen over de Menschen. Met een Byvoegzel van de gewigtigste Bylagen en Voorbeelden, uit de Geschiedenis van geheele Volken en byzondere Menschen ontleend. Geheel geschikt tot algemeen gebruik. Uit het Hoogduitsch vertaald. Te Dordrecht, by de Leeuw en Krap, 1793. In gr. 8vo. 331 bl.

Ook het Werk, welk wy, onder den bovenstaanden titel, aankondigen, verdient eene plaats op de lyst der Schriften, welke over de gewigtige Weetenschap, de kennis van den Mensch, met voordeel kunnen geraadpleegd worden. De Schryver, die heeft goedgevonden zynen naam te verzwygen, heeft het voorkomen van iemand, die veel geleezen, veel opgemerkt, en daar by veel gedagt, heeft. Hoewel het onderwerp, en zelf, dikmaals, de wyze van behandelen, verre is van nieuw te zyn, 't welk ook niet altoos ter aanpryzinge kan dienen; de zulken, evenwel, die, met den Engelschen Dichter, den Mensch tot hunne hoofdstudie stellen, zullen veele der Waarneemingen, hier voorgedraagen, ten nutte kunnen aanwenden, in het verbeteren of uitbreiden der reeds verzamelde kundigheden.

Naa eene korte Inleiding, waarin de Schryver voordraagt, eenige aanmerkingen over den geest van Waarneeminge, geheel betreklyk tot de Menschkunde, treedt hy ter zaake; verdeelende zyn Werk in twee Hoofddeelen, in welke hy den Mensch, eerst in zyne zedelyke, vervolgens in zyne verstandelyke, hoedanigheid, beschouwt. Onder de eerste Afdeeling oppert de Schryver eene reeks van Waarneemingen, afgeleid van eene algemeene beschouwing der Menschen, zo als zy zich, volgens zyne meening, in alle tyden en landen vertoonen, ondanks de groote menigte van onderscheidene karaktertrekken, welke als zo veele wyzingen der algemeene geaartheid moeten beschouwd worden. Wy agten het niet ondienstig, het hoofdzaaklyke dier Waarneemingen hier in te lasschen, als komende onder dezelve nog al eenigen voor, die den oplettenden Menschbeschouwer stoffe tot naadenken zullen geeven. Zie hier de Waarneemingen:

[p. 113]

‘De Mensch, zo als hy uit de hand des Scheppers kwam, en nog dagelyks komt, is, in de daad, een goedaartig Schepsel. 'Er zyn, onder het opgevoedde en gevormde menschdom, noch volkomen goede, noch volkomen kwade, menschen; - maar by ieder vind men eene vermenging van licht en van duisternisse - en 't geheele onderscheid tusschen elkanderen bestaat in de meerder- of minderheid aan de eene of andere zyde. De mensch word dat geen, wat hy door opvoeding, aanleg en omstandigheden, worden kan. Alle menschen willen genieten, en verre de meesten willen, van 't geen hun genoegen geeft, aan anderen nogthans juist zoo veel geven, als zy zelve kunnen missen, en als zy hopen dat de andere, of in zyne plaats een derde, hem daarentegen zal wedergeven. De menschen zyn 't geen zy zyn, en doen 't geen zy doen, het zy goed, het zy kwaad, zeer zelden volgens grondstellingen, zeer zelden uit eene vrye, op eigen overlegging steunende, verkiezing; maar ten deele volgens hun gestel (temperament) - ten deele uit traagheid, welke het nadenken schuwt; ten deele uit eene verkeerde gewoonte, die hen noodzaakt het tegendeel te doen van 't geen hun verstand beter keurt; ten deele uit nood en behoefte. De menschen beoordeelen naar hunne begrippen, en handelen daar, waar hen niets hindert, naar hunne beoordeelingen. Hunne begrippen, echter, en tevens ook hunne beoordeelingen, neigingen, hebbelykheden en handelwyzen, hangen oorsprongelyk, en meestendeels, niet van hunne eigen verkiezing, maar van de gesteldheid en omstandigheden, af, in welke zy zich, van hunne wording, tot op het tegenwoordig oogenblik, bevinden. Alle menschen hebben eene neiging tot zinnelykheid, dat is eene begeerte naar aangenaame, een afkeer van onaangenaame, zinnelyke gewaarwordingen; alhoewel zy, met betrekking tot de voorwerpen dezer neiging, en de manier en wyze hoe zy dezelve voldoen, verbazend verschillen. Alle menschen hebben gevoel voor eer en schande; dat is, 'er is onder hen niemand, dien 't volkomen onverschillig is, wat anderen van hem denken, spreken, en hoe zy zich jegens hem gedragen. Alle menschen hebben hunne luimen, de een meer, de ander minder. Niemand is 'er, die ten allen tyde de zelfde gemoedsgesteldheid, graad van rust, vrolykheid,

[p. 114]

de zelfde begrippen over persoonen en zaaken, de zelfde warmte van vriendschap, bezit. De menschen van alle plaatzen en standen hebben veelvuldige overeenkomsten, met betrekking tot het uiterlyke, onder zich ingevoerd, over welker waarneeming zy meer bezorgd zyn, dan over het volgen der zedelyke instellingen. Alle menschen handelen, meer of minder, volgens vooroordeelen; dat is, naar begrippen, om welke te onderzoeken zy noch tyd, noch lust, noch kracht, noch gelegenheid, hadden, en die men evenwel, zonder genoegzamen grond, voor waarheden aanneemt. De menschen, hoe zy ook van elkanderen verschillen, door opvoeding, klimaat, Godsdienst en levenswyze, in ligchaam en ziel, in geest en hart, in kundigheden, bekwaamheden, neigingen en afkeerigheden, hebben allen echter, meer of minder, zedelyk gevoel, een overblyfzel der edele en reine menschheid behouden, welke hun ingeschapen was. De menschen zyn voor verhevener deugden, grootere verloocheningen en opofferingen, vatbaar.’ Alle deeze Waarneemingen worden, door den Schryver, afzonderlyk, uitgebreid of gestaafd, met bedenkingen, die het wonderspreukige, 't geen in zommigen derzelven mogt voorkoomen, doen wegvallen. Wy hebben deeze Waarneemingen in haar geheel willen mededeelen, omdat des Schryvers algemeene Theorie der Menschkunde uit dezelve kan worden afgeleid.

Vervolgens handelt de Schryver, onder deeze Afdeeling, over de onderscheidene Hartstogten, zo die ten goede, als de zulke, welke ten nadeele, werken. Doch in deeze opgave, en in de uitbreiding daar van, hebben wy niets ontmoet, 't welk niet meermaalen, ook in zommige onlangs uitgekoomene Schriften, breedvoeriger is voorgedraagen. Het zelfde mogen wy ook aanmerken omtrent het verhandelde in de tweede Afdeeling, loopende over 's Menschen Verstandige Gesteldheid. Het Voorgevoel, de Geestdryvery, en soortgelyke onderwerpen, zyn zo menigmaalen beschouwd in het licht, waarin zy hier geplaatst worden, dat wy geene reden zien voor deeze herhaaling. Had de Schryver zich bepaald tot de voorgestelde Waarneemingen, en tot eene meer uitgewerkte opheldering en staaving van dezelve, zyn Werk zou meer het voorkoomen van Oorspronklykheid gehad hebben, en voor de beoeffenaars van het zeer belangryk vak van menschelyke Weetenschap, de Menschkunde, van uitge-

[p. 115]

breider nuttigheid geweest zyn. De menigte van gemengde Waarneemingen en Bylagen, welke men ginds en elders aantreft, levert thans te veel gronds voor de gissing, dat men het Werk heeft willen rekken.