Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1791

[p. 541]

Mengelwerk, tot fraaye letteren, konsten en weetenschappen, betrekkelyk.

Eeen gedenkwaardig voorbeeld van vriendschap uit de heidensche oudheid, vergeleeken met de vriendschap van Jesus Christus.

(Uit het Engelsch.)

Gelykheid van rang en middelen schynt niet alleen gunstig, maar zelfs noodig, tot zuivere en onafgebrooke Vriendschap. Zelden zal een Man van middelen in staat weezen de opregte Vriendschap te verwerven van een zyner Afhangelingen. Schoon hy hun behandele met de verpligtendste beleefdheid, en met gunstbewyzen overlaade, zal nogthans steeds het bezef van afhangelykheid, of het gevoel van ingebeelde verongelykingen, of ongeduld, of de schuld van dankbaarheid, of eenige dergelyke reden, hun veelligt wederhouden, van hem met hartlyke toegenegenheid aan te zien. Bedienden zyn zeer zeldzaam getrouw, zelfs aan den toegeevendsten Meester. - 't Is niet min te vergeefsch voor den armen Man, hoop te scheppen, om een opregten Vriend aan te treffen, onder Lieden van hooger rang en middelen. De meerdere, ten dien opzigte, is doorgaans gereed, zulk een diepen eerbied, zulk een ontzag, te vorderen, zelfs van de minderen, die hy tot zyne gemeenzaame verkeering toelaat, dat zy op den gelyken voet, welke de Vriendschap vordert, niet met elkander kunnen omgaan.

Onder de veelvuldige Brieven van plinius den Jongen, scheppen wy genoegen, zo veele blyken van de goedheid van zyn hart aan te treffen. Een aantal zyner Brieven, geschreeven aan Vrienden in laager leevensomstandigheden, zien wy, dat vergezeld gingen met zeer aanzienlyke geschenken, die zyne Rykdom hem in staat stelde uit te reiken. Maar hy draagt zorg, om deeze Vrienden, in laageren rang, te doen kennen het gewigt der verpligtingen, 't geen hy hun oplag, en de grootheid van de schuld der Dankërkentenisse, welke zy aan hem te betaalen hadden;

[p. 542]

hy doet zulks in zulke duidelyke en zelfs onkiesche bewoordingen, dat, schoon zy zyne gunstbetooningen met dankbaarheid mogten ontvangen, en hem aanmerken als hun Weldoener, zy hem, nogthans, nooit konden beschouwen als een Man, dien zy op de lyst hunner gemeenzaame Vrienden mogten aanschryven.

't Geen een oud Grieksch Schryver verhaalt, van eudamidas en aretheus, levert ons, egter, een zonderling voorbeeld op van hartlyke Vriendschap, tusschen Persoonen van zeer ongelyke omstandigheden. Aretheus, vóór den anderen stervende, en eene Vrouw en Dogter naalaatende, waaraan hy geene middelen, noch zelfs het noodige ten leevensonderhoud, kon bespreeken, verzogt, in zyn Uitersten Wil, zyn ryken Vriend, om zich met deeze Panden te belasten, en op eene ruime wyze te onderhouden; hy verzogt dit niet van de Menschlievendheid van eudamidas; maar vorderde het van diens Vriendschap; en bezorgde dus, op de beste wyze, zyn anders behoeftig Gezin: want zyn ryke Vriend verwylde niet aan deeze verzoeken des afgestorvenen te voldoen. Hy nam de Vrouw en Dogter van aretheus terstond onder zyne bescherming, bejegende ze met alle heuschheid, en verdeelde, ten laatste, alle zyne middelen, gelykerhand, tusschen zyn eigene éénige Dogter, en het Kind van zynen Vriend. - Dit, in de daad, is een zeer luisterryk voorbeeld van het vermogen der Vriendschap; doch teffens een hoogst zeldzaam verschynzel.

De Godlyke Insteller van onzen Godsdienst gaf, in de jongste oogenblikken zyns leevens, een zeer doorslaand bewys, dat de gevoelens van de sterkste persoonlyke verknogtheid niet onwaardig waren in zyn heiligen boezem te huisvesten; zy waren 'er te diep ingeworteld, om zelfs door de pynen van het Kruislyden 'er uitgerukt te kunnen worden. In dit schriklyk tydsgewricht, onder de bedrukte Getuigen van zyn hoogstsmertlyk en schandlyk lyden, dien getrouwen Naavolger ontdekkende, die door den Geschiedboeker beschreeven wordt, als de Discipel dien jesus lief hadt, onderscheidde hy hem door het beslissend blyk van vertrouwen, hoogagting en genegenheid, ooit het Menschdom tot bewondering voor oogen gehouden. Want, te midden van de doodlykste folteringen, wanneer men het onmogelyk zou agten voor de menschlyke Natuur, eenig ander gevoel over te houden, dan dat van zyn eigen onuitspreeklyk drukkend lyden, beval hy

[p. 543]

aan de zorge en bescherming van zynen op de proeve getrouwen Vriend, met woorden, die de uiterste tederheid te kennen geeven, het voorwerp zyner Genegenheid. Maar geene woorden kunnen dit aandoenlyk en treffend tooneel beschryven, met eene kragt gelyk aan de eenvoudigheid van het verhaal des Euangelists. By het Kruis van jesus stondt zyne Moeder, zyner Moeders Zuster en maria magdalena. Toen jesus zyne Moeder zag, en by haar den Discipel, dien hy lief hadt, zeide hy tot den Discipel, zie uwe moeder! - En van toen aan nam die Discipel haar in zyn eigen huis.

Men mag vry slaande houden, dat, onder alle gedenkwaardige voorbeelden van Vriendschap, door de Ouden met de hoogstklinkende losspraaken vermeld, 'er geen een kan aangevoerd worden, waarin de onderscheidende trekken van de verheevenste Vriendschap zich sterker vertoonden, dan in het even bygebragte geval. Het éénige, 't welk 'er eene zwakke gelykheid mede heeft, is het verhaalde van eudamidas en aretheus. Maar, wanneer men het verschil der omstandigheden deezer Voorbeelden behoorlyk in opmerking neemt, zal men moeten erkennen, dat het eerste het laatste zo verre te boven streeft in het bewys, 't geen het oplevert van verbeevene Vriendschap, als de waardigheid der Characters, daarin betrokken, van elkander verschillen.

Niet ongepast is het hier, een ander Voorbeeld by te brengen, waardoor onze Gezegende Heiland de Pligten van Vriendschap, niet enkel door voorschrist, maar door daadlyk betoon, heeft aangepreezen. De Euangelieboeker, het Wonderwerk verhaalende, door christus te Bethanie verrigt, waardoor hy een Persoon, die eenige dagen in het Graf gelegen hadt, ten leeven herstelde, vangt zyn verhaal aan met het nadruklyk zeggen, dat jesus lazarus lies hadt; te verstaan geevende, dat de gevoelens, welke christus van lazarus koesterde, van eenen byzonderen aart, en onderscheiden waren van die algemeene Goedwilligheid, welke hy het geheele Menschdom toedroeg.

Overeenkomstig met deeze verklaaring van de meening des heiligen Geschiedboekers, noemden de Zusters, wanneer zy tot jesus zonden om hem van den toestand haares Broeders te verwittigen, zynen naam niet; maar duidden hem aan door eene loslyker en veel meer beduidender kenmerk; de woorden van de Boodschap waren, Ziet, dien gy lief hebt is krank! En als jesus zelve zynen Jon-

[p. 544]

geren, de Boodschap, hem gezonden, bekend maakt, zegt hy, onze Vriend lazarus slaapt! - Dat christus, te deezer gelegenheid, het woord Vriend niet bezigt in eene algemeene betekenis, maar in eenen bepaalden zin, is niet alleen openbaar uit dit eenvoudig verhaal van het geval zelve, maar ook uit het gevolg. Want, als hy het Graf naderde, vergezeld door de Bloedverwanten des Overledenen, ontwaarde hy dezelfde opwellingen van droefheid, als in de boezems der Naastbestaanden van lazarus woelden; en in de algemeene rouwe deel neemende, weende hy. Deeze byzonderheid was te opmerkelyk, om niet in agt genomen te worden: dezelve deedt de Aanschouwers zeggen, 't geen ook elk Leezer allernatuurlykst moet voorkomen: Zie hoe lief hy hem had!

In 't algemeen mogen wy hieruit opmaaken, dat de Godlyke Grondvester van den Christlyken Godsdienst, zo wel door zyn eigen Voorbeeld, als door den aart zyner Zedeleere, niet alleen de Vriendschap aangemoedigd, maar, als 't ware, geheiligd heeft.