Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1791

Byzonderheden van Bigorre, en van de inwoonders deezes gedeelte van het Pyreneesche gebergte.

(Ontleend uit eene nieuwlings te Parys uitgekomene Voyage dans les Pyrénées Francois.)

Onder alle de Oorspronglyke Bewoonders van het Pyreneesche Gebergte, zyn de Bigorres de minst bekenden. De Gezondheid der Lugtstreeke maakt hun fris en werkzaam; zy hebben characteriseerende gelaatstrekken, en gelyken zeer veel op elkander. Kunstenaars, die klaagen, dat men de waare evenredigheden van het Menschlyk Lichaam nergens meer aantreft, zouden zich derwaards mogen vervoegen, om Modellen te vinden. Hunne Landlieden voegen wakkeren moed by sterkte en vlugheid. Leevendigheid van aart en wel te vreedenheid hebben zy gemeen met de Inwoonders van Gasconje, Languedoc en Provence. De vuurigheid van hunne gesteltenisse veroorzaakt, dat hun taal ras, driftig, vol eeden en diere betuigingen, is; zomtyds

[p. 396]

laaten zy hun toon een octaaf beneden den natuurlyken sleutel zinken, om denzelven schielyk tot de hoogste noot te verheffen. Hunne denkbeelden zyn vol van verbeeldingskragt, hunne gesten vaardig en geweldig. 't Is niet vreemd, in de zuidlykste Landschappen Menschen te ontmoeten, wier verbeelding te leevendig is, om zich van de gewoone wyze van spreeken te bedienen; wier uitdrukkingen dus vol zyn van schitterende gedagten; en kunnen zy hier mede zich niet vergenoegen, dan neemen zy handen en oogen te baat, om meer klems aan hun zeggen te geeven. Edelmoedigheid en weldaadigheid zyn by hun gemeenzaame Deugden. Hun onderhoud is onbeschaafd; zy zyn te lugtig om bedaard te redeneeren, en haastig in hun twistredenen. De gemaklykheid, waarmede zy zich weeten te redden, als zy vastgepraat zyn, door een kwinkslag, gepaard met zekere hun eigene leevendigheid van toon, zet hun de Charactertrek by, welke de Gasconjers, naar aller getuigenis, bezitten.

De Bigorres oefenen zich met den Slinger, van hunne vroegste Kindschheid af, en kunnen een Boog afschieten eer zy kunnen spreeken. De beste Looper, Ryder en Werper wordt meest geagt. Menschen, dus gesteld, wier aandagt geheel is ingenomen met de bezorging van de leevensnoodwendigheden, omringd met vooroordeelen en tekens van veragting voor de Weetenschappen, kunnen geen smaak vinden in de vermaaken ontstaande uit de beoefening des Verstands. Montaigne schreef reeds: En mon climat de Gascogne on teint pour drôlerie de me voir imprimé

De Bigorres, die geen Landlieden worden, treeden in den Kerklyken staat, en zyn 'er weinige Familien, die geen Geestlyken onder zich tellen. Veelen deezer leeven in een gemaklyken wellust, en genieten trots den blinden eerbied des Volks. De nabuurschap van Bigorre heeft nogthans een montaigne, een bayle, een montesquieu, een marca, een abbadie, een bordez, een orbessan, enz. hervoortgebragt. Ook ontbreekt het niet aan naamen, die Bigorre zelve bedekken voor 't verwyt dat het geen groote Mannen heeft, om tegen deeze Naamlyst ter monstering te brengen. Het kan roemen op den Abbé torne, die de Beginzelen der Wiskunde in 't licht gaf, in een ouderdom, wanneer anderen bezig zyn met dezelve te leeren, en wiens Leetredenen voorbeelden zyn van Welspreekendheid; op den Ridder d'augos, een beroemd Starrekundigen; op de uitsteekende Geneesheeren gaude-

[p. 397]

rat, bouli, picque, d'assieu; op de Letterhelden de duco, Broeder cosme, lavant, castet, p. navarre en p. corbin; die allen dit Gewest voor hun Geboortegrond erkennen.

De hedendaagsche verdeeling van Bigorre is het Land van Rustan, de Vlakte en de Valeien. In den tegenwoordigen ingekorten staat, is Bigorre gebragt tot zestien mylen in de lengte, van het Noorden tot het Zuiden, en de grootste breedte haalt zeven mylen. Ten Noord-Oosten is het bepaald door de Armagnac en het Land van de Vier Valeien, Nebouzan en Astarac; ten Zuiden door het Pyreneesche Gebergte; en door Bern aan de Westzyde. Uit de ligging zou men verwagten, dat dit Land dezelfde zagtstreelende warmte geniet als de nabuurige Landschappen, op dezelfde Breedte; doch dit is in geenen deele het geval. Het Pyreneesche Gebergte onderschept de warmte van het Zuidlyker liggende Spanje; terwyl het, aan den Noordkant open liggende, door de hoogte blootgesteld is aan de koude winden, die uit dien hoek waaijen. De Inwoonders zyn, gevolglyk, beroofd van veele Vrugten en Moeskruiden. De Oranje- en Olyfboom kan den Winter niet doorstaan zonder het behulp der kunst, en de Vrugten zyn dan nog slegt; maar de Laurier-, de Vygenboom en de Myrth lyden niets van de strengheid der Lugtstreeke.

Dit Bergagtig Land kent slegts twee Jaargetyden. De Zomerhette wordt zelden gevolgd door de trapswyze afneemingen, welke de verandering min merkbaar en heilzaamer doen worden. De Zomerhette is drukkend, verwekt kwyning en overvloedig zweet, waaruit wel eens besmettende Ziekten ontstaan. Engberstigheden en Beroerten zyn 'er niet zeldzaam; dan, in de Valeien, genieten de Bewoenders een gezonder Lugtsgesteltenisse.