Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1791

Gedachten over de wyze, om het ontwerp van eene algemeene maat, waartoe by de nationaale vergadering beslooten is, uit te voeren. Door Vader Cotte, Priester van het Oratorie, Correspondent van de Koninglyke Maatschappy der Weetenschappen, &c.

De algemeene wensch strekte zich, langen tyd geleden, uit tot de uitvoering van dit Ontwerp. Veele Staatsdienaars hebben 'er zich mede bezig gehouden; duizend hinderpaalen, verwekt door kwaade Trouwe en door Eigenbaat, kantten zich aan tegen hunne heilzaame inzigten. De Nationaale Vergadering, die alles aan het algemeen belang opoffert, en welker invloed de overmagt heeft op strydige gevoelens, heest de Wet gegeeven; zy zal volvoerd, zy zal goed volvoerd worden: dewyl de zorg daar over is opgedraagen, aan twee der kundigste Geleerde Genootschappen van Europa, de Academie der Weetenschappen te Parys, en de Koninglyke Societeit te Londen.

Naardemaal elk Burger verschuldigd is, aan het Vaderland, zyn Licht, zyne Kundigheden en zyne Gedachten, mede te deelen, waag ik de myne op te geeven over een Onderwerp, 't welk ik altoos zeer ter harte nam; en zal ik my gelukkig achten, indien dezelve mogen zamenstemmen met die de Academie zich voorstelt te omhelzen.

Twee verschillende wyzen kunnen dienen om ons te leiden tot het bepaalen van eene Algemeene Maat. De eerste bestaat in het meeten van een Graad aan den Meridiaan, de tweede in het bepaalen van de Lengte des Slingers, op eene gegeevene Breedte.

De eerste wyze veronderstelt goed gemaakte Werktuigen, en eene menigte van Waarneemingen, door verscheide Waarneemers, met de uiterste naauwkeurigheid, ge-

[p. 282]

daan. - De tweede vordert niets dan een zeer eenvoudig Werktuig, toevertrouwd aan Waarneemers, gewoon aan eene groote stiptheid in het waarneemen. Zie daar, 't geen my de voorkeuze doet geeven aan de tweede wyze boven de eerste, waarin de misslagen zich zo veel te meer kunnen vermenigvuldigen, als de Werktuigen en de Waarneemingen meer zamengesteld zyn.

Ik veronderstel, derhalven, dat men de Maat van de Lengte des Slingers aanneemt, en zie hier dan het Vraagstuk, 't welk opgelost moet worden.

De Lengte te bepaalen van een Slinger, die seconden slaat, op eene gegeevene Breedte, en in eene bekende Luchts-gesteltenisse.

Ik denk, dat de oplossing van dit Vraagstuk afhangt van de Voorzorgen en de Verrigtingen, die ik nu gaa voorstellen.

1. Men doe te Parys en te Londen, door de bekwaamste Kunstenaaren, drie Slingers^(*) vervaardigen in elk dier Steden.

2. Men laate ook, te Parys en te Londen, Barometers en Thermometers van reaumur en van fahrenheit, en de andere noodige Werktuigen, vervaardigen. Eenige Thermometers moeten op de Barometers vast gemaakt, andere tot het hangen in de buitenlugt geschikt, worden.

3. Men verkieze de Plaats, waar de Proefneemingen gedaan zullen worden. Met reden heeft men de Stad Bourdeaux aangepreezen, als bykans op vyf en veertig Graaden Breedte, gelegen op 't midden tusschen de Evennagtslyn en de Pool.

4. Te Parys en te Londen doe men Waarneemingen, overeenstemmende met die te Bourdeaux.

5. Zes Gelastigden verkieze men in Frankryk, en zes in Engeland. Twee Franschen en twee Engelschen begeeven zich na Bourdeaux, en brengen daar een Slinger, een Barometer en Thermometers, in beide de Landen vervaardigd. Twee Fransche Gelastigden steeken na Londen over met hunne Werktuigen, en twee Engelsche Gelastigtigden begeeven zich, desgelyks van hunne Werktuigen voorzien, na Parys.

6. De wyze, om de Proefneemingen te doen, op de drie aangeweezene Standplaatzen, word beraamd in een Last-

(*) 't Verstaat zich van zelve dat hier op Slingers bepaald gedoeld wordt, en niet op Slinger-uurwerken.

[p. 283]

brief, opgesteld door de zamenwerking van de Academie van Parys, en de Societeit te Londen. Op elke Waarneemings-plaats zal een der Gelastigden inzonderheid zyn aanbevolen, den loop na te gaan der Barometers en Thermometers, zy zullen ook de Windstreek en de Weersgesteltenis optekenen.

7. Wanneer de Waarneemingen op elke Standplaats gedaan zyn, op elk der Slingeren te Parys en te Londen gemaakt; zullen de Waarneemers van Parys en Londen zich by die te Bourdeaux vervoegen, hunne Werktuigen medebrengen, en eene algemeene Proefneeming in 't werk stellen op de zes Slingers, en op alle de Barometers en Thermometers.

8. De uitkomsten der Proefneemingen, de waare Lengte des Slingers te Bourdeaux gegeeven hebbende, en het verschil tusschen die, en van den Slinger te Parys en te Londen, door eene Lugtsgesteltenisse, welke men in ieder dier drie Steden heeft kunnen gelyk maaken; komt het 'er op aan, op het beraamen van middelen, tot het behouden van die Grondmaat, en elk Departement in staat te stellen, om dezelve te raadpleegen, hiertoe zou ik de volgende middelen aanwyzen.

9. Naardemaal het Glas, van alle lichaamen, het minst onderhevig is aan uitzetting en inkrimping, bovenal wanneer het een klomp uitmaakt, moest men 83 zeer dikke Glazen laaten vervaardigen; elk beslooten in een Marmersteenen rand. Op deeze Glazen moet men eene Linie graveeren, die, naauwkeurig, de bepaalde Lengte van den Slinger heeft. De twee einden van de Linie moeten uitgemerkt worden, door twee Punten of twee kleine gouden Spykertjes. De Linie moet verdeeld worden in Voeten, en het eerste Duim in Linien of Tientallen.

10. Elk deezer 83 Glazen moet geplaatst worden op de hoogste plaats in elk Departement. Men moet 'er byvoegen een Maatstok, geschikt om de Maaten op de Eik te stellen: en de voorzorg gebruiken, wanneer men Maaten wil eiken, om ze te plaatzen waar men de Eikmaat bewaart, en dezelve aldaar eenige uuren laaten blyven; ten einde zy tyd hebben, om dezelfde Lugtgemaatigdheid met de Eikmaat aan te neemen.

11. Men zou op de Eikmaaten te Bourdeaux, te Parys en te Londen, bewaard, de voornaamste Uitkomsten der Proefneeming kunnen graveeren, betrekkelyk tot de hoogte des Barometers, en den gemiddelden trap van hette door

[p. 284]

de Thermometers aangeweezen, de Windstreek en de Weersgesteltenisse; en daar byvoegen de naamen der Geleerden, die de Waarneemingen gedaan hebben; op dat men, ten allen tyde, de Proefneeming in dezelfde omstandigheden zou kunnen herhaalen.

12. Alle de Werktuigen, waarvan men zich bediend zal hebben, in deeze beroemde Proeve, moeten bewaard worden by de Archiven van de Nationaale Vergadering, als mede het Verhaal, 't welk de breedvoerige opgave behelst van het gedaane werk.

Indien men denkt, dat de Proeve wegens de Lengte des Slingers niet genoegzaam is, om de zo zeer verlangde algemeene Maat op te leveren, zou men dan de toevlugt niet kunnen neemen, tot het meeten van een Graad aan de Middaglyn? Het voorwerp is belangryk genoeg, om geen der middelen, die tot de grootste naauwkeurigheid handleiding kunnen geeven, te verzuimen.

Ik stort de oprechtste wenschen uit, om, met den eersten, een der schoonste en nuttigste ontwerpen te zien volvoeren; en 't welk ten allen tyde ten zinnebeeld zal strekken van de Gelykheid, welke onder alle Menschen moet heerschen.

Mont-Morency, 10 Dec. 1790.