Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1791

[p. 221]

Mengelwerk, tot fraaye letteren, konsten en weetenschappen, betrekkelyk.

Gedagten over wysbegeerte, godsdienst en godgeleerdheid, van den Heer Abbé Lamourette.

On rend un mauvais service â la Religion, quand on la tourne contre la Philosophie; elles sont faites pour s'unier; c'est contre la Theologie que la Religion doit combattre, & allors chaque combat que livrera la Religion, sera une victoire.

bonnet.

Men gelooft, in 't algemeen, dat de stelzels van Ongodsdienstigheid, die, zints een halve Eeuw, allerwegen, zo veel ingangs gevonden hebben, inzonderheid in Frankryk, alleen de vrugt zyn van de poogingen, welke de Vrygeestery ten allen tyde heeft aangewend om de knaagingen van het beschuldigend Geweeten te stillen, en de vrees voor het Toekomende te verbannen; maar dit vermeend belang der Ondeugd is alleen eene ondergeschikte oorzaak der Ongodsdienstigheid.

De als een Leerstelzel voortgeplante Ongeloovigheid heeft den eersten oorsprong in den haat, dien eenige denkende schrandere Verstanden hebben opgevat tegen eene Godgeleerdheid, die de Dwinglandy wettigt, die den trots der met Magt bekleeden streelt, die aan alle de Volken der Aarde de harde wet voorschryft, om het juk der Slaavernye te draagen, en den mond der helle opent onder de voeten van wie tot zynen Medemensch durft zeggen, wy zyn vry.

De Schryvers, met den naam van Ongodsdienstigen bestempeld, waren in de daad Staatkundige Wysgeeren, die geen ander oogmerk hadden, dan om het Staatsbestuur van Frankryk op onwraak- en onwrikbaare gronden der Maatschappye te vestigen. Hoe meer zy zich vervuld voelden met verontwaardiging tegen de boos- en schandelykheden van eene dwingelandsche Regeering, over een Volk, zo waardig vry en gelukkig te weezen, hoe meer zy zich moesten

[p. 222]

wapenen met alle kragt van Rede, om alle Leeringen, die de Magt der Dwingelanden vestigden, en het Volk blind hieldt, te bestryden.

Indien, by de eerste eischen der Wysbegeerte, en toen het licht van kennis over Frankryk opging, de Bedienaars van den Godsdienst zich gehaast en bevlytigd hadden om hunne Leerwyze te schikken, overeenkomstig met den geest der Vryheid en die van het Euangelie, zou de Wysbegeerte, in stede van zich tegen het Geloof aan te kanten, aan 't zelve een onomverstootelyk steunpunt gegeeven, en de treffendste, zo wel als ontzaglykste, overeenstemming zou plaats gegreepen hebben, tusschen die in den Areapagus het woord voerden, en de Bedienaars des Tempels. Dan hadt het schild der Rede het heilig Teken des Christendoms bedekt; dan het Licht der Menschelyke kennis zich gewend na, en geboogen voor, dat der Openbaaringe, als de eeuwige Regel van Regt, en de onbedorvene oorsprong van alle wysheid.

Maar, ongelukkig, hebben de Bedienaars van het Euangelie, als uit de hoogte, een onverzoenbaaren Oorlog verklaard aan alle Leeringen, strydig met hunne belangen en met hunne vooroordeelen. Zy hebben een haatlyk denkbeeld gehegt, aan alles wat het Vernuft deezer groote Mannen, die onze Eeuw tot eere strekken, bybragten om zich te verzetten tegen den vloed van menschlyke dwaalingen, tegen het misbruik van den Godsdienst, en den overheerschenden invloed van Godgeleerde Overleveringen. Zy hebben het Volk geleeraard, dat de Dwingelanden der Aarde hunne Magt van den Hemel hadden, en dat het enkel denkbeeld, om zich tegen Onderdrukking te verzetten, 't zelfde was als zich tegen God aan te kanten. De Priesterschap, geroepen om den Meuschen voorbeelden op te leveren van Nederigheid, Goedertierenheid en Zagtmoedigheid, werd trots, onverdraagzaam, vervolgziek. Dit zette dezelve aan, om tegen de Verdedigers der Volksregten de strengheden des Gezags te gebruiken, dit deedt hun ontelbaare keeren de kerkerdeuren ontsluiten, en Menschen, die niets anders gedaan hadden, dan de Regtvaardigheid in te roepen, en de Rede in haar wettig gebied te herstellen, in de gevangenis werpen.

Wat is het gevolg geweest van eene zo onregtvaardige handelwyze? Dat, 't welk altoos plaats grypt, wanneer drift zich by tegenspraak mengt. Zo ras die Wysgeeren zagen, dat de Priesterschap bepaald voorgenomen hadt om

[p. 223]

de Aristokratische denkbeelden van de Godgeleerdheid in het weezen van den Godsdienst te mengen, hebben zy opgehouden het Euangelie van het Bygeloof te onderscheiden. Meer gedreeven door de begeerte, om de wereld van de yzeren boeijen, welke dezelve kwelden, te ontstaan, dan getroffen door de noodzaaklykheid, om de Heilige Waarheden te eerbiedigen, hebben zy de geheele Leer aangetast, welker misbruik de sterkte der Dwingelanden uitmaakte. Zo ziet een Hovenier een nadeelige plant, die zich om den stam van een goeden boom slingert; en, naa vrugtlooze poogingen, om dezelve af te zonderen van den boom, waar mede zy zich als vereenigd heeft, neemt hy het besluit, om, vergeetende hoe veel die boom hem waardig is, denzelven te vellen, en verdelgt, om het kwaade te vernietigen, het goede teffens.

Nooit heeft men den Godsdienst gehaat, om 't geen dezelve is; men heeft gestreeden tegen 't geen 'er niet toe behoort. Men beschuldigt de Wysbegeerte van den val des Godsdiensts, de afschaffing der Priesterschap, in alle Godsdienstoefening gezworen te hebben. Men heeft voorspeld, dat, indien de Wysbegeerte immer zegepraalde, het gedaan zou weezen met het Christendom. Dan de Wysbegeerte, wel verre van haar vermogen tegen den Godsdienst te werk te stellen, gebruikt het zelve t'eenemaal tot Hervorming van het Christendom, en van de Priesterschap.